Γράφει ο Παναγιώτης Γρηγοριάδης, καθηγητής Γερμανικών, απόφοιτος του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ e-mail:[email protected]
Στα τέλη του 2001, ο Δυτικός Κόσμος είχε αποκτήσει πλέον ένα πρόσωπο εντελώς διαφορετικό από εκείνο που είχε πρωτύτερα. Με την ψήφιση του Κοινού Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς για τις Γλώσσες (ΚΕΠΑΓ), το Συμβούλιο της Ευρώπης θέλησε να τιμήσει το Ευρωπαϊκό Έτος Γλωσσών (ΕΕΓ) θεσπίζοντας μια επέτειο για να θυμούνται οι παλαιές και να μαθαίνουν οι νέες γενιές. Στο πλαίσιο αυτό ορίστηκε στις 06 του Δεκέμβρη του 2001 η Ευρωπαϊκή Ημέρα Γλωσσών (European Day of Languages), την οποία εορτάζουν οι ευρωπαϊκές χώρες κάθε χρόνο στις 26 του Σεπτέμβρη. Πρόκειται για μια μέρα βαθύτατης πολιτισμικής σημασίας για τα 47 υπαγόμενα στο Συμβούλιο της Ευρώπης κράτη τα οποία συμμετέχουν σε αυτήν από θεσπίσεώς της. Σύμφωνα με τους αρμοδίους οργανωτικών και διοικητικών ζητημάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, αυτός ήταν ο ιδανικότερος αποχαιρετισμός ενός έτους-οροσήμου για την «οικογένεια» ονόματι Ευρώπη και τον πολιτισμό που διασφαλίζει την διαχρονική ενότητα των κρατών-μελών της.
Η Ευρωπαϊκή Ημέρα Γλωσσών υπενθυμίζει τις αρχές ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Για να μπορέσει να επιβιώσει η πολυπολιτισμική Ευρώπη πρέπει οι περίπου 200 γλώσσες της να αντιμετωπίζονται ως ισότιμες. Αυτό ισχύει βεβαίως και για τους πολιτισμούς και τις κουλτούρες τους. Από την πλευρά τους, οι πολίτες καλούνται να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα της μεγάλης αυτής «οικογένειας» με τη γλωσσομάθειά τους. Αυτή η γλωσσική πολυμορφία είναι μαγευτική και αξίζει κανείς να την ανακαλύψει. Η ΕΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης επενδύουν ετησίως ογκωδέστατα χρηματικά ποσά σε πανευρωπαϊκά προγράμματα πολυγλωσσίας και ανταλλαγής μαθητών και φοιτητών σε ποικίλα σχολικά και πανεπιστημιακά ιδρύματα αντιστοίχως στην Ευρώπη (“Socrates”, “Leonardo Da Vinci”, “Lingua”). Επιπλέον, φορείς σε κάθε κράτος φέρνουν σε επαφή αλλοεθνείς με ξένους λαούς και κουλτούρες, π.χ. το Goethe-Institut για τη Γερμανία και το Institut Français για τη Γαλλία. Σημειώνεται ότι στα προαναφερθέντα προγράμματα περιλαμβάνονται ενίοτε και γλώσσες εκτός Ευρώπης, λ.χ. Αραβική και Κινέζικη. Ακόμα ένα ηχηρότατο μήνυμα ισότητας όλων των πολιτισμών, λαών και γλωσσών μεταξύ τους για έναν κόσμο -όχι απλά μια Ευρώπη- πιο δίκαιο, πιο ελεύθερο, εν γένει καλύτερο.
Παρόλο που οι σχετικές εκδηλώσεις απευθύνονται κυρίως σε ξενόγλωσσους εκπαιδευτικούς και μαθητευομένους, οποιοσδήποτε δικαιούται πρόσβασης. Τα παιδιά είθισται να συμμετέχουν εθελοντικά σε δραστηριότητες, όπως είναι η προετοιμασία κειμένων προς διανομή και ταινιών προς προβολή, με θέμα την Ευρώπη και τις χώρες της. Παίζουν μουσικές διαφορετικών εθνικοτήτων εναλλάξ. Σπεσιαλιτέ ποικίλων χωρών συναντούν η μια την άλλη και αναμειγνύονται μεταξύ τους, δημιουργώντας απολαυστικούς συνδυασμούς. Δίδεται η ευκαιρία στους συμμετέχοντες να δοκιμάσουν τις δεξιότητές τους σε γνωστές και άγνωστες γλώσσες. Οι εκπαιδευτικοί ξένων γλωσσών παρακολουθούν επιμορφωτικά σεμινάρια. Και πολλά ακόμα. Καθότι είναι πρακτικώς αδύνατον να συμπεριληφθούν όλες οι γλώσσες της Ευρωπαϊκής Επικράτειας, συνήθως γίνεται προσπάθεια εξισορρόπησης ανάμεσα στις «ισχυρές», π.χ. την Αγγλική, τη Γαλλική, τη Γερμανική κλπ. και στις «ανίσχυρες» γλώσσες, π.χ. την Αλβανική, τη Βουλγαρική, τη Σερβική κλπ., ώστε να μην «ευνοούνται» οι πρώτες έναντι των τελευταίων. Περιστασιακά πιθανόν να εμπλέκονται και μη ευρωπαϊκές γλώσσες.
