Με αφορμή το βιβλίο «Της δωρεάς τα μυστήρια», του νεφρολόγου Ιατρού και συγγραφέα, Θεόδωρου Χρ. Χήρα.
Έναν άνθρωπο γεμάτο ευαισθησία κι ενδιαφέρον για τους ασθενείς του, έγραψε ένα εξαίρετο βιβλίο που γίνεται σημαία και γνωστοποιεί στο ευρύ κοινό με το σοβαρό θέμα που πραγματεύεται. Βρεθήκαμε και συνομιλήσαμε για τη δωρεά οργάνων, τις μεταμοσχεύσεις και την λογοτεχνία.
Από τους ανθρώπους φτιάχνονται οι ιστορίες, μέσα από τα βιώματα, τις πράξεις και τις αλήθειες τους, όπως τις έχουν χαραγμένες η μοίρες για τον καθένα. Έτσι και ο ιατρός-συγγραφέας μέσα στα εκατοντάδες αληθινά σενάρια που υπάρχουν, μας παραθέτει, πέντε όλα κι όλα, σαν πιλότο να μας αφυπνίσουν προβάλλοντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πρωταγωνιστές τους στην καθημερινότητα τους, κεντρίζοντας έτσι την προσοχή μας επάνω σε αυτό το σοβαρό θέμα, που βρίσκεται στις σελίδες του βιβλίου.
Κύριε Χήρα, μιλήστε μας για εσάς. Πως ξεκινήσατε, ποια ήταν η πορεία σας, μέχρι να φτάσετε έως εδώ σήμερα;
«I am just a doctor».
Παράλληλα με την βασική μου εκπαίδευση, την μακροχρόνια μελέτη και αργότερα την άσκηση της ιατρικήςκαι κλινικής νεφρολογίας, ένα μέρος της ύπαρξής μου φλέρταρε πάντα με την τέχνη, την ανθρώπινη δημιουργικότητα και φαντασία. Με ένδυμα το σινεμά, το θέατρο, τη μουσική και τη λογοτεχνία. Την τέχνη την είχα μέσα μου. Συμμετείχα σε όλα τα πολιτιστικά τμήματα της Ιατρικής και του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο πρώτος όμως, άνθρωπος που με παρότρυνε, αρκετά αργότερα, να συγγράψω, ήταν η αγαπημένη σε όλους συγγραφέας Ιωάννα Καρυστιάνη σε μια τυχαία συνομιλία μας. Το τελικό λάκτισμα δόθηκε από μια ασθενή που αγανάκτησε να με βλέπει στην πίσω γραμμή των χαρακωμάτων στις ιατρικές επιμέλειες και επεξεργασίες άλλων βιβλίων και με έσπρωξε στη μάχη.
Ως γιατρός ζείτε κάποια δύσκολα σενάρια, υπάρχει μέσα από αυτά κάποιο κρυμμένο δίδαγμα;
«Lost in translation»
Ζω σε απόλυτο καταρράκτη κλινικών περιπτώσεων που μπορεί να σταθούν ως σενάρια. Κάθε σχέση μου με τους ασθενείς πλάθεται κατά ώσεις και επεισόδια. Αναπόφευκτα μυούμαι στον κόσμο τους και διαπερνώ τους τοίχους της ύπαρξής τους. Τολμώ να πω ότι έχω και ένα χάρισμα να κάνω την ερώτηση-κλειδί και να υπεισέρχομαι ως καλοδεχούμενος στον μικρόκοσμο ενός ανθρώπου, ενώ παράλληλα φροντίζω να χτίζω τη σχέση σε υγιείς βάσεις εμπιστοσύνης και σεβασμού. Η ιατρική μου παιδεία υποτίθεται ότι με έχει οπλίσει με υπομονή και ενσυναίσθηση. Οι ασθενείς χαίρονται να ανοίγουν την καρδιά τους, Αν δουν απέναντί τους εντιμότητα και διαθεσιμότητα θα σου αποκαλύψουν τη ζωή τους, τις κρυφές σκέψεις και τα κίνητρά τους. Το έχουν ανάγκη, αλλά απαιτεί χρόνο. Αρχικά θα γεννηθεί μια σχέση εξάρτησης περισσότερο παρά σχέση αγάπης. Η αγάπη θα αργήσει. Η βαθιά γνωριμία με τον ασθενή και η ψυχαναλυτική προσέγγισή του, θα αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο και θα δανείσει αρκετά στοιχεία στο σενάριο και την αφήγηση. Αυτή η τεράστια δυνατότητα που μας παρέχει η ιατρική μας ιδιότητα, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα δίδαγμα για τους νεότερους υγειονομικούς, αλλά φοβάμαι ότι για να φτάσει κανείς σε μια τέτοια προσομοίωση σοφίας, χρειάζονται δάκρυα, κόπος και χρόνια εμπειρίας. Δεν υιοθετεί κάποιος ξαφνικά μια τέτοια στάση άπαξ και το θελήσει, ούτε μπορεί να μιμηθεί την σοφία. Θα την αποκτήσει με το πέρασμα του χρόνου και με βαθιά ενδοσκόπηση.
