«Ο ρόλος του μαέστρου είναι να καθοδηγεί ένα μεγάλο σύνολο μουσικών να συντονίζονται μεταξύ τους, να ερμηνεύσουν μαζί, καθώς και να τους επισημάνει ενδεχομένως κάποιες τεχνικές, είτε για την ερμηνεία του εκάστοτε έργου, είτε και για το πώς να προφυλαχθούν από τυχόν λάθη»
Τι εφόδια πρέπει να έχει ένας νέος μουσικός ώστε να γίνει μαέστρος;
Από νεαρή ηλικία, ένας άνθρωπος που ασχολείται με τη μουσική συνήθως ξεκινά με την εκμάθηση κάποιου μουσικού οργάνου. Η επιθυμία να γίνει μαέστρος γεννιέται αργότερα, όταν αισθανθεί την ανάγκη να εμβαθύνει σε έργα μεγαλύτερης κλίμακας, όπως συμφωνίες, όπερες ή μπαλέτα, και να καθοδηγήσει ένα μουσικό σύνολο στην υλοποίησή τους.
Η απόφαση να ασχοληθεί κάποιος με τη διεύθυνση ορχήστρας απαιτεί συγκεκριμένα εφόδια. Πρώτα απ’ όλα, είναι σημαντικό να έχει κατακτήσει σε ικανοποιητικό επίπεδο την τεχνική ενός μουσικού οργάνου. Εξίσου απαραίτητο είναι να διαθέτει αρκετό χρόνο, καθώς η σπουδή της διεύθυνσης είναι μια σύνθετη, χρονοβόρα και απαιτητική διαδικασία.
Αυτό το μονοπάτι απαιτεί όραμα, αφοσίωση και συνεχή προσπάθεια. Η εκπαίδευση ενός μαέστρου είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη και συχνά δαπανηρή, γεγονός που καθιστά αναγκαία την απόλυτη δέσμευση του υποψήφιου, ώστε να μπορέσει να πετύχει τα επιθυμητά αποτελέσματα και να ανταποκριθεί στις υψηλές απαιτήσεις αυτής της τέχνης.
Πώς προσεγγίζετε την ερμηνεία ενός μουσικού έργου;
Πολύ ωραία ερώτηση. Κρατηθείτε… Η διαδικασία που θα σας περιγράψω είναι αυτή που ακολουθώ κι εγώ, όπως τη διδάχτηκα, αν και θεωρώ πως πάνω-κάτω, είναι κοινή για όλους.
Αρχικά, πρέπει να έχουμε όσο το δυνατόν καλύτερη θεωρητική γνώση σχετικά με το υπόβαθρο του συνθέτη, την εποχή καθώς και το έργο που πρόκειται να προσεγγίσουμε. Στη συνέχεια, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την παρτιτούρα μας, όπου, πέρα από τις προσωπικές σημειώσεις που είναι ξεχωριστές για κάθε μαέστρο, προχωράμε στην κατανόηση και ανάλυση του έργου. Δηλαδή, προσπαθούμε όσο καλύτερα μπορούμε να αντιληφθούμε τη δομή του και, κατ’ επέκταση, τη σύνθεσή του. Μετά σαφώς, συμβάλει η προσωπικότητα, τα βιώματα, καθώς και η μουσική εμπειρία του κάθε μαέστρου, ως προς την προσωπική του ερμηνεία.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως κάθε μαέστρος που έχει σπουδάσει ή σπουδάζει διεύθυνση ορχήστρας μαθαίνει, κατά τη διάρκεια των σπουδών του, πώς λειτουργούν, πώς ακούγονται, αλλά και ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες των οργάνων της συμφωνικής ορχήστρας.
Τέλος, συμβουλευόμαστε το πιάνο, ώστε να ερμηνεύσουμε όσο καλύτερα μπορεί ο καθένας την παρτιτούρα του, και αφού έχουμε αποκτήσει πλέον σαφή και εμπεριστατωμένη εικόνα για το έργο και την ερμηνεία του, προχωράμε στον καθρέφτη. Εκεί, πλέον αποφασισμένοι για το τι θέλουμε να ακούσουμε, προσπαθούμε να διευθύνουμε, πρώτα απ’ όλα, από μνήμης τον εαυτό μας, «τραγουδώντας» την εικονική μας ορχήστρα, ενώ ελέγχουμε ταυτόχρονα την κίνησή μας στον καθρέφτη.
