Η μουσική ενώνει τους λαούς και τους πολιτισμούς;
• Η εκφραστικότητα είναι εκείνη που ενώνει. Η μουσική είναι ένας ακόμη τρόπος καλλιτεχνικής εκδήλωσης, μία γλώσσα που μεταδίδεται μέσω αισθητικών ποιοτήτων και συναισθημάτων.
Και λέγοντας «γλώσσα» αναφέρομαι σε τρόπο συνεννόησης, διαλόγου, ανταλλαγής μηνυμάτων. Αντίθετα με την λεκτική επικοινωνία, ο διάλογος μέσα από την τέχνη δεν δημιουργεί διαφωνίες, διενέξεις, αντιπαλότητες, αλλά μόνον συμφωνίες, γεννά δηλαδή σημεία επαφής.
Πρόκειται για ιδιαίτερη σημειολογία, δεδομένου ότι εκφραστικότητα που προκαλεί το δίπτυχο μουσική-ρυθμός, εκδηλώνεται καθολικά και με τον ίδιο τρόπο, ως κίνηση.
Ναι, η μουσική δρα ενοποιητικά μεταξύ λαών και πολιτισμών, εφόσον προάγει την μη λεκτική επικοινωνία, διαμέσου της από κοινού εκφραστικότητας.
Ποιον μουσικό θαυμάζετε και γιατί;
• Μπορώ να θαυμάσω έναν καλλιτέχνη, και εξαιτίας της θετικής επίδρασης του έργου του στο προσωπικό μου αισθητήριο, να θαυμάσω και την ζωή του. Είναι κάτι σαν προτυποποίηση, που περιέχει σε μεγάλο βαθμό την προκατάληψη υπέρ μιας προσωπικότητας με την οποία ταυτίζομαι.
Το αξιοθαύμαστο για την περίοδο του Ρομαντισμού, έργο του Giuseppe Verdi στάθηκε αφορμή να ενδιαφερθώ για την ζωή και το έργο ενός καλλιτέχνη, που δοκιμάστηκε από τις αντιξοότητες της ζωής.
Η δε εκφραστικότητα, ως ενοποιητικό στοιχείο μεταξύ των ανθρώπων, όπως ανέφερα στο προηγούμενό σας ερώτημα, σύμφωνα με την δική μου καλλιτεχνική οπτική, προτιμά να χρησιμοποιεί ως αγωγό το καθαρό συναίσθημα. Γιατί;
Αυτό είναι το μάθημα που μου έχει δώσει ο Ρομαντισμός: το καθαρό, άδολο συναίσθημα, ακόμη και όταν φέρει το βάρος του πόνου εξαιτίας μιας δύσκολης συγκυρίας, βρίσκει τον τρόπο να εκδηλωθεί έτσι ώστε να κινητοποιήσει δημιουργικά τον καλλιτέχνη.
Αυτή την δυναμική διδάσκει ο Verdi: την δυναμική που μετατρέπει την οδύνη σε έκφραση, δημιουργώντας αριστουργήματα όπως τον Nabucco, τον Trovatore και την Aida. Και βέβαια μία τέτοια προτυποποίηση, εκτός από μάθημα ζωής με ώθησε να μελετήσω και λιγότερο γνωστά έργα του Verdi για πιάνο: είναι σπουδαίο να συνδέεσαι με ανθρώπους μέσα από τα έργα τους γιατί βλέπεις τον εαυτό σου μέσα από αυτά.
Αυτό σημαίνει ταύτιση διαμέσου μιας δίκαιης προκατάληψης.
“Η μουσική είναι μία, οι μουσικοί πολλοί.” Πως θα περιγράφατε αυτή την πρόταση;
• Η μουσική είναι μία, ως καλλιτεχνικός τρόπος, οι δε εκφραστές της πολλοί. Θα έλεγα όλοι μας!
Ξέρετε, δεν είναι απαραίτητο κανείς, να φέρει τον τίτλο του μουσικού, καθ’ οποιοδήποτε τρόπο, για να είναι μουσικός.
Είναι αμέτρητοι εκείνοι που αναγνωρίστηκαν ως μουσικές αυθεντίες, χωρίς να ξέρουν να διαβάζουν το κλειδί του Σολ.
Αλλά και οι άλλοι: εκείνοι που σιγοψιθυρίζουν μία μελωδία, που συσπούν τους μύες τους στο άκουσμα ενός ρυθμού ή που σφυρίζουν κάποιο σκοπό που τους ευχαριστεί.