Ποτέ δεν δυσκολευόμουν να απαντήσω σε αυτήν την ερώτηση. Φυσικά τον γιο μου Χριστόφορο. Με κοιτάει στα μάτια και λιώνω. Τον σκέφτομαι και ιδρώνω. Ως πολυπράγμων εγώ, σπρώχνω τον γιο μου να χαράζει δικούς του δρόμους και δράσεις. Πολλές φορές νιώθω πως βρίσκομαι στη σκιά του. Άλλωστε εκείνος είναι ο ευφυής. Εγώ είμαι δραματικά workaholic για να ανταπεξέρχομαι και να καλύπτω τα κενά μου.
Ποια η καθημερινότητά σας με τους ασθενείς σας;
«Les liaisons dangereuses»
Οι νεφρολογικοί ασθενείς είναι χρονίως πάσχοντες ασθενείς. Δεν επισκέπτονται τον γιατρό για μια και μόνη φορά όπως οι ασθενείς με λοίμωξη αναπνευστικού ή με αμυγδαλίτιδα ή ακόμη και για μια χειρουργική επέμβαση. Όλοι αυτοί μετά την ανάρρωση φεύγουν και χάνονται. Οι νεφροπαθείς όμως, μετά από μια πρώτη περίοδο μέχρι την σταθεροποίησή τους περνούν σε κατάσταση χρονιότητας. Είτε ως εξωτερικοί ασθενείς στο νεφρολογικό ιατρείο, είτε ως αιμοκαθαιρόμενοι, είτε ως μεταμοσχευμένοι. Ακόμη και το μικρό ποσοστό ανθρώπων που θα παρουσιάσει οξέως και για μια σύντομη χρονική περίοδο νεφρική νόσο, που αυτή θα υποχωρήσει και θα αποκατασταθεί, οφείλουν κι αυτοί να εντάσσονται σε κάποια, αραιή έστω, παρακολούθηση. Ο νεφρός έχει μνήμη και αν βρεθεί σε παρόμοιες συνθήκες θα ξυπνήσουν οι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί και η κλινικο-εργαστηριακή εικόνα θα υποτροπιάσει.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες της χρόνιας πορείας της νεφρικής νόσου, η καθημερινή επαφή και σχέση μου με τον ασθενή περνά από πολλά στάδια. Στα σπάργανά της, η σχέση θα έχει παλινωδίες, θα είναι επεισοδιακή με αμφισβητήσεις και άρνηση. Με τον καιρό όμως οφείλει και θα γίνει σχέση εμπιστοσύνης. Η οικειότητα που δημιουργείται από την μακροχρόνια επαφή πρέπει όμως να έχει τα όριά της και ρόλοι να κρατηθούν στο ακέραιο. Κι αν κάποτε η σχέση εκτροχιαστεί, ο γιατρός πάλι, ως υγειονομικός, οφείλει να αποκαθιστά την τάξη και να φροντίζει από την θέση του «υγιούς» να συγχωρεί και να κατανοεί τις όποιες αντιδράσεις. Οι Έλληνες γιατροί εν γένει, είμαστε φτιαγμένοι να δημιουργούμε δυνατές σχέσεις με τους ασθενείς μας. Στην Αμερική είδα αμυντική ιατρική και απρόσωπα ιατρεία. Εκεί το μέλημα και των δύο πλευρών ήταν ο ρόλος της ασφαλιστικής εταιρείας και το ύψος της αποζημίωσης σε περίπτωση επιπλοκής, πράγμα ξένο για το ελληνικό ταπεραμέντο.
