Μου αρέσουν οι φωτογραφίες που δεν θυμίζουν την πραγματικότητα, αλλά που εκπέμπουν πόθο και συγκίνηση και φυσικά προβάλλουν τον ψυχικό κόσμο του δημιουργού τους.
Συνέντευξη στον Ανδρέα Κατσικούδη https://www.facebook.com/akatsikoudis
Γεννήθηκα σε ένα ορεινό χωριό της Νάξου, την Κόρωνο, που όταν είναι χιονισμένο – όπως πρόσφατα με την χιονοθύελλα Μήδεια- θυμίζει Πηλιορείτικο χωριό.
Σπούδασα αρχικά Γραφικές Τέχνες στη Σχολή Καλλιτεχνικών Σπουδών του ΤΕΙ Αθήνας κατόπιν Παιδαγωγικά στην ΠΑ.ΤΕ.Σ. της Σ.Ε.Λ.Ε.Τ.Ε. και πρόσφατα έκανα μεταπτυχιακό στο Ε.Α.Π στις Γραφικές Τέχνες – Πολυμέσα, αλλά η πτυχιακή μου εργασία ήταν Ο Πόλεμος και η Μετανάστευση μέσα από την Τέχνη της Φωτογραφίας. Τελικά πάντρεψα τις δυο μου αγάπες, Φωτογραφία και Διδασκαλία, και ασκώ το λειτούργημα του καθηγητή φωτογραφίας εδώ και 35 χρόνια…τότε που όταν έλεγα ποια είναι η δουλειά μου με κοιτούσαν σαν εξωγήινο!
Η πρώτη μου επαφή με την έννοια της εικόνας νομίζω πως ξεκινάει από τα παιδικά μου χρόνια στην Χώρα της Νάξου που μεγάλωσα. Πολλές φορές έπιανα τον εαυτό μου να παρατηρεί τους διαφορετικούς τρόπους που εμφανιζόταν η θάλασσα καθημερινά μπροστά στα παιδικά μου μάτια ή ακόμα και μέσα στην ίδια μέρα, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και την κατεύθυνση του φωτισμού. Επίσης οι εναλλασσόμενες όψεις του ουρανού με τις άπειρες «ματιέρες» των συννέφων δεν με άφηναν ασυγκίνητο… Όμως η έμφυτη παρατηρητικότητά μου δεν εξαντλούνταν μόνο στον ουρανό και στη θάλασσα, αλλά προεκτεινόταν και στη στεριά όπου με εντυπωσίαζαν οι όψεις των ηλιοκαμμένων χωρικών που τους θυμάμαι ακόμα και τώρα να κατεβαίνουν στην πόλη με τις τοπικές τους ενδυμασίες πάνω στα γαϊδουράκια τους. Σε πολύ μικρή ηλικία δούλεψα σαν βοηθός πλάι σε ένα πολύ γνωστό Ναξιώτη φωτογράφο, τον Γιάννη Μαργαρίτη, και πολύ αργότερα έπιασα στα χέρια μου μηχανή, δανεική από Αθηναίο συγγενή.
Τα πρώτα μαθήματα τυπικής εκπαίδευσης πάνω στην Α/Μ φωτογραφία και την επεξεργασία της τα πήρα στα ΤΕΙ και αργότερα στην Πολεμική Αεροπορία που είχα και την ειδικότητα του Φωτογράφου. Από όλους τους φωτογράφους που συναναστράφηκα αλλά και αυτούς των οποίων το έργο μελέτησα σίγουρα πολλά πράγματα αποκόμισα. Και τώρα συνεχίζω να μαθαίνω ακόμα κι από τους μαθητές μου. Η γνώση πλέον δεν είναι μονής κατεύθυνσης από πάνω προς τα κάτω.
Φυσικά, επειδή από νωρίς με κέρδισε η διδασκαλία της φωτογραφίας, ενώ συγχρόνως δεν σταμάτησα ποτέ να διερευνώ το φωτογραφικό μέσον ποικιλοτρόπως, αφιέρωσα κυριολεκτικά άπειρο χρόνο διαβάζοντας όλους τους Έλληνες θεωρητικούς της εικόνας και αρκετούς ξένους αλλά και φιλοσοφία, λογοτεχνία και ακόμα κοινωνιολογία. Κι αυτό γιατί πιστεύω πως όλα είναι κρίκοι της ίδιας αλυσίδας. Άλλωστε παρόλο που όλοι διατείνονται πως διανύουμε τον αιώνα της εικόνας, ο άνθρωπος σκέπτεται πάντοτε με λέξεις και σε λέξεις μεταφράζει την οποιαδήποτε εικόνα.