Σκοπός μας είναι να εκφράσουμε και να αποδώσουμε τη μουσική αλλά και την ερμηνεία μας, μέσα από τις κινήσεις μας, με σαφήνεια και έλεγχο. Όπως ένας βιολονίστας έχει απόλυτο έλεγχο στα δάχτυλα και το δοξάρι του, έτσι κι εμείς με την ορχήστρα.
Πώς εξισορροπείτε την πιστότητα στις προθέσεις του συνθέτη με την προσωπική σας καλλιτεχνική άποψη;
Αρχικά, μην ξεχνάμε ποιος είναι ο ρόλος ενός μαέστρου. Ο συνθέτης εμπνέεται και συνθέτει ένα έργο. Εμείς, λοιπόν, αυτό που πρέπει να κάνουμε – και γι’ αυτό υπάρχει όλη η δυσκολία – είναι να προσπαθήσουμε να αφομοιώσουμε και στη συνέχεια, να ερμηνεύσουμε όσο καλύτερα μπορούμε τον συνθέτη και το έργο του.
Εννοείται πως πρέπει να λάβουμε υπόψη την αισθητική και τα βιώματά μας, καθώς αποτελούν απαραίτητα συστατικά της ερμηνείας, αλλά πάντα σε συνδυασμό με την αισθητική και τα βιώματα του συνθέτη. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τα όρια που μας δίνονται, όσο παλιό κι αν είναι το έργο που καλούμαστε να ερμηνεύσουμε.
Για παράδειγμα, σκεφτείτε το σαν ένα παλιό αεροπλάνο που χωράει 10 επιβάτες. Αν εμείς του βάλουμε 20, απλώς θα πέσει. Γι’ αυτό πρέπει να το σεβόμαστε και να προσεγγίζουμε ένα έργο με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ειλικρίνεια. Αν τη δεδομένη στιγμή δεν μπορούμε να το ερμηνεύσουμε κατάλληλα, βάσει των παραπάνω, τότε ίσως είναι προτιμότερο να του αποδώσουμε τον σεβασμό που του αξίζει αργότερα, όταν ενδεχομένως θα έχουμε περισσότερη εμπειρία, χρόνο, μπορεί περισσότερες σπουδές ή και μεγαλύτερη ωριμότητα.
Υπάρχει κάποιο έργο ή συνθέτης που σας αγγίζει ιδιαίτερα;
Αυτή η ερώτηση με αγγίζει αρκετά, οπότε θα μου συγχωρήσετε τον όγκο του κειμένου. Αρχικά, ναι, έχω αγαπημένο έργο, καθώς και αγαπημένο συνθέτη, και μάλιστα αυτό το έργο ήταν ο λόγος που ακολούθησα τη μουσική πορεία μου από μικρό παιδί.
Δεν θυμάμαι ακριβώς πόσο χρονών ήμουν, αλλά μια μέρα, καθώς «ψαχούλευα» —ας μου επιτραπεί ο όρος— τη βιβλιοθήκη του σπιτιού μας, βρήκα ένα CD και εντυπωσιάστηκα από το εξώφυλλό του. Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι δεν είχα ιδέα περί τίνος πρόκειται, καθώς μέσα είχε πολλές σημειώσεις και ένα CD. Νόμιζα πως ήταν ένα μικρό βιβλίο που έκρυβε κάποιο μυστικό. Αρκετό καιρό μετά, πέτυχα τον μεγάλο μου αδερφό να ακούει το CD κρυφά. Το βλέπω, και μια μέρα που εκείνος ήταν στο σχολείο, αποφάσισα να το εξερευνήσω. Μάταια, βέβαια, γιατί συμπέρανα ότι χρειαζόταν το κατάλληλο μηχάνημα για να παίξει. Ευτυχώς δεν το χάλασα!
