Συνέντευξη του Ιστορικού Τέχνης Γιώργου Ορφανίδη*, για την Ατομική εικαστική έκθεση, “Mystic“, του Γιάννη Καμίνη, Οκτώβριος 2022, Spice Art Gallery, Θεσσαλονίκη (Μητροπόλεως 66).
Ο τίτλος της έκθεσης, “Mystic”, ενδεχομένως εκ πρώτης όψεως να μη γίνεται πλήρως κατανοητός; Γιατί επιλέχθηκε; Η νέα εικαστική έκθεση του Γιάννη Καμίνη φέρει, ομολογουμένως, έναν κάπως απρόσμενο τίτλο· ίσως και με ένα μη ευκόλως κατανοητό ερμηνευτικό περιεχόμενο. Εδώ, από την πλευρά μου έχω να σας δηλώσω δύο πράγματα. Πρώτον, είναι χαράς έργον το γεγονός ότι ο τίτλος της έκθεσης δε συμβαδίζει με πολλούς άλλους μακροσκελείς, συμβατικούς, έστω και βαρετούς τίτλους εκθέσεων, καθώς η τέχνη οφείλει κάθε φορά με κάποιον τρόπο να γεννά το απρόσμενο, το πρωτοποριακό, το ρηξικέλευθο. Δεύτερον, η εν λόγω έκθεση αποτελεί στην ουσία μία εισαγωγή της δυναμικής του μυστικιστικού στοιχείου στο ελληνικό καλλιτεχνικό γίγνεσθαι, τουλάχιστον σε επίπεδο έκθεσης, διότι σε επίπεδο τεκμηρίωσης αυτού ως σύστημα ιδεών σε συνάρτηση με την τέχνη, ναι, κατά το παρελθόν έχουν γραφτεί σποραδικά ορισμένα ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Με άλλα λόγια, αυτήν την περίοδο στη Θεσσαλονίκη μπορείτε -μέσα από τα μάτια ενός καλλιτέχνη υπέρμαχου του αφηρημένου- να δείτε το πώς ο απόηχος μίας εκ των πιο χαρακτηριστικών εκθέσεων μυστικισμού-και-τέχνης διεθνώς, δηλαδή εκείνης της ομαδικής έκθεσης (Blessed Be: Mysticism, Spirituality, and the Occult in Contemporary Art, σε επιμέλεια της Ginger Shulick Porcella) που παρουσιάστηκε το 2018 στο Μουσείο Σύγχρονων Τεχνών της Τουσόν στην Αριζόνα (το γνωστό MOCA), επιδράει σήμερα στο εικαστικό τοπίο της Ελλάδας – κι όλα αυτά όχι στην πρωτεύουσα της χώρας. Η ελληνική σκέψη θα έπρεπε στο διάβα των αιώνων να παραμείνει εξοικειωμένη με τη δυναμική του μυστικιστικού λόγω της μακραίωνης συμπερίληψης αυτού στην ιδεολογία του λαού μας, αλλά αυτό για πολλούς λόγους κάπου φθάρθηκε, χάθηκε, μετά θλίψης μου παρατηρώ ότι παρεξηγήθηκε-παρερμηνεύθηκε από ημιμαθείς και ηθικοπλάστες.
Τι είδους έργα περιλαμβάνει η έκθεση; Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα ζωγραφικής. Ξεκινάμε από τη ζωγραφική, υπό τη μορφή που τη γνωρίζουμε όλοι μας, από τη ζωγραφική επάνω σε καμβάδες, και φτάνουμε στην τύπωση ζωγραφικών προτύπων επάνω σε μετάξι. Κάπου εδώ το στοιχείο της μόδας, επίσης όπως το έχουμε κατά βάση στο μυαλό μας σήμερα μπαίνει στο παιχνίδι, αφού τα μετάξια αυτά γρήγορα μετατρέπονται σε υψηλής ραπτικής φουλάρια-αξεσουάρ μίας σύγχρονης unisex ενδυματολογικής ταυτότητας. Βέβαια, εδώ να σας πω ότι κυριαρχεί -με μικρές παραλλαγές- το παρεξηγημένο από θεωρητικού και λοιπό κοινό αφηρημένο.
Γιατί είναι τόσο παρεξηγημένη η αφηρημένη τέχνη σήμερα; Διότι δεν είναι λ.χ. αναγεννησιακή. Πώς να σας το πω πιο απλά; Δεν έχει εκείνη τη δυναμική της (φωτογραφικής) εικόνας.