Να σου εξομολογηθώ εδώ, πως νοιώθω πιο πολύ σαν δάσκαλος της φωτογραφίας παρά φωτογράφος. Φυσικά, έχω κάνει αρκετές επαγγελματικές φωτογραφίσεις και χιλιάδες ερασιτεχνικές (ερώμαι+τέχνη) συμμετέχοντας είτε σαν επιμελητής είτε σαν απλός συνεκθέτης σε πολλές ομαδικές και ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Σαν καθηγητής φωτογραφίας έχω εργαστεί σε όλες τις βαθμίδες της τυπικής εκπαίδευσης καθώς και σε δομές άτυπης εκπαίδευσης (Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών, ΚΕΚ, ΙΕΚ, διαλέξεις σε Φωτογραφικές Λέσχες κ.ά.) καθώς και σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες (πρώην τοξικοεξαρτημένους, φυλακισμένους κλπ).
Επειδή ο ελεύθερος χρόνος είναι δυσεύρετος, τα περισσότερα πρότζεκτ είναι ως επί το πλείστον με τους εκάστοτε μαθητές μου – είτε με τους Φωτοερευνητές (την άτυπη φωτογραφική ομάδα μου) είτε με την καλλιτεχνική κολλεκτίβα του Ορίζοντα Γεγονότων.
Ειδικά στον Ορίζοντα επειδή συνυπάρχουμε οι φωτογράφοι με ζωγράφους, γλύπτες, περφόρμερς, ποιητές, μουσικούς κ.ά. αισθάνομαι μια ώσμωση και μια έντονη διαδραστικότητα που με γεμίζει αφάνταστα και μου ανοίγει πιότερο τους ορίζοντες. Ένα πρότζεκτ που τρέχει τώρα είναι να εμπνευστούμε από τα Μπαϊράκια της Επανάστασης του ’21 και να δημιουργήσουμε ένα δικό μας. Προσωπικά το συνέδεσα με την επίκαιρη κατάσταση της πανδημίας και απόλαυσα τη διαδικασία της σύνθεσής του.
Στόχους συγκεκριμένους δεν έχω, απλά ευχαριστιέμαι πραγματικά όταν βλέπω τους μαθητές μου να προοδεύουν και συγκινούμαι, όταν με κάποιους απ’ αυτούς βρισκόμαστε πλέον σαν συνάδελφοι σε διάφορους χώρους. Αλλά η μεγαλύτερη χαρά είναι κάθε μαθητευόμενος φωτογράφος να ακολουθεί την δικιά του πορεία και να προβάλλει την προσωπική του αλήθεια μέσα από τις εικόνες του.
Η πιο πρόσφατη διάκριση είναι πριν μερικές μέρες μιά ανάρτηση σε διαγωνισμό Still Life της ΕΦΕ (Ελληνική Φωτογραφική Εταιρεία) και φυσικά έχουν προηγηθεί αρκετές άλλες όλα αυτά τα χρόνια. Είπα αρκετές κι όχι άπειρες γιατί να σου πω την αλήθεια δεν πολυπιστεύω σ’ αυτές. Όταν με ρωτάνε οι μαθητές ποιες φωτό να στείλουν σε κάποιο διαγωνισμό τους ρωτάω ποιοι θα είναι οι κριτές. Επειδή ακριβώς δεν πιστεύω πως υπάρχει αντικειμενικό κριτήριο της καλής φωτογραφίας. Άσε πια με αυτή την απαίσια σύγχρονη λαίλαπα των likes…
Έχω λάβει μέρος σε αρκετές ατομικές και άπειρες ομαδικές εκθέσεις, είτε αμιγώς φωτογραφικές είτε μεικτές – μαζί δηλαδή με ζωγράφους, γλύπτες κ.ά. Πολλές φωτογραφίες μου υπάρχουν σε διάφορα λευκώματα αλλά και σε βιβλία, όπως και στο δικό σου που κυκλοφόρησε πριν λίγα χρόνια. Έχω συγγράψει με άλλες δύο συναδέλφισσες το βιβλίο ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ που χρησιμοποιείται από μαθητές των ΕΠΑΛ της ειδικότητας των Εφαρμοσμένων Τεχνών.