Παρ’ όλα αυτά, στην αναζήτηση του τι να κάνω, ανακάλυψα ότι το DVD player που είχαμε —όπου, εκτός από την περίφημη σειρά «Ρεξ»— μπορούσε να παίξει και το CD. Έτσι, επιστράτευσα το ίδιο σχέδιο: καθώς ο αδερφός μου ήταν στο σχολείο, άκουγα το CD κρυφά. Χάρηκα τόσο πολύ, που άκουγα τα πρώτα δευτερόλεπτα του κομματιού σε επανάληψη όλη μέρα! Ακόμα, όμως, δεν ήξερα τι ήταν αυτό που άκουγα και δεν ήθελα να ρωτήσω, γιατί το κρατούσα μυστικό.
Μια μέρα, όπως όλα τα παιδιά τότε νομίζαμε πως στο δωμάτιό μας υπάρχει «φράκτης ήχου», βάζω να ξανακούσω το CD. Επειδή, όμως, είχαμε επισκέψεις, ακούω τον θείο της μητέρας μου από το διπλανό δωμάτιο να λέει: «Τι ακούμε, Μπετόβεν;» Βγαίνω έξω γρήγορα και τον ρωτάω όλες τις λεπτομέρειες. Μου λέει: «Η 5η Συμφωνία του Μπετόβεν.»
Εγώ, χωρίς να έχω καταλάβει τι σημαίνει «η 5η», τρέχω πάλι στο δωμάτιο και ξαναβάζω το CD, όπου και συμπέρανα ότι ήταν δικό του. Χρόνια μετά κατάλαβα πως ο Karajan ήταν ο μαέστρος, το έργο ήταν η 5η Συμφωνία του Μπετόβεν και η ορχήστρα ήταν η Φιλαρμονική του Βερολίνου. Από τότε είπα πως ήθελα κι εγώ να γίνω μαέστρος, κι έτσι έφτασα να αγαπήσω τη μουσική τόσο πολύ.
Συνοψίζοντας, ο Μπετόβεν είναι ο αγαπημένος μου συνθέτης και η 5η Συμφωνία του είναι το αγαπημένο μου έργο.
Πολλοί άνθρωποι δεν κατανοούν πλήρως τον ρόλο του μαέστρου. Πώς θα εξηγούσατε τη σημασία του;
Πολύ ωραία, χαρά μου! Λοιπόν, για περισσότερη ευκολία θα σας εξηγήσω τον ρόλο του μαέστρου μέσω των διαδικασιών που πρέπει να ακολουθήσει. Αρχικά, ο μαέστρος, αυτό που πρέπει να κάνει όταν κληθεί να διευθύνει ένα έργο για ορχήστρα, είναι να κάνει την τεχνική και μουσική του μελέτη πάνω στο έργο, τη μουσική προσέγγιση και ύστερα, χρησιμοποιώντας τα χέρια του να επιστρατεύσει τις τεχνικές του ώστε να περιγράψει όσο καλύτερα γίνεται την εικόνα του έργου, και καθώς οι μουσικοί της ορχήστρας, εισπράττουν τις κινήσεις του, να αποδώσουν τη μουσική, όπως τους καθοδηγεί/διευθύνει.
Άρα, ο ρόλος του μαέστρου είναι να καθοδηγεί ένα μεγάλο σύνολο μουσικών να συντονίζονται μεταξύ τους, να ερμηνεύσουν μαζί, καθώς και να τους επισημάνει ενδεχομένως κάποιες τεχνικές, είτε για την ερμηνεία του εκάστοτε έργου, είτε και για το πώς να προφυλαχθούν από τυχόν λάθη. Έτσι, ένας καλός μαέστρος είναι πάντα ευχάριστος, χτίζοντας μια όμορφη σχέση με την ορχήστρα του, και αυτό οι μουσικοί το εκτιμούν πολύ. Δηλαδή, το να μην δαπανήσουν τον χρόνο τους για ένα μέτριο αποτέλεσμα, αλλά να είναι πραγματικά παραγωγικό γι’ αυτούς.