Δηλαδή; Δηλαδή, για να σας μιλήσω ειλικρινά, αμφότεροι τρέμουν την απουσία της εικόνας ή μάλλον την προσπάθειας αναγνώρισης της εικόνας, καθώς εάν δεν κατανοήσουν το απεικονίζεται σημαίνει ότι αυτό που παρήχθη μάλλον τόσο μεγάλη αξία δεν έχει. Μεταξύ άλλων, σε ένα art book που επιμελούμαι αυτήν την περίοδο γράφω: «Ο πολιτισμός του ανθρώπου υπήρξε εν τη γενέσει του και ‘οπτικός’. Πράγματι, οι βραχογραφίες των προϊστορικού παρελθόντος αναδεικνύουν τη λογική του ανθρώπου να επικοινωνεί με εικόνες (εικονογραφική γραφή). Χρειάστηκε το πέρας πολλών ετών στο διάβα της πνευματικής ζωής του ανθρώπου, προκειμένου οι έννοιες να μετουσιωθούν σε σύμβολα, ιδεογράμματα και γράμματα, τα οποία μέσα από ποικίλους συνδυασμούς δημιούργησαν με τη σειρά τους το εκάστοτε σύστημα γραφής […] θεωρήθηκε ότι μια εικόνα δείχνει μόνο κάτι που ήδη υπάρχει, λειτουργώντας σαν μια «διαφανή επιφάνεια» ή σαν ένα παράθυρο που μας επιτρέπει να κοιτάξουμε μέσα από αυτό […] οι εικόνες δεν αποκτούν νοήματα από τους εξωτερικούς παράγοντες, αλλά οι ίδιες οι εικόνες εκ φύσεως φέρουν συγκεκριμένα νοήματα, τα οποία ανακλούν το πραγματικό γίγνεσθαι […] ‘ο αυτοματισμός της φωτογραφικής μηχανής απελευθέρωσε την παραγωγή των εικόνων και την υποκειμενικότητα του ανθρώπινου παράγοντα, προσφέροντας συν τω χρόνω εγγυήσεις αντικειμενικότητας’. Επομένως, τι γίνεται όταν λείπει αυτή η προαναφερόμενη διαφανής επιφάνεια, η φωτογραφική απεικόνιση του υπάρχειν ή έστω του non-out-of-the-box φανταστικού; Ακυρώνεται η επιβράβευση του θεωρητικού να αναγνωρίσει την «χ», «ψ» εικόνα (σαν τότε που έδινε εξετάσεις στα αντίστοιχα μαθήματα της Σχολής), και ταυτόχρονα ακυρώνεται η (προ)διάθεση αγοράς από την πλευρά του υποψήφιου συλλέκτη, αφού εκείνος κατά το δικό του δοκούν χάνει με αυτόν τον τρόπον τη δυνατότητα της όποιας ερμηνείας και βέβαιης επίδειξης στο μικροκόσμό του.
Με άλλα λόγια, το αφηρημένο λείπει από το ελληνικό καλλιτεχνικό γίγνεσθαι; Η ερώτηση αυτή δεν είναι τύπου “on-off”. Θα σας απαντήσω με μια μικρή προσθήκη, και θεωρώ ότι θα γίνω άμεσα αντιληπτός. Ναι, λείπει το καλό αφηρημένο. Κούρασε το αφηρημένο που μας επιστρέφει στην πειραματική εποχή του Kandinsky. Χρειαζόμαστε, πλέον, ένα αφηρημένο που υιοθετεί τη σημειωτική μερικών εκ των πιο επίσης παρεξηγημένων ρευμάτων, όπως για παράδειγμα του φωβισμού, του νεο-γκροτεσκ. Θα σταματήσω σε αυτό το σημείο τη δαιδαλώδη συλλογιστική μου πορεία επισημαίνοντας ότι: εκ της παρεξηγήσεως προκύπτει το καινούργιο, εκ του περιθωρίου έρχεται η αλλαγή. Εκεί, κρύβεται η σημειωτική που θα έπρεπε να τρομάζει, να συγκινεί θεωρητικούς και μη. Η αφηρημένη τέχνη του Γιάννη Καμίνη σας το εγγυάται!