Όταν κάποιος ξεκινάει την ενασχόλησή του με την φωτογραφική εικόνα αυτό που πρέπει να εξασκήσει είναι το βλέμμα του! Άρα, ο ρόλος του εξοπλισμού δεν εξυπηρετεί κανέναν απολύτως σκοπό. Παραφράζοντας το «βλέποντας και κάνοντας» του λαού μας, εγώ θα έλεγα στην συγκεκριμένη περίπτωση: φωτογραφίζοντας κι αποφασίζοντας, ανάλογα με το στιλ φωτογράφισης που θα υιοθετήσουμε ή το εφαρμοσμένο είδος φωτογραφίας που θα ακολουθήσουμε θα προσανατολιστούμε προς τον αντίστοιχο εξοπλισμό. Άλλωστε η καλύτερη μηχανή είναι αυτή που έχουμε μαζί μας την κατάλληλη στιγμή…
Ταλέντο ή δουλειά; Δουλειά σίγουρα, δουλειά χωρίς τέλος! Ειδικά στην ψηφιακή εποχή που δεν τίθεται θέμα οικονομίας στην παραγωγή μιας εικόνας, πλην της ηλεκτρικής ενέργειας και της χωρητικότητας της κάρτας μνήμης, ο φωτογράφος πρέπει να είναι ακάματος και να μην φείδεται χρόνου, για να μπορεί να εξελίσσεται. Για το ταλέντο, να σου πω έχω, και τις αμφιβολίες μου, γιατί κατά ένα μεγάλο μέρος νομίζω ότι καλλιεργείται. Άλλωστε αν κρίνω από την πλειοψηφία των μαθητών μου που έχω όλα αυτά τα 35 χρόνια, θεωρώ πως όποιος θέλει πραγματικά να προχωρήσει μέσα στα ατέλειωτα μονοπάτια της φωτογραφικής εικόνας θα εξελιχθεί όχι από το ταλέντο, αλλά από την σκληρή δουλειά και τον συνεχή πειραματισμό του σε όλα τα επίπεδα.
Νομίζω ο οποιοσδήποτε κάνει φωτογραφικές λήψεις, σε οποιοδήποτε τομέα της φωτογραφικής δραστηριότητας, δέχεται άθελά του άπειρες επιρροές από τους σύγχρονούς του φωτογράφους, αλλά και από όλους τους προγενέστερους, συμπεριλαμβανομένων και των ιστορικών πλέον φωτογράφων. Άλλωστε παρθενογέννεση δεν υπάρχει. Όλων μας οι εικόνες έχουν ενσωματώσει κάποιες ματιές και κάποιες τεχνικές από άλλους φωτογράφους. Εμείς καλούμαστε πλέον να βάλουμε την δικιά μας προσωπική πινελιά.
Η φωτογραφία, όπως πολύ καλά ξέρεις κι εσύ, είναι μοναχικό σπορ. Οπότε, όταν είσαι με τους οικείους σου ή με παρέα μη φωτογραφόφιλων και πρέπει να φωτογραφίσεις, αναγκαστικά θα αποστασιοποιηθείς με κάποιο τρόπο για να λειτουργήσεις. Αυτό άλλες φορές είναι εφικτό κι ανώδυνο κι άλλες φορές δημιουργεί προβλήματα… Μα και στον τόπο που γεννήθηκες και ζεις, όταν πας για να φωτογραφίσεις χρειάζεται να καταβυθιστείς για να αποτυπώσεις το άφατο κι ανίδωτο.
Πηγές έμπνευσης; Ωωω… ανοίγεις μεγάλο θέμα τώρα… Νομίζω η παρατηρητικότητα, αλλά και όλη σου η πνευματική και ψυχική συγκρότηση είναι απαραίτητα χαρακτηριστικά για να εμπνευστείς. Ξεκινώντας να ασχολούμαι με την φωτογραφία μπήκα στα χωράφια της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, της λογοτεχνίας και φυσικά της ίδιας μας της γλώσσας, γιατί με αυτήν επικοινωνούμε οι άνθρωποι και ειδικά όλοι εμείς που διδάσκουμε την εικονοποίηση. Άλλωστε, όπως σου είπα και πιο πριν, παρόλο που ζούμε στον αιώνα των εικόνων και της εικονικής πραγματικότητας, όταν παρατηρούμε μιά οποιαδήποτε εικόνα ο εγκέφαλός μας την μεταφράζει πάραυτα σε λέξεις. Η έμπνευση πάντως γενικά ανήκει στην πειραματική σφαίρα του εγκεφάλου. Μπορεί να σπας το κεφάλι σου, που λέμε λαϊκά, για την υλοποίηση μιας ιδέας και ξαφνικά ως δια μαγείας να έρχεται η λύση ουρανοκατέβατη! Άλλωστε, όπως λένε κι οι ψυχολόγοι πολλές φορές το αντικείμενο επιλέγει τον άνθρωπο κι όχι ο άνθρωπος το αντικείμενο.