Η βαρύτητα που δίδεται από τους Ευρωπαϊκούς Θεσμούς στην Ευρωπαϊκή Ημέρα Γλωσσών αποτυπώνεται ξεκάθαρα, μεταξύ άλλων, στο γεγονός ότι ακόμα και εν έτει 2020, παρά την έξαρση της πανδημίας του COVID-19, εξαιτίας της οποίας ανεστάλησαν όλα τα δια ζώσης δρώμενα, φτιάχτηκαν εγκαίρως πλατφόρμες που επέτρεψαν να τιμηθεί η 19η Επέτειος εξ αποστάσεως. Προξενεία, πρεσβείες, ξενόγλωσσα κέντρα, ξενόγλωσσοι εκπαιδευτικοί και μεμονωμένοι εθελοντές έπαιξαν καταλυτικό ρόλο σε αυτό. Η απήχηση που έχει αυτή η ημέρα φαίνεται και από την τάση που έχουν κάποια μη ευρωπαϊκά κράτη να οργανώνουν εκδηλώσεις με πρότυπο τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές.
Και τώρα έρχεται να τεθεί ένα πολύ κρίσιμο ερώτημα για την Ευρώπη του 21ου αι., μια Ευρώπη η οποία επηρεάζεται άμεσα και έντονα από τις παγκόσμιες εξελίξεις: «Πώς μπορεί η Ευρωπαϊκή Ημέρα Γλωσσών να ξεφύγει από τον καθαρά γλωσσικό χαρακτήρα που -εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον- έχει και να αποκτήσει ένα μάλλον κοινωνιολογικό, ενδεχομένως και κοινωνιογλωσσολογικό πρόσωπο;». Αποτελεί πραγματικότητα ότι οι αξίες της ΕΕ έχουν αμφισβητηθεί αρκετά τις τελευταίες 2 δεκαετίες της ύπαρξής της. Οι αλλεπάλληλες δοκιμασίες, από την οικονομική κρίση της δεκαετίας του 2010 μέχρι την πανδημία του COVID-19 και το διεθνές πληθωριστικό κύμα το οποίο καθιστά βασικά αγαθά (τρόφιμα, ρεύμα, βενζίνη) είδη πολυτελείας και απορρέει από τον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, έχουν υποχρεώσει τα 47 κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης συχνότατα να βάλουν στην άκρη τις αντικειμενικά υπαρκτές και -ως έναν βαθμό τουλάχιστον- δικαιολογημένες διαφορές τους. Σε πολλές περιπτώσεις όμως δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο και το γεγονός αυτό έχει δώσει πάτημα σε άλλους φορείς, όπως το ΝΑΤΟ, να παρεμβαίνουν στα ζητήματα της ΕΕ και των κρατών-μελών της και να «κουμαντάρουν» τα ηνία κατά το δοκούν.
Εδώ είναι που οι γλώσσες καλούνται να υπενθυμίσουν σε κυβερνώντες και κυβερνωμένους τη σημασία της διαπολιτισμικής ενότητας που μόνο μέσω του διαλόγου και της αλληλεγγύης καθίσταται επιτεύξιμος στόχος. Όλοι μας συνδεόμαστε αχώριστα, κόντρα στις όποιες διαφορές μας, χάρη στη γλώσσα και στην δυνατότητα που αυτή μας παρέχει, την επικοινωνία. Βεβαιότατα υπάρχουν μεταξύ των γλωσσών αξιοσημείωτες διαφορές σε γραμματικοσυντακτικό και λεξιλογικό επίπεδο. Αυτές όμως είναι απλά ποικιλίες και δεν αναιρούν σε καμία περίπτωση ότι η γλώσσα ως μέσο επικοινωνίας είναι ένα επίτευγμα πανανθρώπινο και «οικουμενικό». Σε καθεμία γλώσσα ξεχωριστά και σε όλες τις γλώσσες μαζί καθρεφτίζεται αυτό το «Θείο Δώρο», εξ ου και η ανάγκη αντιμετώπισής τους ως ισαξίων και ισοτίμων. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να επιβιώσει μόνο με ψωμί, καθότι τα θρεπτικά συστατικά τα οποία χρειάζεται για να επιτελέσει τις βιολογικές λειτουργίες του είναι πολυποίκιλα και το ψωμί δεν δύναται να του τα εξασφαλίσει όλα στις απαιτούμενες ποσότητες. Ομοίως δεν μπορεί ο ανθρώπινος πολιτισμός να συνεχίσει να υφίσταται στο πέρασμα των ετών και των αιώνων με μια μόνο γλώσσα, διότι η μονογλωσσία αδυνατεί να αναδείξει επαρκώς το σύνολο των πτυχών που τον χαρακτηρίζουν.
Ως Ευρωπαίοι πρωτίστως και του κόσμου ακολούθως πολίτες καλούμαστε να μη λησμονήσουμε τα συστατικά στοιχεία που μας κρατούν διαχρονικά ενωμένους. Διανύουμε μια χρονική περίοδο όπου η επιβίωση της Ευρώπης και ειδικότερα της ΕΕ διακυβεύεται όσο ποτέ άλλοτε. Ιδού καιρός ευπρόσδεκτος για να καταδειχθεί δια της Ευρωπαϊκής Ημέρας Γλωσσών πως η «Ενωμένη Ευρώπη» είναι στάση ζωής και όχι απλή θεωρία στο ανάγνωσμα.