Ποια δύναμη σας έκανε να νιώσετε την ανάγκη να γράψετε αυτό το τόσο σημαντικό βιβλίο;
«Walking in the air»
Αν υπάρχει κάτι το μεγαλειώδες στην συγγραφή αυτού του βιβλίου, ήταν η πηγαία ανάγκη για έκφραση και μεταφορά μιας εμπειρίας πολλών ετών στο χαρτί. Αγαπώ την ελληνική γλώσσα και ήθελα να αναμετρηθώ μαζί της. Θεωρώ πως σεβάστηκα τους κανόνες. Από την άλλη, η βαθιά μου αλήθεια υπήρξε και το μυστικό της όποιας επιτυχίας. Συναισθήματα και σκέψεις δεκαετιών σαν χείμαρρος ξεχύθηκαν στο χαρτί. Η τέχνη μέσα μου βοήθησε στην πραγματοποίηση του βιβλίου. Βήμα-βήμα. Η ένταξή μου από πολλά χρόνια στον εθελοντισμό για την μετάδοση της ιδέας της δωρεάς οργάνων αποτέλεσε κινητήριο δύναμη με καθαρό το στόχο και τα μηνύματα.
Και το σημαντικό είναι πώς θα υπάρξει συνέχεια με επόμενο προσωπικό βιβλίο. Ο θωρακικός μου κλωβός έχει ακόμη υλικό που ψάχνει διέξοδο. Και ξέρετε κάτι; Αν μεταφέρεις στο χαρτί με σεβασμό και σαφήνεια στριφνές και άγριες ιατρικές λέξεις, θεραπευτικές πράξεις και χειρισμούς, το εγχείρημα μπορεί να μεταλλαχτεί σε τέχνη και οι λέξεις να γλυκάνουν. Ακούστε: «Ο γιατρός μας μίλησε για αιμοκάθαρση και μεταμόσχευση. Τι είναι όλα αυτά Θεέ μου; Και για μια μικρή επέμβαση που πρέπει να γίνει στο χέρι, φίστουλα την είπε ο γιατρός. Πόσες καινούργιες λέξεις σε μια μέρα!» γράφαμε σε παραμύθι για παιδιά με δυο αγαπημένους συνεργάτες και έμοιαζε η πρόταση τόσο αβίαστα αποδεκτή. Κάπως έτσι, φιλοδοξούμε να καθιερώσουμε ένα νέο είδος, αυτό της ιατρικής λογοτεχνίας, όσοι ασχολούμαστε με το θέμα. Και για να το πιστέψουμε και εμείς οι ίδιοι, διερευνούμε διακριτικά και με ψυχαναλυτική διάθεση, τα κίνητρα όσων μας μάλωσαν που αγγίξαμε τη λέξη «λογοτεχνία».
Τολμώ να πω ότι έχω και ένα χάρισμα να κάνω την ερώτηση-κλειδί και να υπεισέρχομαι ως καλοδεχούμενος στον μικρόκοσμο ενός ανθρώπου, ενώ παράλληλα φροντίζω να χτίζω τη σχέση σε υγιείς βάσεις εμπιστοσύνης και σεβασμού.
Πόσο αληθινοί είναι οι ήρωές σας και τα περιστατικά που αναφέρεστε;
«Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;»
Οι ήρωές μου είναι αληθινοί όσο η γοργόνα, η αδερφή του Μέγα Αλέξανδρου που την καταδίκασαν οι Θεοί να μην μάθει ποτέ την μοίρα του αδερφού της.
Στα διηγήματά μου υπάρχουν a priori οι νεφρολογικοί ασθενείς, το σενάριο έχει μια αδρή μορφή και βέβαια γνωρίζω καλά το καταληκτικό σημείο, τι θέλω να πω. Όλα αυτά είναι ξεκάθαρα στο μυαλό μου. Ο δρόμος ή καλύτερα το οδοιπορικό θα εμπλουτιστεί με τα φαντάσματα, στοιχειά, εικόνες και τις δικές μου μνήμες. Όλα θα ποτιστούν με φαντασία και θα χρησιμοποιηθούν ίσως ακραίες συνθήκες που δεν συναντάμε στην ζωή μας. Μαζί με τα τεκταινόμενα θα χρησιμοποιηθούν τα αγαπημένα αντικείμενα φετίχ, ενώ κάπου θα εμφανιστεί μια σαγηνευτική γυναίκα, που περιέργως και με εμμονική ακρίβεια θα ακτινοβολεί καλοσύνη και αγάπη.