Μου αρέσουν οι φωτογραφίες που δεν θυμίζουν την πραγματικότητα, αλλά που εκπέμπουν πόθο και συγκίνηση και φυσικά προβάλλουν τον ψυχικό κόσμο του δημιουργού τους. Τώρα ως προς το είδος νομίζω οι αφαιρετικές είναι οι αγαπημένες μου.
Η διδασκαλία; Είχα το σαράκι από τον πατέρα μου ο οποίος ήταν δάσκαλος της Στοιχειώδους Εκπαίδευσης και μετά τις παιδαγωγικές μου σπουδές στην ΠΑ.ΤΕ.Σ. είδα πλέον ότι η διδασκαλία με εκφράζει και θα την υπηρετώ μέχρι που θα φύγω απ τον πλανήτη. Αρχικά δούλεψα σαν ωρομίσθιος καθηγητής Φωτογραφίας στο 4ο Επαγγελματικό Λύκειο Αθήνας (όπου είμαι μέχρι σήμερα) καθώς και στα ΤΕΙ Φωτογραφίας, ενώ συγχρόνως εργαζόμουν τα απογεύματα στο Εθνικό Τυπογραφείο σαν φωτογράφος Γραφικών Τεχνών. Τα τρία χρόνια ήταν αρκετά για να πεισθώ να παραιτηθώ από το Ε.Τ. και να αφιερωθώ ολοκληρωτικά στην φωτογραφική εκπαίδευση. Παράλληλα με το σχολείο ξεκίνησα και την Ελεύθερη Σπουδή Φωτογραφίας στον Πειραϊκό Σύνδεσμο κι από κεί όλα τα υπόλοιπα.
Ο καλός δάσκαλος πρέπει πρώτα να είναι δάσκαλος κι ύστερα καλός φωτογράφος. Εννοείται πως πρέπει να έχεις το μεράκι της διδασκαλίας, να έχεις ανεξάντλητη υπομονή κι επιμονή και να είσαι χαλκέντερος. Να αντέχεις τις αντιδράσεις των εφήβων, αλλά καμιά φορά και των ενήλικων μαθητών! Το παράδειγμα που λέω πάντα είναι πως ο Αϊνστάιν π.χ. παρόλη την μεγαλοφυϊα του δεν σημαίνει πως θα μπορούσε να σου μεταδώσει με εύληπτο τρόπο πως να κάνεις μια διαίρεση. Γι’ αυτό πιστεύω ακράδαντα πως όποιος θέλει να ακολουθήσει το επάγγελμα του καθηγητή φωτογραφίας πρέπει απαραίτητα να κάνει παιδαγωγικές σπουδές ή έστω τα γνωστά σεμινάρια Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών Ενηλίκων.
Προσπαθώ να μεταδώσω στους μαθητές μου πρώτα από όλα την αγάπη μου για την φωτογραφία και έπειτα το αέναο ψάξιμο της προσωπικής τους αποτύπωσης των ειδώλων κι όχι της «πραγματικότητας» όπως συνήθως λέμε καθόσον τέτοιο πράγμα δεν υφίσταται ουσιαστικά. Απλώς χρησιμοποιούμε αναγκαστικά τα στοιχεία από το περιβάλλον αφαιρώντας αυτά που δεν θέλουμε να περιέχονταιστο κάδρο μας. Έτσι ενώ ο ζωγράφος συν+θέτει (τοποθετεί μαζί) κυριολεκτικά, ο φωτογράφος συνθέτει δι’ αφαιρέσεως.
Οι Ινδιάνοι λένε πως μια καλή εκπαίδευση πρέπει να έχει Ρίζες και Φτερά (Roots & Wings). Ήτοι, να έχεις την θεωρητική και τεχνική υποδομή αλλά και τα φτερά για να πετάς μόνος σου πλέον στις δικιές σου γραμμές των οριζόντων. Γι αυτό επιμένω στο να μην παράγω μαθητές-αντίγραφά μου, αλλά ελεύθερα σκεπτόμενους εικονοπλάστες.