Ναι, μουσικοί είμαστε όλοι, ανεξάρτητα από το ταλέντο, δηλαδή τον βαθμό ακρίβειας του δημιουργήματός μας. Εδώ επιτρέψτε μου να προσθέσω και κάτι: η μουσική είναι «αδικημένη» σε σχέση -για παράδειγμα- με τις εικαστικές τέχνες ή την λογοτεχνία στο επίπεδο αναγνωρισιμότητας των δημιουργημάτων της, επομένως και της επικοινωνίας ως σκοπού του καλλιτέχνη με το κοινό του. Τι εννοώ; Είναι εύκολο -μιας και μιλάμε για Ρομαντισμό- να θαυμάσουμε την Σφαγή της Χίου, του Delacroix.
Μπορούμε να συλλάβουμε ακόμη και τις λεπτότερες πτυχές εκφραστικής απαίτησης του καλλιτέχνη. Γιατί; Γιατί το βλέπουμε.
Το έχουμε μπροστά μας έστω και ως αντίγραφο του εμπορίου ή σε ηλεκτρονική μορφή. Είναι ο ίδιος ο Delacroix που εκφράζεται αισθητικά αυτή την στιγμή, μπροστά μας.
Ας αναρωτηθούμε ωστόσο: Η Τρίλια του διαβόλου είναι πράγματι ό,τι ακριβώς συνέλαβε αισθητικά και απέδωσε στο πεντάγραμμο ο Tartini; Πόσες εκδοχές του έργου, αναγνωσμένο από το ίδιο κείμενο, παρατηρούμε; Απαντώ: όσοι και οι εκτελεστές. Κάθε εκτελεστής προσφέρει την δική του εκδοχή, γιατί και ο εκτελεστής είναι καλλιτέχνης ο οποίος εκφράζεται!
Αν μη τι άλλο, μπορούμε να «δούμε» τον Delacroix άμεσα, δεν μπορούμε ωστόσο να «ακούσουμε» τον Tartini να εκτελεί το έργο το οποίο ο ίδιος εμπνεύστηκε.
Γιατί χρειάζεται η μουσική παιδεία; Είναι πολυτέλεια ή ανάγκη;
• Εφόσον μιλάμε για παιδεία, αυτόματα βγάζουμε την λέξη «πολυτέλεια» και κρατάμε την «ανάγκη». Κρατάμε επίσης και το «χρειάζεται». Ναι, χρειάζεται, όπως είναι χρήσιμο κάθε τι που κινητοποιεί τις αισθήσεις δημιουργικά, καλλιεργεί την επικοινωνία, φωτίζει τον νου και την ψυχή μας.
Άλλωστε, όλες οι περιοχές του εγκεφάλου πρέπει να κινητοποιούνται: να είναι πάντα σε εγρήγορση και να μην αδρανούν. Έτσι θα μείνουμε για πάντα νέοι.
Ο ρόλος της παιδείας έγκειται ακριβώς εδώ. Η γνώση ενός μουσικού οργάνου, μπορεί να είναι εποικοδομητική μόνον όταν ο μαθητής εκφράζεται αισθητικά διαμέσου αυτής της ενασχόλησης.
Σε κάθε άλλη περίπτωση, μόνο κακό μπορεί να κάνει. Και δεν μιλώ για την δυσκολία που μπορεί να συναντήσει ο μαθητής κατά την μελέτη.
Αυτή είναι δεδομένη και καλώς υπάρχει, εφόσον διαμέσου της εξάσκησης μαθαίνουμε. Αλλά δεν είναι απαραίτητο όλοι να εκφραζόμαστε κατά τον ίδιο τρόπο, με την ίδια ένταση και στους ίδιους τομείς.
Η τέχνη είναι κάτι ελεύθερο ή τουλάχιστον έτσι πρέπει να είναι, επομένως η γνώση της δεν πρέπει να προσφέρεται χωρίς την έγκριση του μαθητή.
Πώς μπορεί ένας γονιός να ανακαλύψει το ταλέντο του παιδιού του στη μουσική;
• Λένε ότι ο έρωτας και ο βήχας δεν κρύβονται. Σε αυτά τα δύο, θα προσθέσω και την εκφραστικότητα. Το παιδί θα αποκαλύψει το ταλέντο του. Δεν θα το κρατήσει κρυφό!
Από εκεί και έπειτα υπάρχουν οι ειδικοί να κατευθύνουν το παιδί, αλλά και τον ενήλικα, ο οποίος δεν είχε την δυνατότητα να καλλιεργήσει το ταλέντο του ως παιδί.