Η ιδέα της δωρεάς οργάνων ως σκοπός, με κάνει να ωραιοποιώ την πραγματικότητα, να μην τσαλακώνω δραματικά τους ήρωες και βέβαια να οδηγούμαι σε happy end με αισιόδοξα μηνύματα για εξαγνισμό και κάθαρση της ψυχής των ηρώων.
Στο επόμενο βιβλίο βέβαια, νομίζω ότι θα κάνω την ανατροπή. Θα επιλέγω ήρωες από την ίδια δεξαμενή μεν, αλλά θα είναι γεμάτοι ανθρώπινα πάθη, φοβίες και ίσως σατανικές συμπεριφορές. Μου επιτρέπεται πλέον.
Στην παρουσίαση του βιβλίου, είδα ασθενείς σας να μιλούν με τόση αγάπη στο πρόσωπο σας και πραγματικά ήταν πολύ συγκινητικό. Πόσο συμπάσχετε συναισθηματικά μαζί τους;
«Ήταν όλοι τους παιδιά μου»
Οι λέξεις που ταιριάζουν καλύτερα εδώ θα έλεγα πως είναι η κατανόηση της συμπεριφοράς, των κινήτρων και των συναισθημάτων των ασθενών μου. Συμμερίζομαι, δεν ταυτίζομαι ακριβώς με τους ασθενείς, είμαι ευαισθητοποιημένος αλλά φροντίζω να κρατώ υγιείς αποστάσεις για να διατηρήσω την προσωπική μου ψυχική υγεία και την ηρεμία στην οικογένειά μου. Όμως δεν το καταφέρνω πάντα. Έχω νιώσει συχνά απόγνωση από τις αδικίες της ζωής, τις λεηλατημένες υπάρξεις. Ο ύπνος μου συχνά έχει ταραχτεί από δανεικούς φόβους και εφιάλτες. Τώρα τον ταραγμένο ύπνο τον βάζω στους ήρωές μου. Αυτοί ιδρώνουν, παραμιλούν και υπνοβατούν.
Πόσο σας κούρασε το γράψιμο μέχρι να του δώσετε την τελική του μορφή;
«Αλιείς μαργαριταριών»
Δεν νομίζω ότι κουράστηκα. Ελευθερώθηκα. Έγραφα απνευστί. Έζησα μια αποκάλυψη.Σαν έτοιμος από καιρό. Η μόνη δυσκολία που συνάντησα ήταν όταν δάκρυα μού θάμπωναν τα μάτια. Έπρεπε να σταματώ για να ηρεμήσω από τον πόνο των ηρώων. Απίστευτο ακούγεται αλλά εκεί ταυτίστηκα και αφοσιώθηκα ψυχή τε και σώματι. Το άφησα να συμβεί. Ακόμη και την περίοδο των διορθώσεων με καθυστερούσε η συναισθηματική μου συμμετοχή στο κείμενο. Στην καθημερινότητά μου είμαι κεφάτος άνθρωπος και πολυλογάς, αλλά η τέχνη αγγίζει και αφορά το γκρίζο της ύπαρξής μας. Εκεί παραπαίουμε.
Φωτίσατε ένα σοβαρό θέμα και το αγγίξατε με μεγάλη διακριτικότητα. Σας διακατείχε αγωνία για το τελικό του αποτέλεσμα;
«Dancing in the dark»
Τεράστια αγωνία. Χόρευα στο σκοτάδι. Μοναδικός εμψυχωτής η οικογένειά μου που άκουγε αποσπάσματα και με ενθάρρυνε.
Πόσο μπορεί να βοηθήσει, ετούτο το βιβλίο, στη διάδοση του θέματος, πως η δωρεά οργάνων σώζει ζωές;
«Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι»
Αυτό που περιγράφετε είναι ο σκοπός που δημιουργήθηκε το βιβλίο. Η αφορμή που οδήγησε στο πόνημα «της Δωρεάς τα Μυστήρια». Το βιβλίο εντάσσεται στην μετάδοση της ιδέας της δωρεάς οργάνων. Η εκστρατεία μας έχει συγκεκριμένες δυνατότητες και μπορεί να φτάσει μέχρι ένα ορισμένο σημείο. Την ενημέρωση του γενικού πληθυσμού μέχρι και το πιο άγονο χωριό της Πίνδου. Μέχρι το πιο ακριτικό νησί του Αιγαίου. Έως το σημείο αυτό, το βιβλίο θεωρώ ότι υπηρετεί τον ρόλο του στο έπακρο. Από εκεί και πέρα δεν είναι πανάκεια η καμπάνια. Η πολιτεία οφείλει να λύσει συγκεκριμένα εμπόδια τα οποία έχουν διευκρινιστεί, διαλευκανθεί και γνωστοποιηθεί αρμοδίως.