Η συνέπεια, η ευγένεια και η ειλικρίνεια θα οδηγήσουν έναν καλό αρχιμουσικό στο κατάλληλο αποτέλεσμα και αντίστοιχα, οι μουσικοί θα παίξουν ευχάριστα μαζί του, ακολουθώντας πιστά αυτά που τους έχει ζητήσει.
Ποιες δεξιότητες θεωρείτε απαραίτητες για έναν μεγάλο μαέστρο, πέρα από τη μουσική γνώση;
Εγώ προσωπικά θεωρώ πως, πέρα από τις μουσικές και επικοινωνιακές δεξιότητες που πρέπει να είναι σε άριστο επίπεδο για έναν μαέστρο, εξίσου σημαντική την παιδεία και το ανθρώπινο στοιχείο.
Ο μαέστρος, πρώτα απ’ όλα, πρέπει να είναι μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα που συνεχώς εξελίσσεται, τόσο ο ίδιος όσο και το αντικείμενό του. Αυτό είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο θα “κουμπώσει” η τέχνη του, αποκτώντας αυθεντικότητα και ουσία.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό ο μαέστρος να προσεγγίζει κάθε έργο με ειλικρίνεια και σεβασμό, με στόχο όχι τη φλυαρία και τον εντυπωσιασμό, αλλά την ουσία και τη σαφή στόχευση. Γι’ αυτό, όλα πρέπει να γίνονται για κάποιον συγκεκριμένο λόγο και τίποτα δεν μπορεί να αφήνεται στην τύχη. Αυτή θεωρώ πως είναι μια βασική αρχή για έναν μαέστρο.
Άρα, το ζήτημα της παιδείας, για μένα, παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του κόσμου ενός ανθρώπου και, κατ’ επέκταση, ενός μαέστρου.
Τι συμβουλή θα δίνατε σε νέους και φιλόδοξους μαέστρους;
Θα συμβούλευα κάθε νέο μαέστρο, όπως κι εμένα, να μην σταματήσει ποτέ να διατηρεί τη φιλοδοξία και το πάθος του για αυτό που κάνει. Πρέπει να είναι προετοιμασμένος, καθώς πρόκειται για έναν χώρο ιδιαίτερα απαιτητικό και σίγουρα ανταγωνιστικό. Επομένως, οι σωστές σπουδές, η ειλικρίνεια και το κατάλληλο περιβάλλον παίζουν καθοριστικό ρόλο.
Πιστεύω, όμως, πως με τον κατάλληλο χρόνο και την απαραίτητη υπομονή, χωρίς να αποσπάται ή να απογοητεύεται κανείς από τον στόχο του, οι κόποι του θα αποδώσουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Απολαύστε τη διαδικασία και όλα θα έρθουν στην κατάλληλη στιγμή, αρκεί να υπάρχει όραμα, συνεχής αναζήτηση και πάθος.
Εξάλλου, όλοι από κάπου ξεκίνησαν.
Stavros Papanikolaou
What qualities must a young musician possess to become a conductor?
From a young age, anyone involved in music typically starts by learning to play an instrument. The desire to become a conductor usually arises later, when they feel the need to delve deeper into larger-scale works such as symphonies, operas, or ballets and to lead a musical ensemble in bringing these works to life.
Choosing to pursue a career in conducting requires specific skills and preparation. First and foremost, it is essential to master a musical instrument to a satisfactory level. Equally important is having ample time, as studying conducting is a complex, time-consuming, and demanding process.
This path demands vision, dedication, and continuous effort. A conductor’s training is particularly intricate and often expensive, which makes total commitment essential for achieving the desired results and meeting the high demands of this art form.
How do you approach the interpretation of a musical piece?
Great question! Let me explain the process I personally follow, which is the one I was taught, though I believe it is quite similar for most conductors.
First, it is crucial to have a solid theoretical understanding of the composer’s background, the historical context, and the work itself. After that, we turn to the score. In addition to making personal notes—unique to each conductor—we proceed to analyse and comprehend the structure and composition of the work as best we can.
