Γράφει η Αγγελή Γεωργία Αφηγήτρια, ραδιοφωνική παραγωγός και ερευνήτρια του αποσυμβολισμού μύθων και λαϊκών παραμυθιών από όλο τον κόσμο
Ο μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης είναι μια από τις πιο βαθιά συμβολικές ιστορίες της αρχαιότητας, που εμπνέει όχι μόνο τον έρωτα, αλλά και υπαρξιακές και θρησκευτικές ανησυχίες.
Η ιστορία με λίγα λόγια:
Ο Ορφέας, γιος του θεού Απόλλωνα και της Μούσας Καλλιόπης, ήταν ο μεγαλύτερος μουσικός της αρχαιότητας. Με τη λύρα του μπορούσε να γοητεύσει ανθρώπους, ζώα, ακόμα και την ίδια τη φύση. Ερωτεύτηκε την Ευρυδίκη, μια νύμφη, και την παντρεύτηκε. Ωστόσο, η Ευρυδίκη πέθανε από δάγκωμα φιδιού λίγο μετά τον γάμο τους. Συντετριμμένος, ο Ορφέας αποφάσισε να κατέβει στον Κάτω Κόσμο για να την φέρει πίσω.
Με τη μουσική του, συγκίνησε τον Άδη και την Περσεφόνη, που του επέτρεψαν να πάρει την Ευρυδίκη, υπό έναν όρο: να μη γυρίσει να την κοιτάξει μέχρι να φτάσουν στον πάνω κόσμο. Στο τέλος, η αμφιβολία και η αγωνία τον νικούν, γυρίζει να κοιτάξει και τη χάνει για πάντα.
Αποσυμβολισμός του μύθου:
Οι παραδόσεις γύρω από τη μορφή του Ορφέα είναι προϊόντα της πίστης στη μαγική δύναμη της μουσικής, η οποία πίστη είναι παλαιότερη από την έννοια της καλαισθητικής λειτουργίας της. Όπως φαίνεται πίστευαν ακράδαντα ότι ορισμένες «επωδές» ή ξόρκια κατανικούν φυσικούς νόμους, γκρεμίζονται σπίτια κλπ.
Ο καθηγητής Παπαχατζής λέει τα εξής: «Η ιστορία αυτή είναι δημιούργημα πρώιμων ορφικών κύκλων, οι οποίοι από την αρχή είχαν στο κέντρο του ενδιαφέροντος τους τη μελέτη της μεταθανάτιας τύχης των ανθρώπων. Είναι βέβαιο πως η μυθική μορφή του Ορφέα προϋπήρχε. Αφότου όμως μια ομάδα μυστικών τον ύψωσε σε θρησκευτικό τους αρχηγό εξελίχθηκε σε ιερατική μορφή. Η «κάθοδός» του στον Άδη ήταν απαραίτητη για να περιβληθεί η σχετική με το υπερπέραν διδασκαλία του με το κύρος του αυτόπτη».
Το όνομα του που συγγενεύει με το ουσιαστικό όρφνη (σκότος ή νύχτα) και με το επίθετο ορφναίος (σκοτεινός), θα ταίριαζε σε ύπαρξη υποχθόνιου βασιλείου.
Ο Ορφέας ως σύμβολο της τέχνης και της πνευματικότητας
Η μουσική του Ορφέα συμβολίζει τη δύναμη της τέχνης να «δαμάσει» τα ένστικτα, να υπερβεί τη φυσική τάξη και να αγγίξει ακόμη και το θάνατο. Η τέχνη, όπως και η αγάπη, μπορεί να «κατέβει» στα πιο σκοτεινά μέρη της ανθρώπινης ψυχής.
Η Ευρυδίκη ως σύμβολο της χαμένης αγάπης και του ανεκπλήρωτου πόθου
Αντιπροσωπεύει όλα όσα ποθεί η ανθρώπινη ψυχή, αλλά δεν μπορεί ποτέ να τα αποκτήσει πλήρως. Η αιώνια απώλειά της είναι η υπενθύμιση ότι ορισμένα πράγματα βρίσκονται πέρα από την ανθρώπινη δύναμη.