Το βιβλίο αυτό ανοίγει έναν όρο: Ιατρική λογοτεχνία, έχετε σκοπό να τον συνεχίσετε;
«From here to the eternity»
Ναι θα συνεχίσω με ιατρικά θέματα. Υπάρχει κενό στο χώρο μας. Για αυτό και το βιβλίο αγαπήθηκε. Η μεταμόσχευση είναι πεδίο λαμπρό. Η μεταφορά οργάνων από άνθρωπο σε άνθρωπο με μάγευε αφάνταστα από μικρό παιδί. Η νεφρική νόσος επίσης είναι ανεξάντλητη. Για παράδειγμα η γλυκόπικρη παράδοση να μπαίνουν στην αιμοκάθαρση πολλοί άνθρωποι από κάποιες οικογένειες που μεταφέρουν και κληρονομούν ένα παθολογικό γονίδιο, είναι παρθένο και απαγορευμένο πεδίο. Και πρέπει κάποια στιγμή να απαντήσω στο κύμα διαμαρτυρίας που σήκωσε το διήγημα «Ο Γάμος». Στο διήγημα αυτό, έχοντας σώας τας φρένας και πλήρη επίγνωση των γραφομένων, έδωσα άλλοθι στα μέλη των οικογενειών με παθολογικά γονίδια που τεκνοποιούν. Δεν βρήκε σύμφωνους όλους τους αναγνώστες. Η απάντηση όμως, θα δοθεί μέσα από την συγγραφή μιας επόμενης ιστορίας. Ξέρετε, διαπιστώνω πως όταν συμμετέχω σε συζητήσεις και συγκεντρώσεις ανθρώπων που καταπιάνονται με το θέμα του οικογενειακού προγραμματισμού των εν λόγω οικογενειών, προκύπτει πολυφωνία και αδιέξοδο.
Θέλετε να ασχοληθείτε με τη συγγραφή καθαρά λογοτεχνικών βιβλίων;
«Τα του Θεού τω Θεώ»
Όχι. Δεν νομίζω ότι έχω να προσφέρω κάτι εκεί. Έχω βέβαια ανοίξει πληγές και φέρω κρίματα για κάποιους ανθρώπους έξω από την Νεφρολογική Κοινότητα. Ποιητική αδεία χρησιμοποίησα τον όρο «παιδιά ενός κατώτερου Θεού» στο βιβλίο που ενόχλησε σφόδρα ορισμένους σκεπτόμενους αναγνώστες και δίκαια ίσως. Πρέπει να δώσω εξηγήσεις, να δευτερολογήσω. Δεν ήθελα να αδικήσω τα άτομα με νοητική στέρηση. Απεναντίας. Και ήρθε η ώρα να εστιάσω στα άτομα αυτά. Μου έγινε εμμονή και θέλω να φωνάξω σε όλους, ότι ακόμη και τα άτομα με νοητική στέρηση μπορούν να γίνουν δότες και δωρητές οργάνων. Αν δεν υπάρχουν ιατρικές αντενδείξεις και συγγενείς διαμαρτίες στα βασικά όργανά τους, οι άνθρωποι αυτοί δεν αποκλείονται από την δωρεά. Έτσι οι γονείς και οι συγγενείς των παιδιών και των ιδιαίτερων αυτών ατόμων, θα νιώσουν την ύστατη στιγμή δικαίωση. Οι άνθρωποί τους με το νοητικό έλλειμμα δεν θα έχουν διάγει τον βίο τους λάθρα. Ο τεράστιος αγώνας τους δεν ήταν αναίτιος. Μπορεί να γίνει μεγαλειώδης προσφορά.
Ήδη με συνεργάτες συγγραφείς σχεδιάζουμε ένα project με εξόρμηση σε πληθυσμιακές ομάδες με τέτοια ελλείμματα.
Και τώρα μερικές ερωτήσεις γενικού ενδιαφέροντος για να γνωρίσουν οι αναγνώστες τον Άνθρωπο Θεόδωρο Χήρα.
