Ο Ιορδάνης Κοτζαϊβάζογλου, Αναπληρωτής Καθηγητής Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος απαντάει στις ερωτήσεις της δημοσιογραφικής ομάδας του polismagazino.gr
Κοινωνία και υποχρεωτική καραντίνα. Ποια κατά τη γνώμη σας θα είναι η επόμενη ημέρα του «απεγκλωβισμού»; Το γεγονός ότι αίρονται σταδιακά τα περιοριστικά μέτρα στις μετακινήσεις των πολιτών είναι οπωσδήποτε θετικό. Νομίζω ότι τονώνει την ψυχολογία του κόσμου, ο οποίος πιέστηκε πολύ από αυτήν την κατάσταση και σημασιοδοτεί μία πρώτη νίκη της χώρας μας κατά του ιού, όπως και την επανέναρξη της οικονομικής δραστηριότητας, η οποία είναι απαραίτητη. Δεν έχω την αίσθηση ωστόσο ότι θα αποτελέσει ταυτόχρονα και την ημέρα εκείνη, που η κοινωνία και η οικονομία θα επιστρέψουν στην κανονικότητα. Διαβλέπω ότι κάτι τέτοιο θέλει χρόνο και θα γίνει σταδιακά, πιθανόν με πισωγυρίσματα. Η οικονομία έχει ήδη πληγεί, ο ιός παραμένει επικίνδυνος και ο κόσμος είναι επιφυλακτικός, όχι μόνο σε πανελλήνιο, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Το πόσο καιρό θα διαρκέσει συνολικά η κρίση και ποιες θα είναι τελικά οι συνέπειές της, είναι νομίζω αδύνατον να προβλεφθούν στην παρούσα φάση. Κι αυτό, γιατί εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες: πώς θα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα ιατρικά, τι επιπτώσεις θα έχει στην εγχώρια και την διεθνή οικονομία, ποια μέτρα θα λάβουν η δική μας κυβέρνηση, αυτές των ισχυρών κρατών και η Ευρωπαϊκή Ένωση, πώς θα το διαχειριστούν επικοινωνιακά οι κυβερνήσεις και τα ΜΜΕ, και πώς θα αντιδράσει ο κόσμος. Είναι δηλαδή ένα πρόβλημα σύνθετο και πολυπαραγοντικό, ιατρικό, οικονομικό, επικοινωνιακό και ψυχολογικό. Κατά τη γνώμη μου ανάλογη θα πρέπει να είναι και αντιμετώπισή του. Οπωσδήποτε πάνω απ’ όλα είναι η δημόσια υγεία, αλλά τι θα γίνει με την οικονομία; Μπορούν οι πολίτες να διαχειριστούν σε προσωπικό επίπεδο τις οικονομικές συνέπειες ενός παρατεταμένου lockdown ή μιας βαθιάς ύφεσης; Πιστεύω πως μόνο ως ένα βαθμό. Δεν σας κρύβω ότι όσο περισσότερο διαρκεί το πρόβλημα, τόσο αυξάνεται η ανησυχία μου. Ο κορονοϊός φαίνεται ότι εισέβαλε στην καθημερινότητά μας και θα παραμείνει, και φοβάμαι πως θα πρέπει να αποδεχθούμε ότι θα συμβιώνουμε με αυτόν για το επόμενο χρονικό διάστημα με όλους τους κινδύνους που εγκυμονεί κάτι τέτοιο.