At this point, personal experiences, one’s personality, and musical background naturally contribute to the interpretation. It’s worth mentioning that every conductor learns, during their studies, how each instrument of the orchestra functions, sounds, and what its specific characteristics are.
Finally, we consult the piano to interpret the score to the best of our ability. Once we have a clear and well-founded idea of the work and its interpretation, we move in front of a mirror. There, with a clear vision of what we want to achieve, we start conducting ourselves from memory, “singing” to our imaginary orchestra while also checking our movements in the mirror.
Our goal is to express and convey both the music and our interpretation through our gestures with clarity and control. Just as a violinist has complete command over their fingers and bow, we must achieve the same level of control with the orchestra.
How do you balance staying faithful to the composer’s intentions while incorporating your own artistic perspective?
First, let’s not forget the conductor’s role. The composer draws inspiration and creates a work. Our task—what makes it so challenging—is to absorb and interpret the composer and their work to the best of our ability.
Of course, we must take into account our own aesthetics and experiences, which are essential to the interpretation, but always in combination with the composer’s vision and experiences. We should never exceed the boundaries given to us, no matter how old the piece is.
For example, imagine an old aircraft designed to carry 10 passengers. If we try to fit 20 people on it, it will simply crash. We must respect the work and approach it with the utmost honesty. If, at a given moment, we are unable to interpret it properly, it may be wiser to set it aside and return to it later—when we may have more experience, time, or even greater maturity.
Is there a particular work or composer that touches you deeply?
Ah, this question resonates with me, so please forgive the length of my response. Yes, I do have a favourite work and composer. In fact, this very work was the reason I embarked on my musical journey as a child.
I don’t remember exactly how old I was, but one day, while rummaging through our home library, I found a CD with an intriguing cover. I had no idea what it was about. Inside were many notes and a CD. I thought it was a small book hiding a secret. Sometime later, I caught my older brother secretly listening to the CD. When he wasn’t around, I decided to investigate further, only to discover I needed the right device to play it. Fortunately, I didn’t break it!
After some trial and error, I discovered that our DVD player, which we mainly used to watch the “Inspector Rex” series, could also play CDs. So, using the same secretive strategy, I listened to it when my brother was at school. I was so excited that I kept playing the first few seconds of the piece on repeat all day! Even then, I didn’t know what it was, and I didn’t dare ask anyone, keeping it my little secret.
One day, while listening to it again, a relative heard it from the next room and exclaimed, “Are we listening to Beethoven?” I rushed out to ask for details, and he told me, “That’s Beethoven’s Fifth Symphony.”
Without quite grasping what “Fifth” meant, I ran back to my room and played the CD again, realising it was indeed Beethoven. Years later, I learned that Karajan was the conductor, the work was Beethoven’s Fifth Symphony, and the orchestra was the Berlin Philharmonic. From that moment, I knew I wanted to become a conductor and fell deeply in love with music.
Beethoven is my favourite composer, and his Fifth Symphony is my favourite work.
Many people don’t fully understand the role of a conductor. How would you explain its importance?
Great question! To make it easier, let me break it down into the process a conductor follows. When preparing to conduct a piece, the conductor must study the work technically and musically, approach it with an interpretative mindset, and then use their hands to convey its essence through gestures. The musicians in the orchestra respond to these gestures, interpreting the music as directed.
In essence, the conductor’s role is to guide a large ensemble of musicians, ensuring they coordinate and perform together. The conductor also highlights technical aspects—both for interpreting the work and for helping musicians avoid mistakes. A good conductor fosters a pleasant and productive relationship with the orchestra, which musicians greatly appreciate. It’s about making the most of their time and achieving more than just an average result.
Consistency, politeness, and honesty will lead a good conductor to success, while the musicians will follow willingly, playing joyfully and faithfully.
Beyond musical knowledge, what other skills are essential for a great conductor?
In my opinion, aside from top-level musical and communication skills, education and human qualities are equally crucial. A conductor must first and foremost be a well-rounded individual who constantly evolves—both personally and professionally. This serves as the foundation upon which their art will build, giving it authenticity and substance.