*Bio: Ο Γεώργιος Ορφανίδης είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ του ΑΠΘ – σε συνεργασία (συνεπίβλεψη) με το Πανεπιστήμιο της Τουλούζης ΙΙ, Αρχαιολόγος & Ιστορικός Τέχνης και Creative Director σε πολιτιστικά δρώμενα. Συμμετέχει σε ακαδημαϊκά συνέδρια και δημοσιεύει μελέτες σε Περιοδικά, Συλλογικούς Τόμους, Πρακτικά Συνεδρίων, κ.ά. Αρθρογραφεί στον εγχώριο Τύπο, ενώ ασχολείται και με την αρχισυνταξία. Είναι μέλος επιστημονικών και εκπαιδευτικών φορέων ελληνικού και διεθνούς βεληνεκούς.
Στις φωτό με τα φουλάρια του Γιάννη Καμίνη, οι music performers: Γιάννα Λελίδου και Ειρήνη Αλεξίου
Ατομική εικαστική έκθεση του Γιάννη Καμίνη, “Mystic”, Οκτώβριος 2022, Spice Art Gallery, Θεσσαλονίκη.
Η Spice Art Gallery (Μητροπόλεως 66, Θεσσαλονίκη) σας προσκαλεί στη νέα έκθεση του διεθνούς εικαστικού Γιάννη Καμίνη. Ο εικαστικός θα παρουσιάσει και θα αναλύσει τη θεματική της έκθεσης μαζί με τον επιμελητή τέχνης Γιώργο Ορφανίδη την Παρασκευή, 21 Οκτωβρίου. Στον ίδιο χώρο θα ακολουθήσει special event με τους music performers: Γιάννα Λελίδου (τρομπέτα), Ειρήνη Αλεξίου (σαξόφωνο), και Αποστόλη Λάσχο (πιάνο).
Ο ιστορικός τέχνης και επιμελητής της έκθεσης Γιώργος Ορφανίδης γράφει για την έκθεση: Κατά μία έννοια, η τέχνη εμπεριέχει τη δυναμική του μυστικισμού από τη φύση της, από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής της. Από τους πρώτους πολιτισμικούς κύκλους σχήματα, χρώματα και υφές δημιουργούνται κατόπιν δράσης αυτόβουλης, ή με άλλα λόγια, κατόπιν υπερίσχυσης ενός καταπιεσμένου ενστίκτου για το ωραίο, για το πρακτικό[1]. Αυτό το γνωρίζει καλά ο διεθνής εικαστικός Γιάννης Καμίνης, ο οποίος πλέον οριοθετεί μέσω διαλογισμού και προσευχής – έχοντας ως γνώμονα καθοριστικά για την πορεία της ζωής του εσωτερικά κίνητρα – το όποιο βακχικό αίσθημα απελευθέρωσης στο φιλοτεχνείν. Αυτή η φαινομενικά μόνον ιδιαίτερη σχέση μεταξύ μεταβαλλόμενης σκέψης και εικόνας απηχεί ένα είδος μύησης σε βαθύτερους προ-υπάρχοντες νόμους συμπόρευσης των ανθρώπινων αισθήσεων με την πολυπόθητη από το γένος των ανθρώπων εύρεση της τεχνουργίας (μύθος του Προμηθέα), όπως για παράδειγμα συνέβαινε σε διάφορες τελετές μύησης της αρχαιότητας, τότε που οι ήρωες-ευρετές προσέφεραν τη δυνατότητα του διαιωνίζεσθε μετ’ ευημερίας στους μύστες· εκεί, που ο μύστης έβλεπε τα πάντα μέσα από την κλειδαρότρυπα, ερμηνεύοντας προς γενικόν όφελος το κρυφό νόημα της συνύφανσης του κόσμου[2].