Το ταξίδι στον Κάτω Κόσμο
Είναι μια μεταφορά για το ταξίδι της ψυχής προς τα βάθη του υποσυνείδητου, όπως και η κάθοδος στον Άδη σε πολλά μυστικιστικά συστήματα (ανάμεσά τους και τα Ορφικά Μυστήρια). Αντικατοπτρίζει την ψυχική κάθοδο που απαιτείται για την αυτογνωσία και την υπέρβαση.
Το βλέμμα πίσω
Συμβολίζει την ανθρώπινη αδυναμία, την αμφιβολία και τον φόβο που εμποδίζουν την ολοκλήρωση και την πραγματική ένωση. Ψυχολογικά, θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως η αδυναμία να εμπιστευτούμε, που συχνά οδηγεί στην αυτο-καταστροφή.
Ψυχολογικές Προεκτάσεις:
Η θλίψη και η απώλεια: Ο Ορφέας βιώνει την απόλυτη απώλεια, κάτι που κάθε άνθρωπος φοβάται. Ο θάνατος της Ευρυδίκης είναι η προσωποποίηση της απώλειας ενός αγαπημένου προσώπου.
Η εμμονή και η ενοχή: Η ανάγκη του να γυρίσει και να κοιτάξει δείχνει την εμμονή μας με το παρελθόν και την αδυναμία να αφήσουμε πίσω ό,τι έχουμε χάσει.
Το πένθος και η ατέρμονη προσπάθεια: Η προσπάθειά του να «επιστρέψει» την Ευρυδίκη θυμίζει τη διαδικασία του πένθους, όπου συχνά κάποιος δεν μπορεί να αποδεχθεί την πραγματικότητα της απώλειας.
Η ματαίωση του έρωτα: Όπως και σε άλλους μύθους, η αγάπη νικά τον θάνατο αλλά δεν επιβιώνει της ανθρώπινης αδυναμίας.
Ο Ορφέας ως Μέγας Διδάσκαλος:
Ο Ορφέας δεν είναι απλώς ένας μυθικός ήρωας. Στην αρχαία Ελλάδα, θεωρήθηκε ένας μεγάλος μύστης και ο θεμελιωτής των Ορφικών Μυστηρίων. Αυτά τα μυστήρια, παρόμοια με τα Ελευσίνια, αφορούσαν τη μυστική γνώση για την ψυχή, τον θάνατο και την αναγέννηση. Ο Ορφέας δίδαξε την έννοια της μετενσάρκωσης, της κάθαρσης της ψυχής και της σωτηρίας μέσω της γνώσης και της τέχνης.
Ομοιότητες του Ορφέα με τον Χριστό:
Θεία Κατάβαση και Ανάβαση: Όπως ο Χριστός κατέβηκε στον Άδη μετά τη σταύρωσή του για να νικήσει τον θάνατο, έτσι και ο Ορφέας κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο για να σώσει την Ευρυδίκη.
Ο ρόλος του σωτήρα: Ο Ορφέας είναι μια μορφή «σωτήρα», που φέρνει στους ανθρώπους τη γνώση και την ελπίδα για τη μετά θάνατον ζωή – παρόμοιος με τον Χριστό, που υπόσχεται σωτηρία και αιώνια ζωή.
Η θυσία και το μαρτύριο: Ο Ορφέας πεθαίνει με βίαιο τρόπο (διαμελίζεται από τις Μαινάδες), όπως ο Χριστός σταυρώνεται. Και οι δύο θάνατοι έχουν έντονο συμβολισμό, συνδεδεμένο με την αναγέννηση.
Η πίστη και η αμφιβολία: Όπως ο Απόστολος Θωμάς αμφιβάλλει και ζητά αποδείξεις, έτσι και ο Ορφέας αμφιβάλλει αν η Ευρυδίκη τον ακολουθεί, οδηγώντας τον στην τραγική του αποτυχία.
Η έννοια της πνευματικής σωτηρίας: Ο Ορφέας δίδαξε ότι η ψυχή μπορεί να σωθεί μέσω της κάθαρσης και της γνώσης, κάτι που θυμίζει τη χριστιανική διδασκαλία της σωτηρίας μέσω της πίστης και της αλήθειας.