It’s vital for a conductor to approach every work with honesty and respect, avoiding unnecessary self-projection. A conductor needs to bring put the essence of a piece through the correct intention. Everything must be done for a specific purpose—nothing should be left to chance. This, I believe, is a fundamental principle for any conductor.
Thus, education plays a pivotal role in shaping a conductor’s perception of the world and, by extension, their artistry as a conductor.
What advice would you give to young, aspiring conductors?
My advice to every young conductor, as I’ve been told myself, is to never lose their ambition and passion for what they do. They must be prepared for a highly demanding and competitive field. Therefore, the right education, honesty, and a supportive environment are key factors.
I believe that with the necessary time and patience—without distractions and with perceverance, one’s efforts will eventually pay off. Enjoy the process, and everything will come at the right time, provided there is vision, continuous exploration and passion.
After all, everyone starts from somewhere.
Biography: Since 2017, Stavros has dedicated himself entirely to music, collaborating with symphony orchestras and ensembles in Greece and abroad as a conductor, composer, and orchestrator. His collaborations include EPO, WBSO, RAM SO, NYO, NYSO, and CYSO by Nina Patrikidou, among others.
For five years, he was an active member of the percussion section in the Children’s Youth Symphony Orchestra, directed by Nina Patrikidou. During this time, he also worked as an orchestrator, encouraged by the conductor to explore this role. He is currently studying orchestral conducting under the guidance of Maestro George Papadopoulos and focusing on composition, particularly inspired by the works of Danny Elfman and John Adams.
Since 2022, he has been working closely with the renowned saxophonist Dionysis Roussos, contributing to the research and creation of new saxophone repertoire. Simultaneously, he has been composing original music for concerts, documentaries, and theatrical productions, including Arsenic and Old Lace, 8 Women, Cinderella and 7 Reasonable Answers. He also enjoys collaborating with amateur groups to bring creative projects to life.
Stavros’s core principle is to contribute to the music community with respect and sincerity, striving for continuous growth and meaningful contributions through his art.
Βιογραφία: Από το 2017, ο Σταύρος έχει αφιερωθεί αποκλειστικά στη μουσική, συνεργαζόμενος με συμφωνικές ορχήστρες και σύνολα στην Ελλάδα και το εξωτερικό ως μαέστρος, συνθέτης και ενορχηστρωτής. Οι συνεργασίες του περιλαμβάνουν την EPO, την WBSO, την RAM SO, την NYO, την NYSO και την CYSO “Νίνας Πατρικίδου”.
Για πέντε χρόνια, υπήρξε ενεργό μέλος της ομάδας κρουστών στη Παιδική Νεανική Συμφωνική Ορχήστρα Νίνας Πατρικίδου. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, εργάστηκε επίσης ως ενορχηστρωτής, ενθαρρυμένος από τη μαέστρο. Αυτή την περίοδο σπουδάζει διεύθυνση ορχήστρας υπό την καθοδήγηση του μαέστρου Γιώργου Παπαδόπουλου, ενώ παράλληλα εστιάζει στη σύνθεση, με τους Danny Elfman και John Adams.
Από το 2022, συνεργάζεται στενά με τον καταξιωμένο σαξοφωνίστα Διονύση Ρούσσο, συμβάλλοντας στην έρευνα και τη δημιουργία νέου ρεπερτορίου για σαξόφωνο. Παράλληλα, συνθέτει πρωτότυπη μουσική για συναυλίες, ντοκιμαντέρ και θεατρικές παραγωγές, όπως Αρσενικό και Παλιά Δαντέλα, 8 Γυναίκες, Σταχτοπούτα, 7 Λογικές Απαντήσεις, κ.α. Απολαμβάνει επίσης να συνεργάζεται με ερασιτεχνικές ομάδες, βοηθώντας στην υλοποίηση δημιουργικών projects.
Βασική αρχή του Σταύρου είναι να συμβάλλει στην κοινότητα της μουσικής με σεβασμό και ειλικρίνεια, επιδιώκοντας συνεχή εξέλιξη και ουσιαστική προσφορά μέσω της τέχνης του.