Η συνύφανση αυτή δεν είναι παρά ένα εύρος πολυσημειωτικών εικόνων. Και είναι πολυσημειωτικές, διότι η απο-συμβολιστική τους ερμηνεία αγγίζει ταυτόχρονα πολλαπλά απεικάσματα της πραγματικότητας. Μια νοητή ευθεία δε δύναται να οριοθετήσει τα αιώνια δίπολα που διατηρούν τα συστατικά ανα-σύνθεσης της Κτίσεως, όσο και αν κάποιος πορεύεται διά του μυστικιστικού, ακόμα και στην τέχνη. Η διαδικασία της εύρεσης εκείνου του -κυριολεκτικά ή μεταφορικά- καρπού που θα προσφέρει στο άτομο, στην κοινωνία τού σήμερα και τού αύριο το «εὖ ζῆν», για έναν καλλιτέχνη-μύστη ισοδυναμεί με ακροβατισμό σε τεντωμένο σχοινί χωρίς δίχτυ από κάτω, καθώς η διαδικασία της μύσης ουκ ολίγες φορές στην πολιτισμική ιστορία παρεξηγήθηκε. Με μια γρήγορη ματιά στο παρελθόν, βλέπουμε ότι η μεσαιωνική κοινωνία, καθοδηγούμενη από την ασφυκτικά ηγεμονική – και ασφαλώς μη ανθρωποκεντρική – παρέμβαση της Εκκλησίας σε όλες τις πτυχές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου, συνέδεε τα απότοκα του μυστικισμού με μια προσπάθεια ενσάρκωσης του Κακού, και ως εκ τούτου, κάθε σχετική ενέργεια έχρηζε διαπόμπευσης και εξαγνισμού[3], όπως μαρτυρούν απεικονίσεις λ.χ. σε έργα του Hieronymus Bosch (1450-1516)[4]. Όμως, ο μυστικισμός για την τέχνη δε χρωματίζεται από εγγενώς παθογενείς καταστάσεις από την πλευρά του πομπού ή/και του δέκτη. Ο μυστικισμός για την τέχνη του μετα-μεταμοντερνισμού, όπως ο τελευταίος εξελίσσεται σήμερα στα μεγάλα κέντρα καλλιτεχνικής παραγωγής (Νέα Υόρκη, Παρίσι, Λονδίνο, Μιλάνο, κ.ά.), είναι ανοιχτός προς όλους υπό τη λογική ότι κάθε άτομο κρύβει μέσα του έναν μύστη, περικλείει ως σύστημα ιδεών την εύρεση της αρμονίας, της προσωπικής αναζήτησης, και κατ’ επέκταση, της ένωσης με ό,τι εμείς ορίζουμε ως ανώτατο πνευματικό, μέσω απλών-αβίαστων αλλά και αυστηρά προκαθορισμένων άλλες φορές βημάτων, ήτοι ενός τελετουργικού που λαμβάνει χώρα υποσυνείδητα ή συνειδητά, με την τελευταία εκδοχή να ικανοποιεί περισσότερο τη σύγχρονη πολιτισμική αντίληψη της Δύσης, λόγω επικράτησης των μεταμοντερνιστικών προτύπων[5]. Στην παρούσα αναδρομική έκθεση ζωγραφικής επί καμβά και μεταξωτών υφασμάτων, ο Γιάννης Καμίνης μεταφέρει τη ζωή που χάρισε κάποτε σε κατάλευκες επιφάνειες μέσω της δικής του διαλογιστικής πορείας σε πολυτελή φουλάρια-απαραίτητα αξεσουάρ μιας σύγχρονης unisex ενδυματολογικής ταυτότητας, όλα εμποτισμένα σε μείγματα σχημάτων και χρωμάτων σαν από μύησης αποστάγματα.
Γεώργιος Ορφανίδης, Αρχαιολόγος, Ιστορικός Τέχνης, Creative Director [email protected]
Για περισσότερες πληροφορίες: www.spiceart.eu · [email protected]
[1] Calas, Ν. (1997). Εστίες πυρκαγιάς (μτφρ. Γ. Σαββίδου, πρόλογ. Α. Δεληγιώργη). Αθήνα: Gutenberg, σελ. 5-6. Παπαευθυμίου-Παπανθίμου, Α. (2007). Εισαγωγή στους πολιτισμούς της Προϊστορίας. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας, σελ. 43.
[2] Παχής, Π. (2018). Δήμητρος Δωρεαί: θρησκεία, εύρεση, οικονομία στην Αρχαία Ελλάδα. Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, σελ. 93, κ.εξ.
[3] Michel Foucault (2004). Η Ιστορία της Τρέλας (μτφρ. Φ. Αμπατζοπούλου). Αθήνα: Εκδόσεις Ηριδανός, σελ. 9.
[4] Fischer, St. (2013). Hieronymus Bosch. The Complete Works. Cologne: Taschen.
[5] Barry, P. (1995). Beginning theory: An introduction to literary and cultural theory. Manchester, UK & New York, NY, USA: Manchester University Press, σελ. 112. Ορφανίδης, Γ. (2022). Σύμβολα και όρια επί του μετα-μεταμοντερισμού. Συζητώντας για δύο πολιτισμικά δρώμενα στον άξονα Θεσσαλονίκη-Λευκωσία-του 2022. Symbol-e, 12, (υπό έκδοση).