Πολιτισμός και κορωνοϊός. Άλλο ένα «χτύπημα» για τον πολιτισμό ή μια «ευκαιρία» για πολιτιστική επικοινωνία μέσω του διαδικτύου; Και τα δύο! Μετά την οικονομική κρίση του 2009, ο πολιτισμός στην Ελλάδα επλήγη σοβαρά. Οι κρατικές επιχορηγήσεις περιορίστηκαν και ο κόσμος δεν είχε την οικονομική δυνατότητα, αλλά μάλλον ούτε και τη διάθεση να ασχοληθεί με τέτοιου είδους δραστηριότητες. Επιτρέψτε μου ωστόσο να αναφερθώ ειδικότερα στο χώρο των εικαστικών τεχνών, τον οποίο παρακολουθώ εκ του σύνεγγυς εδώ και πολλά χρόνια, και πιστεύω ότι γι’ αυτόν έχω πιο εμπεριστατωμένη άποψη. Ο συγκεκριμένος χώρος για σχεδόν μία οκταετία υπέστη καθίζηση. Μόλις την τελευταία διετία άρχισε να ανακάμπτει με εντονότερη δραστηριοποίηση των μουσείων, περισσότερες εκθέσεις, αύξηση των πωλήσεων και άλλα θετικά σημάδια. Δυστυχώς, η εμφάνιση του κορονοϊού φαίνεται ότι προκάλεσε ένα ακόμα πλήγμα στο χώρο, το οποίο, όσο διαρκεί η κρίση, εξελίσσεται σε πολύ σοβαρό. Γενικά, η αγορά της τέχνης είναι από τις πρώτες που πλήττονται και από τις τελευταίες που ανακάμπτουν, όταν εμφανίζονται κρίσεις.
Από την άλλη, το διαδίκτυο έδωσε νέες δυνατότητες στον πολιτισμό και ειδικά στις εικαστικές τέχνες. Πλέον τα μουσεία ψηφιοποιούν τις συλλογές τους και προσφέρουν εμπειρίες «εικονικής» επίσκεψης. Το ίδιο κάνουν και πολλές γκαλερί, όπως και καλλιτέχνες. Είναι σημαντικό ότι ένας διαδικτυακός επισκέπτης από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου μπορεί να περιηγηθεί όποτε, όπως και όσο θέλει σε ιστοτόπους και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και να γνωρίσει τα έργα ενός μουσείου, μιας γκαλερί ή ενός καλλιτέχνη. Αυτό φέρνει τον κόσμο στην τέχνη. Επίσης, ολοένα και περισσότερες πωλήσεις, τελευταία και δημοπρασίες, πραγματοποιούνται μέσω διαδικτύου. Σύντομα θα δούμε και «εικονικές» γκαλερί, εκθέσεις, καθώς και ψηφιακά έργα. Προσωπικά γνωρίζω ότι ο καταξιωμένος αγιογράφος και ζωγράφος Γιώργος Κόρδης εδώ και μερικά χρόνια δημιουργεί πολύ ωραία ψηφιακά έργα και παραδίδει σεμινάρια αγιογραφίας διαδικτυακά. Σίγουρα θα ακολουθήσουν κι άλλοι. Ο κόσμος είναι πλέον εξοικειωμένος με το διαδίκτυο και η ενασχόληση των καλλιτεχνών με αυτό, απαραίτητη. Αναμένω λοιπόν σημαντικές αλλαγές στο χώρο της τέχνης στο μέλλον. Πιστεύω ότι η κρίση της πανδημίας του κορονοϊού μάλλον θα λειτουργήσει καταλυτικά προς αυτήν την κατεύθυνση.