Είναι η φωτογραφία για όλους; Με λίγη παρατηρητικότητα νομίζω και πολλή θέληση για δουλειά και διερεύνηση, τόσο θεωρητική όσο και τεχνική, πετυχαίνεις. Φυσικά παίζει σπουδαίο ρόλο κι ο δάσκαλος φωτογραφίας που θα σε αναλάβει (για να ευλογήσουμε τα γένια μας), αλλά πιστεύω το μεγάλο βάρος πέφτει στον ενδιαφερόμενο και στον χρόνο και το μεράκι που θα αφιερώσει για την πρόοδό του.
Η φωτογραφία γίνεται τέχνη όταν δεν χορταίνεις να την κοιτάζεις. Αν έχεις προσέξει, αφιερώνουμε ελάχιστο χρόνο κοιτάζοντας τις άυλες πλέον εικόνες μας στον υπολογιστή ψάχνοντας απεγνωσμένα για την καλύτερη. Αν λοιπόν κάποια μάς …καθυστερήσει, αυτή είναι και το αριστούργημα της συγκεκριμένης φωτοσοδειάς!
Οι στόχοι μου; Να ξέρεις, μεγαλόπνοα σχέδια δεν έκανα ποτέ γιατί η ζωή είναι μία, μικρή και δίχως πρόβα. Οπότε δεν προλαβαίνεις και πολλά πράγματα… Άσε που στα αναποδογυρίζει απρόβλεπτα κι αναπάντεχα. Τρανό παράδειγμα η πρόσφατη πανδημία με τον αναπόφευκτο εγκλεισμό μας και την καταραμένη τηλεκπαίδευση που όπως έλεγα πρόσφατα στους μαθητές μου της Ελεύθερης Σπουδής Φωτογραφίας είναι σαν να κάνεις έρωτα από μακριά. Πολλές προγραμματισμένες εκθέσεις φωτογραφίας αναβλήθηκαν και πολλές εικαστικές δράσεις γίνονται μετ’ εμποδίων.
Αυτό όμως, πού πάντα με απασχολούσε και συνεχίζει να με ταλαιπωρεί είναι το πώς να βρίσκω τους κατάλληλους τρόπους για να μεταδώσω τις γνώσεις μου στους μαθητές μου, είτε λεκτικά είτε με συγκεκριμένες εικόνες. Οπότε καταλαβαίνεις, αυτό έχει επηρεάσει και τις προσωπικές μου λήψεις – εννοώ αυτές του ελεύθερου χρόνου μου – αφού όλο το 24ωρο νοιώθω καθηγητής φωτογραφίας και το μυαλό μου είναι προσανατολισμένο στο πως να τραβήξω κάτι και να το δείξω στην τάξη! Ουσιαστικά, παλεύω για την αυτοκατάργησή μου ως προς τους μαθητές μου – να μην με έχουν δηλαδή ανάγκη όταν θα ανοίξουν τα φτερά τους… Βέβαια, αυτό έχει αρνητικό αντίκτυπο στο δικό μου καλλιτεχνικό πέταγμα με αποτέλεσμα ο καλλιτέχνης-Κίμων υποχωρεί πάντα μπροστά στον δάσκαλο-Αξαόπουλο, όπως ακριβώς μία μάνα φροντίζει για το μέλλον των παιδιών της βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την προσωπική της εξέλιξη.
Σε ευχαριστώ πάρα πολύ που μου έδωσες βήμα να εκφράσω κάποιες σκέψεις μου γιατί λόγω χαρακτήρα ποτέ δεν απευθύνθηκα σε image makers ούτε ζήτησα καμμία στήριξη από κανένα υψηλά ιστάμενο. Ότι έκανα στη ζωή μου το πέτυχα με πολύ προσωπική δουλειά κι αυταπάρνηση, αθόρυβα και με σεβασμό στην προσωπικότητα του κάθε ενός ξεχωριστά μαθητή μου. Ειλικρινά οι καλύτερες αμοιβές για τη δουλειά μου είναι τα άπειρα μπράβο που παίρνω από παλιούς μου μαθητές όταν τους βρίσκω στα μεσα κοινωνικής δικτύωσης.
