Η πρώτη μελέτη και απόδοση της έννοιας της αυτογνωσίας μπορεί να βρεθεί πίσω στο 1972, όπου οι ψυχολόγοι S. Duval και R.A.Wicklund πρότειναν την θεωρία της αντικειμενικής αυτογνωσίας. Με βάση τη θεωρία τους λοιπόν, ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να παρατηρεί και να αξιολογεί την παρούσα συμπεριφορά του σε σχέση με τις προσωπικές του αξίες και δυνατότητες.
Οι Duval και Wicklund προχώρησαν το σκεπτικό τους, λέγοντας πως μέσω αυτής της διαδικασίας γίνεται κανείς συνειδητός αξιολογητής του εαυτού και της αξίας του. Εξελίσσοντας αυτή τη θεωρία, ο ψυχολόγος Daniel Goleman για πρώτη φορά το 1995 ανέφερε την έννοια της Συναισθηματικής Νοημοσύνης, η οποία και αναφέρεται στην επίγνωση που διατηρεί κανείς για την εσωτερική του κατάσταση (σκέψεις, συναισθήματα), τη διαίσθησή του καθώς και από πού πηγάζει η ίδια του η δύναμη-δηλαδή, τί κάνει κάποιον ευτυχισμένο και ολοκληρωμένο εσωτερικά.
Η αυτογνωσία είναι βασική και απαραίτητη προϋπόθεση για την πορεία προς την επιτυχία. Για την ανάπτυξη του χαρακτήρα, για τη βελτίωση των ικανοτήτων, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε πρώτα από όλα, καλύτερα τον εαυτό μας.
Ωστόσο, απαιτεί υπομονή και επιμονή. Πρόκειται για μία συχνά επώδυνη διαδικασία, απαραίτητη όμως για την απελευθέρωση μας. Είναι το μέσο προς την απελευθέρωση μας από τα δεσμά του παρελθόντος και το κλειδί που μας ανοίγει το δρόμο προς την ευτυχία.
Εκτός από τη συμπεριφορά μας, ένα ακόμα πολύ σημαντικό εργαλείο για να γνωρίσουμε τον εαυτό μας δηλαδή την αυτογνωσία είναι τα όνειρα. Ήδη από πολύ νωρίς ο Φρόυντ μελέτησε και επισήμανε τη σημασία των ονείρων. Μέσω των ονείρων, λοιπόν, εκφράζεται το ασυνείδητο και έχουν τη δυνατότητα να αναδυθούν στην επιφάνεια όλα όσα έχουμε απωθήσει.
Σύμφωνα με τον Γιούνγκ, ορισμένα όνειρα λειτουργούν ως μηχανισμοί εξισορρόπησης ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο. Η συμβολή τους στη διαδικασία της αυτογνωσίας είναι σημαντική, καθώς καθρεφτίζουν τις συνολικές διαστάσεις των καταστάσεων που αντιμετωπίζουμε και αποτελούν το κλειδί για πολλές κλειστές πόρτες του εαυτού μας. «Η γνώση δεν έρχεται προς τα έξω αλλά έρχεται προς τα μέσα» Ηράκλειτος.