Θα ήθελα ωστόσο να τονίσω ότι το διαδίκτυο είναι απλώς ένα εξαιρετικό μέσο προβολής και προώθησης της τέχνης. Όμως τα έσοδα μέσω διαδικτύου δεν αρκούν, ακόμα τουλάχιστον, για να επιβιώσουν τα μουσεία, οι γκαλερί ή οι καλλιτέχνες. Νομίζω ότι ούτε ουσιαστική εμπειρία τέχνης μπορεί να υπάρξει. Το κοινό είναι δυνατόν να γνωρίσει ένα έργο τέχνης διαδικτυακά, αλλά μόνο δια ζώσης είναι σε θέση να το «νιώσει» και να το απολαύσει. Κι έχω την αίσθηση ότι αυτό, λιγότερο ή περισσότερο, ισχύει γενικότερα για όλες τις μορφές του πολιτισμού. Δεν μπορεί να υπάρξει πολιτισμός, όσο οι επαγγελματίες του χώρου πένονται. Γι’ αυτό και η πολιτεία οφείλει να στηρίξει με όλες τις δυνάμεις της το χώρο και ειδικά τους καλλιτέχνες, οι οποίοι αφιερώνουν τη ζωή τους παράγοντας τέχνη, που αποτελεί για όλους εμάς βάλσαμο ψυχής, προάγει την αισθητική μας και βελτιώνει την παιδεία μας. Επίσης, οι καλλιτέχνες αποτελούν πρεσβευτές της χώρας μας στο εξωτερικό. Είναι πολύ σημαντική η συνεισφορά τους στον τόπο μας, πώς μπορούν να συνεχίσουν να προσφέρουν, αν δυσκολεύονται ακόμα και να επιβιώσουν; Και τι παράδειγμα δίνουμε στις επόμενες γενιές; Ποιος ταλαντούχος νέος στο μέλλον θα ασχοληθεί με τις τέχνες, βλέποντας αυτές τις συνθήκες;
Ο Τουρισμός, λόγω της θετικής εξέλιξης στη χώρα μας ως προς την αντιμετώπιση της πανδημίας, πιστεύετε ότι θα αυξηθεί ή θα πληγεί; Το γεγονός ότι η Ελλάδα προβάλλεται σε παγκόσμιο επίπεδο ως μία από τις χώρες που αντιμετωπίζουν μέχρι στιγμής την πανδημία με σχετική επιτυχία, είναι οπωσδήποτε πολύ θετικό για τη διεθνή της εικόνα, κάτι μάλιστα που το χρειαζόταν, μετά από τόσα χρόνια αρνητικής δημοσιότητας. Αυτό μας δίνει ένα προβάδισμα όσον αφορά τον τουρισμό, σε σχέση με άλλες χώρες της Μεσογείου, όπως την Ιταλία, την Ισπανία ή την Τουρκία.
Έχω την πεποίθηση ωστόσο ότι δεν αρκεί για να οδηγήσει σε αύξηση του τουρισμού, τουλάχιστον για φέτος. Αντίθετα, πιστεύω ότι ο τουρισμός θα πληγεί σοβαρά, για την ακρίβεια ήδη πλήττεται. Όπως σας προανέφερα, το πρόβλημα με τον κορονοϊό δεν έχει επιλυθεί και ο κόσμος είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικός. Είναι η πρώτη φορά που με όσους συνομιλώ μου λένε ότι αυτό το καλοκαίρι μάλλον δεν θα πάνε διακοπές. Τους καταλαβαίνω! Μπορείτε να φανταστείτε να βρεθείτε αποκλεισμένος για μέρες σ’ ένα ξενοδοχείο, σ’ ένα κρουαζιερόπλοιο ή σε μια ξένη χώρα επειδή εμφανίστηκαν εκεί κρούσματα του ιού;
Ας ελπίσουμε ότι με την άνοδο της θερμοκρασίας τα πράγματα θα καλυτερεύσουν σημαντικά. Νομίζω επίσης ότι η ιατρική κοινότητα και η κυβέρνηση πρέπει να δράσουν τάχιστα για να προλάβουν την υψηλή τουριστική περίοδο και να ελαχιστοποιήσουν τη ζημιά, κάτι που έχω την εντύπωση ότι ήδη κάνουν. Η πρώτη οφείλει να βρει τουλάχιστον τρόπους εντοπισμού και αποκλεισμού των φορέων, και διασφάλισης της δημόσιας υγείας. Αυτά τα τεστ ανίχνευσης του ιού καθώς και άλλα προτεινόμενα μέτρα που ακούμε, ίσως αποτελούν μια λύση, αρκεί να είναι αξιόπιστα. Η δεύτερη μέσω της νομοθέτησης και της παρακολούθησης των κατάλληλων μέτρων, αλλά και της επικοινωνίας θα πρέπει να διασκεδάσει ως ένα βαθμό της επιφυλακτικότητα του κόσμου, αν κάτι τέτοιο είναι βεβαίως εφικτό.