Συνοπτικά:
Ο μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης δεν είναι απλώς μια ιστορία αγάπης· είναι ένας βαθύς διαλογισμός για την ανθρώπινη φύση, την απώλεια, την τέχνη και τη σωτηρία. Ο Ορφέας, ως μύστης και καλλιτέχνης, γεφυρώνει τον κόσμο των θνητών με το θείο, προμηνύοντας φιγούρες όπως ο Χριστός, που υπόσχονται ελπίδα πέρα από τον θάνατο.
Τα Ορφικά Μυστήρια
Τα Ορφικά Μυστήρια ήταν μυστικιστικά τελετουργικά που βασίζονταν στις διδασκαλίες και την τέχνη του Ορφέα, του μεγάλου μουσικού και μύστη της αρχαιότητας. Αν και οι ακριβείς λεπτομέρειες των Ορφικών Μυστηρίων παραμένουν ασαφείς λόγω της μυστικότητας γύρω από αυτές τις τελετές, είναι γνωστό ότι περιλάμβαναν μυστικές διδασκαλίες και τελετουργικά που είχαν σχέση με τη ζωή, τον θάνατο, την ψυχή και τη μετά θάνατον ζωή.
Βασικά Στοιχεία των Ορφικών Μυστηρίων:
Η Μετενσάρκωση και η Καθαρτήρια Διαδικασία: Κεντρική διδασκαλία των Ορφικών Μυστηρίων ήταν η μετενσάρκωση ή προσωπική κάθαρση. Οι πιστοί πίστευαν ότι η ψυχή είναι αθάνατη και επαναγεννάται σε διαφορετικά σώματα, και ότι μέσω της καθαρτικής διαδικασίας (κάθαρση από αμαρτίες και ψυχικές ακαθαρσίες), η ψυχή μπορεί να επιτύχει τη σωτηρία και την ελευθερία από τον κύκλο των γεννήσεων και των θανάτων.
Ο Ορφέας ως Θεός-Διδάσκαλος: Ο Ορφέας, ως θεότητα και ιδρυτής των μυστηρίων, ενσαρκώνει την έννοια του πνευματικού καθοδηγητή. Η μουσική του και τα διδάγματά του είχαν τη δύναμη να μεταμορφώσουν την ψυχή και να καθαρίσουν τις αμαρτίες της. Στην ουσία, η τέχνη του Ορφέα είχε θεραπευτική και καθαρτική διάσταση.
Η Σωτηρία της Ψυχής: Οι οπαδοί των Ορφικών Μυστηρίων πίστευαν ότι μέσω της άσκησης των τελετών, των ψαλμωδιών και της πνευματικής αφοσίωσης, η ψυχή μπορεί να πλησιάσει τη θεία αρμονία και να απελευθερωθεί από τη γήινη ύπαρξή της. Τα Ορφικά Μυστήρια, όπως τα Ελευσίνια Μυστήρια, προσέφεραν ελπίδα για τη μεταθανάτια ζωή, που βασιζόταν στην ιδέα της αιώνιας σωτηρίας της ψυχής.
Σχέση του Μύθου του Ορφέα και της Ευρυδίκης με την Ψυχολογία του Γιούνγκ:
Η ψυχολογία του Καρλ Γιούνγκ επικεντρώνεται στην έννοια του συλλογικού ασυνείδητου και στην αρχέτυπη φύση του ανθρώπινου ψυχισμού. Σύμφωνα με τον Γιούνγκ, οι μύθοι, τα σύμβολα και οι εικόνες που παρουσιάζουν οι αρχαίοι μύθοι αποκαλύπτουν βαθιές αλήθειες για την ανθρώπινη ψυχή, και οι ίδιες αυτές εικόνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να κατανοήσουμε την ψυχολογική ανάπτυξη και εξέλιξη του ατόμου.
Ο μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης μπορεί να εξεταστεί μέσω της ψυχολογίας του Γιούνγκ ως μια ιστορία που εμπεριέχει διάφορα αρχέτυπα και αντιπροσωπεύει ψυχικές διαδικασίες, όπως η ψυχική κάθαρση, η μετενσάρκωση και η αυτογνωσία.