Ποια όμορφη στιγμή της ζωής σας νοσταλγείτε περισσότερο;
«Autant en emporte le vent»
Την περίοδο που βρέθηκα και αναμετρήθηκα με τα όριά μου στο Χιούστον του Texas. Παρακολούθησα τις εργασίες στο Μεταμοσχευτικό κέντρο του Memmorial Hermann Hospital με διευθυντή έναν δυναμικό Εβραίο, τον Barry Kahan. Στο Χιούστον ανακάλυψα πώς να αντλώ δύναμη από τον εαυτό μου. Εκεί κατάλαβα ότι μπορώ να αντέξω τις περισσότερες δυσκολίες που θα μου προκύψουν στη ζωή. Ήταν σταθμός για μένα. Από τις άλλες πιο προσωπικές στιγμές, ως ζωντανή εικόνα-tableau vivant έχω κρατήσει στην καρδιά μου, την εικόνα που φεύγω από το μαιευτήριο με την σύζυγο και τον νεογέννητο γιο μου που κρατώ σε μια καλαθούνα, χαρούμενοι και υγιείς με κατεύθυνση το σπίτι μας, για να ανοίξουμε το δεύτερο και σημαντικότερο κεφάλαιο στη ζωή μας.
Τι είναι αυτό που αγαπάτε περισσότερο στη ζωή σας;
«Η αγάπη είναι δούναι, ο έρωτας λαβείν»
Ποτέ δεν δυσκολευόμουν να απαντήσω σε αυτήν την ερώτηση. Φυσικά τον γιο μου Χριστόφορο. Με κοιτάει στα μάτια και λιώνω. Τον σκέφτομαι και ιδρώνω. Ως πολυπράγμων εγώ, σπρώχνω τον γιο μου να χαράζει δικούς του δρόμους και δράσεις. Πολλές φορές νιώθω πως βρίσκομαι στη σκιά του. Άλλωστε εκείνος είναι ο ευφυής. Εγώ είμαι δραματικά workaholic για να ανταπεξέρχομαι και να καλύπτω τα κενά μου.
Ποια αρετή θεωρείτε πιο σημαντική;
«Ο άγιος ήθελε φοβέρα κι εγώ του΄πα προσευχή»
Την δικαιοσύνη. Να αποδίδεις στον καθένα ακόμη και στον εαυτό σου αυτό που πραγματικά αξίζει. Ούτε παραπάνω ούτε παρακάτω. Να τηρείς τις συμφωνίες, να σέβεσαι τους γραπτούς και άγραφους νόμους της κοινωνίας μέσα στην οποία ζεις και προοδεύεις. Να μην εξαπατάς τον συνάνθρωπό σου, να παραμένεις αφοσιωμένος στις αρχές σου.
Έχουμε μια πλούσια γλώσσα. Ποια είναι για σας η ωραιότερη λέξη;
«Κάθαρση»
Η λέξη «κάθαρση», που κρύβει και μια προσήλωση στον επαγγελματικό μου τετραδιάστατο χώρο.
Σας φοβίζει το πέρασμα του χρόνου;
«Η σκόνη του χρόνου»
Τρέμω, νιώθω ακαθόριστο φόβο, αγριεύομαι. Στην εσωτερική μου συνομιλία με «θεούς και δαιμόνους» προσεύχομαι και κάνω συμφωνίες για παράταση χρόνων ζωής με υγεία. Συμφωνίες τις οποίες συνεχώς ανανεώνω. Γενικά θέλω να ζήσω. Έχω υποχρεώσεις.
Δεν με φοβίζει ακριβώς η αρρώστια, αν έρθει. Θα τη σεβαστώ και μαζί της θα πορευτώ. Όμως προς Θεού, να μην είναι και μια αρρώστια με βαριά αναπηρία και κλινοστατισμό στην κλίνη του πόνου!
Ο θάνατος με τρομάζει. Αν συναντούσα τον Μεφιστοφελή θα επεδίωκα μια συνομιλία μαζί του και μια διαπραγμάτευση. Αλλά μάλλον το πλάσμα αυτό επιλέγει πιο σημαντικούς ανθρώπους. Άτομα που χαράζουν δρόμους. Μια μαγική πένα λόγου χάρη, ένα πινέλο, ένα δαιμόνιο μάτι στο μικροσκόπιο, έναν ηγέτη. Αυτούς που όλοι θαυμάζουμε και μαζί τους θέλουμε να πορευτούμε.