Όμως ακόμα και αν γίνουν όλα αυτά, παραμένω βαθιά προβληματισμένος. Τι θα γίνει με τις χώρες του εξωτερικού; Σε ποια κατάσταση θα είναι οι πολίτες τους και πόσοι από αυτούς θα είναι διατεθειμένοι να κάνουν τουρισμό στη χώρα μας; Εμείς πόσο θα έχουμε πληγεί οικονομικά από την κρίση ώστε να μπορούμε να πάμε διακοπές; Πόσο εύκολες θα είναι οι μετακινήσεις με τα μέσα μαζικής μεταφοράς; Πόσο περιοριστικά θα είναι τα μέτρα σε παραλίες, κέντρα διασκέδασης, ξενοδοχεία κτλ; Διαβλέπω ότι τα πράγματα θα είναι ιδιαίτερα δύσκολα.
Η «καραντίνα» είναι η «αρχή» ενός «ελέγχου» της κοινωνίας, της οικονομίας και της καθημερινότητάς μας; Δεν το βλέπω έτσι. Γενικώς αποφεύγω να υιοθετώ τα συνωμοσιολογικά σενάρια και τις φήμες που συνήθως συνοδεύουν μια κρίση. Εξάλλου νομίζω ότι ανέκαθεν η εξουσία και οι ισχυροί είχαν τη δύναμη μέσω των νόμων, της τεχνολογίας και της επικοινωνίας να ελέγχουν ως ένα βαθμό τις κοινωνίες, την οικονομία και την καθημερινότητα των πολιτών. Σας αναφέρω, για παράδειγμα, τα λεγόμενα μηνύματα έκκλησης φόβου, αυτά δηλαδή που δημιουργούν φόβο και ανασφάλεια στον κόσμο. Έστω κι αν δεχθούμε ότι στην περίπτωση της πανδημίας του κορονοϊού διαπιστώθηκαν διαχειριστικές και επικοινωνιακές υπερβολές που τρομοκράτησαν και περιόρισαν ακόμα περισσότερο τους πολίτες, οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι αντικειμενικά υπάρχει ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας. Δεν νομίζω ότι η κρίση αυτή θα οδηγήσει στην απαρχή μιας νέας εποχής στο συγκεκριμένο θέμα.
Ποια είναι τα σχέδια σας την επόμενη ημέρα της κανονικότητας; Για να σας απαντήσω, θα πρέπει να γνωρίζω πότε θα έρθει αυτή η μέρα και σε ποια κατάσταση θα βρισκόμαστε τότε ως χώρα, αλλά και διεθνώς, κάτι που προς το παρόν είναι αδύνατον να προβλεφθεί. Όμως, έστω κι αν ως Ελλάδα τα πάμε καλά, ας μην έχουμε την αυταπάτη ότι, αν η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει προβλήματα, εμείς δεν θα επηρεαστούμε αρνητικά. Το αντίθετο μάλιστα. Είναι τόσο αβέβαια τα πράγματα λοιπόν, που νομίζω ότι είναι αδύνατον να κάνω σχέδια από τώρα για εκείνη την ημέρα. Προς το παρόν τα σχέδιά μου είναι πολύ πιο βραχυχρόνια και αφορούν τις επόμενες ημέρες μετά την καραντίνα, η οποία είναι αλήθεια ότι δεν άλλαξε σημαντικά την καθημερινότητά μου. Ως ακαδημαϊκός συνεχίζω να διδάσκω μέσω διαδικτύου. Επίσης περνάω πολλές ώρες στο σπίτι μελετώντας και γράφοντας, κάτι που έκανα ανέκαθεν. Μάλιστα εξαιτίας της καραντίνας έχω περισσότερο χρόνο να χαρώ την τρεισήμισι μηνών κόρη μου. Η γυναίκα μου όμως που είναι ελεύθερη επαγγελματίας, σταμάτησε να εργάζεται κι αυτό είναι πρόβλημα. Περιμένουμε να επανέλθει. Επίσης μας έλειψαν οι βόλτες και η επαφή με αγαπητούς φίλους και συγγενείς. Αυτά τα μικρά και καθημερινά που ομορφαίναν τη ζωή μας, αλλά συχνά παραβλέπαμε. Χρειάστηκε να περάσουμε όλα αυτά για να συνειδητοποιήσουμε την αξία τους. Ίσως το συγκεκριμένο είναι και το μοναδικό πλεονέκτημα της πανδημίας.