Έχουμε ποιοτικούς δασκάλους και ανθρώπους. Γιατί, επιτρέψτε μου, αυτό το «άδολο και καθαρό» συναίσθημα δεν μπορεί να μεταδοθεί -επομένως δεν μπορεί να προχωρήσει στο στάδιο της επικοινωνίας- εάν δεν είναι ειλικρινές.
Και το μόνο άδολο και καθαρό συναίσθημα που μεταδίδεται με ειλικρίνεια είναι η αγάπη. Αγάπη για το έργο, την διδασκαλία, τον στόχο της εξωτερίκευσης του πνευματικού κόσμου του δασκάλου στον μαθητή.
Σε όλες τις περιπτώσεις η διδασκαλία, εκτός από μεταφορά γνώσεων είναι και έκφραση. Θα έλεγα έκφραση μουσική, εφόσον συχνότερα ή μη, κάθε μάθημα, κάθε διάλεξη, κάθε ομιλία, χρησιμοποιεί τον λόγο, τον ρυθμό και την αρμονία ως σημεία εκφραστικής πειθούς.
Αλλιώς το αποτέλεσμα είναι «άχρωμο», βαρετό και μόνο την αδιαφορία προκαλεί.
Υπάρχουν Έλληνες αξιόλογοι μουσικοί, με μουσική κατάρτιση και γνώσεις;
• Πάντοτε υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν. Δεν θέλω να μιλήσω προσωπικά γιατί θα αδικήσω εκείνους που δεν ανέφερα είτε γιατί δεν γνωρίζω, είτε γιατί παρέλειψα.
Μην θεωρήσετε ωστόσο υπερβολικό αυτό που θα πω: η μουσική κατάρτιση, οι γνώσεις είναι βέβαια, χαρακτηριστικά που συνθέτουν έναν αξιόλογο νου.
Ωστόσο, η Ελλάδα εξαιτίας των ταλαιπωριών που υπέστη, προτίμησε -και δικαίως- να προωθήσει την ιδέα του βιοπορισμού ως ανάγκη επιτακτική, σε σχέση με κάποιες άλλες εξίσου σημαντικές, πλην όμως λιγότερο χρηστικές για την επίλυση καθημερινών ζητημάτων, ανάγκες, όπως είναι οι πνευματικές.
Μα, «είναι η μουσική παιδεία πολυτέλεια»; Ρωτήσατε παραπάνω. Όχι φυσικά, αρκεί να υπάρχει το έδαφος να στηρίξει την αναγκαιότητά της.
Όταν υπάρχει βιοποριστικό πρόβλημα είναι επόμενο να χαθούν ευκαιρίες ανάδειξης ταλέντων ή -ακόμη χειρότερα- τα ίδια τα ταλέντα από επιλογή τους να «κρύψουν» το χάρισμά τους για να μην παρασυρθούν από αυτό και αμελήσουν τις ανάγκες της στιγμής. Ωστόσο επιτρέψτε μου να διαβεβαιώσω ότι υπάρχουν Έλληνες μουσικοί οι οποίοι διαπρέπουν διεθνώς, προοδεύουν διαρκώς, ενισχύουν το ταλέντο τους και διαμέσου αυτού προβάλλουν την χώρα μας.
Έχω την τιμή να διατηρώ αδελφική, μακροχρόνια και σταθερή φιλία με έναν εξ’ αυτών. Έχω την τιμή να διατηρώ αδελφική, μακροχρόνια και σταθερή φιλία με έναν εξ’ αυτών. Είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΡΤ, μαέστρος Αναστάσιος Συμεωνίδης
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια σε σχέση με το αντικείμενο της μουσικής;
• Η σύνδεση της αισθητικής κατευθείαν με την μουσική, ως αυτόνομη μελέτη είναι στους άμεσους στόχους μου.
Θα ήθελα να διατυπώσω και αναλύσω κάποιες σκέψεις για τον ήχο και τον εκφραστικό-καλλιτεχνικό αυτοπροσδιορισμό μας διαμέσου αυτού.
Για παράδειγμα, εάν παρατηρήσουμε, τα πνευματικά κινήματα της μουσικής, ιστορικά, έπονται των εικαστικών.
Αυτή είναι μία άλλη «αδικία» προς την μουσική, η οποία οφείλεται στην ίδια την φύση, επομένως κανείς δεν μπορεί να την ανατρέψει: ο άνθρωπος, όπως τα περισσότερα ήδη στον πλανήτη, αλληλεπιδρά ταχύτερα στο φως από ότι στον ήχο. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό, το οποίο έχει να κάνει με την εξέλιξη – προσαρμοστικότητά μας διαμέσου της φυσικής επιλογής: εφόσον το φως τρέχει με μεγαλύτερη ταχύτητα από τον ήχο, έπεται ότι η πληροφορία που μεταδίδεται διαμέσου του φωτός καταλήγει στον δέκτη ταχύτερα από την πληροφορία που μεταδίδεται διαμέσου του ήχου.