Αρχέτυπα στον μύθο του Ορφέα:
Ο Ορφέας ως Αρχέτυπο του Ήρωα και του Σοφού Διδασκάλου: Ο Ορφέας ενσαρκώνει το αρχέτυπο του Σοφού Διδασκάλου και του Ήρωα, που έχει την αποστολή να φέρει γνώση και φως στον κόσμο. Το μουσικό του ταλέντο και η ικανότητά του να επηρεάζει τη φύση και τους θεούς αντικατοπτρίζουν την ικανότητα του σοφού ανθρώπου να συνδέει το ασυνείδητο με το συνειδητό, και να φέρνει την αρμονία.
Η Ευρυδίκη ως Αρχέτυπο της Σκιάς και της Απώλειας: Η Ευρυδίκη, που πεθαίνει και επιστρέφει στον Άδη, μπορεί να θεωρηθεί ως το αρχέτυπο της Σκιάς, το μέρος του ψυχισμού που αντιπροσωπεύει τις ανεπιθύμητες ή μη συνειδητοποιημένες πτυχές του εαυτού μας. Ο θάνατός της, αλλά και η επαναφορά της μέσω του Ορφέα, απεικονίζει την ανάγκη του ανθρώπου να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί τις σκοτεινές πλευρές του εαυτού του.
Η Κάθοδος στον Άδη ως Αρχέτυπο του Ταξιδιού στον Κάτω Κόσμο: Η κατάβαση του Ορφέα στον Κάτω Κόσμο μπορεί να ερμηνευτεί ως το ταξίδι στον Άδη που όλοι οι άνθρωποι περνούν μέσω της ψυχικής ανάπτυξης. Είναι το πέρασμα από το συνειδητό στο ασυνείδητο, την ανάγκη να αντιμετωπίσουμε τους φόβους μας και τα τραύματά μας για να προχωρήσουμε στην αυτογνωσία.
Το Βλέμμα και η Αμφιβολία ως Σύμβολο Ψυχολογικής Καταστροφής: Το βλέμμα που έριξε πίσω του ο Ορφέας, που οδηγεί στην μόνιμη απώλεια της Ευρυδίκης, είναι ένα ισχυρό σύμβολο της αμφιβολίας και του φόβου του θανάτου. Στην ψυχολογία του Γιούνγκ, η αμφιβολία και ο φόβος να αφήσουμε πίσω μας το παρελθόν είναι στοιχείο της ψυχικής μας ανάπτυξης, το οποίο μπορεί να προκαλέσει καθυστερήσεις ή ακόμα και καταστροφή αν δεν το ξεπεράσουμε.
Η Σχέση με την Αυτογνωσία και την Ψυχική Σωτηρία:
Ο μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης, με την έντονη θρησκευτική και πνευματική του διάσταση, σχετίζεται με την έννοια της σωτηρίας της ψυχής και της αυτογνωσίας που αναπτύσσει η ψυχολογία του Γιούνγκ. Σύμφωνα με τον Γιούνγκ, για να επιτύχουμε την πλήρη ψυχική ολοκλήρωση (όπως το περιγράφει με το αρχέτυπο της σκιάς και της σκιάς της προσωπικότητας), πρέπει να συνειδητοποιήσουμε και να ενσωματώσουμε τις σκοτεινές πλευρές του εαυτού μας, όπως ο Ορφέας προσπαθεί να επαναφέρει την Ευρυδίκη, την «σκοτεινή» πλευρά της ψυχής του.
Η ίδια η έννοια της μετενσάρκωσης που περιλαμβάνει ο μύθος, σχετίζεται με την ψυχολογική αναγέννηση, μια κεντρική έννοια στην ψυχολογία του Γιούνγκ, η οποία υπογραμμίζει τη σημασία της συνεχούς εσωτερικής ανάπτυξης και της ανανέωσης.
Αγγελή Γεωργία Αφηγήτρια, ραδιοφωνική παραγωγός και ερευνήτρια του αποσυμβολισμού μύθων και λαϊκών παραμυθιών από όλο τον κόσμο.
email: [email protected]