Λόγω της προσαρμοστικότητάς μας στο φυσικό περιβάλλον, η επεξεργασία των ηχητικών δεδομένων από τον εγκέφαλό μας λειτουργεί βραδύτερα από εκείνη των οπτικών δεδομένων.
Αυτή την αλληλεπίδραση του περιβάλλοντος σε σχέση με τον νου έχω ξεκινήσει να μελετώ, απομονώνοντας και αναλύοντας εξαιρετικά κάποια σημεία που έχουν σχέση με την αισθητική πρόσληψη των ήχων και την επανακωδίκευσή τους ως έκφραση, δηλαδή μουσική.
Βιογραφικό.
Δημήτριος Δακρότσης (Θεσσαλονίκη, 1972)
Διδάκτωρ Φιλοσοφίας–Μεταδιδακτορικός
Ερευνητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, τακτικό μέλος Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρίας και Ένωσης Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδος. Απόφοιτος Τμήματος Ελληνικού Πολιτισμού, Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και Μεταπτυχιακού Προγράμματος Τμήματος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών (κατεύθυνση Ηθική).
Έχει συμμετάσχει ως ομιλητής στη Διημερίδα Ηθικής Φιλοσοφίας (Πανεπιστήμιο Αθηνών-Πελοποννήσου-Ελληνική Εταιρείας Ηθικής, 2009) και στο 23ο Διεθνές Συνέδριο Φιλοσοφίας, (Πανεπιστήμιο Αθηνών-Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρία, 2013). Συγγραφέας του: «Benedetto Croce, από την αισθητική εποπτεία στην άμεση έκφραση του πραγματικού» (εκδόσεις Ανάτυπο, Θεσσαλονίκη, 2015), επιστημονικών άρθρων δημοσιευμένων στην Ελλάδα και το Εξωτερικό, κριτικών και μελετών γύρω από την Ηθική, Αισθητική και Πολιτική Φιλοσοφία.
Κατά το διάστημα 2013-2017 συνεργάστηκε με το Ανοικτό Ίδρυμα Εκπαίδευσης ως διδάσκων-επιστημονικός υπεύθυνος σε προγράμματα φιλοσοφίας, ενώ το 2018 διετέλεσε επιστημονικός εταίρος στο πρόγραμμα επιμόρφωσης του Πολιτιστικού Κέντρου Κηφισιάς «Διάλογοι Φιλοσοφίας και Ψυχανάλυσης–Αισθήσεις και Αισθητά».
Σήμερα συμμετέχει ως διδάσκων Φιλοσοφίας, στα προγράμματα του Χώρου Τέχνης και Πολιτιστικής Εκπαίδευσης Glocal.
Το 2015 έλαβε πρώτο βραβείο Δοκιμίου στον 33ο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών· εκδοτικός καρπός του τελευταίου αυτού πονήματος αποτελεί το έργο: «Η βούληση της γνώσης και της πράξης, εκδόσεις ΟΣΤΡΙΑ, Αθήνα, 2016.
Το 2016 έλαβε πρώτο βραβείο Δοκιμίου στον Διαγωνισμό της Ένωσης Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδος, στα πλαίσια του εορτασμού 2.400 ετών από την γέννηση του Αριστοτέλη, με θέμα: «Η συνεισφορά της αριστοτελικής φιλοσοφίας στην συνέχεια της Ελληνικής Παράδοσης».
Τίτλος δοκιμίου: «Θεωρητικός και πρακτικός νους: οι ρίζες της γνώσης και της αρετής στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη».
Έχει διδάξει Λαογραφία στο πρόγραμμα Δια Βίου Μάθησης του Ινστιτούτου Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων και Αισθητική Φιλοσοφία στον 7ο Κύκλο Εξειδικευμένων Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Απόφοιτων Ανώτατης Εκπαίδευσης, στο Έργο: «Ακαδημία Πλάτωνος – η Πολιτεία και ο Πολίτης» Πανεπιστημίου Αθηνών.
Είναι εγγεγραμμένος στο Μητρώο Διδασκόντων του Έργου: «Ακαδημία Πλάτωνος» Εξειδικευμένα Προγράμματα για Απόφοιτους Ανώτατης Εκπαίδευσης Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
