“Εδώ και 26 χρόνια είμαι δασκάλα σε δημοτικό σχολείο. Η επαφή μου με τα παιδιά είναι καθημερινή και συνεχής. Οι ανάγκες τους, τα ενδιαφέροντά τους και οι επιθυμίες τους αποτελούν για μένα πηγή έμπνευσης… Το να γράφει κανείς, λοιπόν, δεν είναι μόνο θέμα έμπνευσης ή ταλέντου, αν θέλετε. Προϋποθέτει πολλή μελέτη, έρευνα και αφοσίωση. Στο βάθος, όμως, για μένα πάντα βρίσκεται το παιδί.”
Έχετε παρακολουθήσει μαθήματα δημιουργικής γραφής; Τα πρώτα μαθήματα δημιουργικής γραφής που παρακολούθησα ήταν μέσω ενός σεμιναρίου λίγων ωρών που διοργάνωσε ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα της Θεσσαλονίκης. Αυτή ήταν και η πρώτη μου επαφή με τη δημιουργική γραφή, αλλά άκρως καθοριστική για τη μετέπειτα ενασχόλησή μου με αυτήν. Βρήκα τα μαθήματα πολύ ενδιαφέροντα κι αισθάνθηκα την ανάγκη να εμβαθύνω σε αυτά. Έτσι, συνέχισα σε επίπεδο μεταπτυχιακών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας στη Φλώρινα κι έπειτα προχώρησα σε διδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη. Μέχρι και σήμερα τα «μαθήματα» συνεχίζονται αδιαλείπτως μέσα από τη δική μου προσωπική μελέτη, η οποία μου ανοίγει συνεχώς νέους δρόμους στην επαφή μου με αυτό το ακαδημαϊκό πλέον αντικείμενο, δεδομένου ότι διδάσκεται σε προπτυχιακό, αλλά και μεταπτυχιακό επίπεδο στα πανεπιστήμια της χώρας μας τα τελευταία χρόνια και του εξωτερικού πολύ νωρίτερα.
Μιλήστε μας λίγο για αυτού του είδους τη προσέγγιση. Η δημιουργική γραφή δίνει την ευκαιρία στον αναγνώστη κάθε ηλικίας να προσεγγίσει τη λογοτεχνία με έναν τρόπο διαφορετικό από αυτόν που διδαχθήκαμε στο σχολείο. Πρόκειται με απλά λόγια για δραστηριότητες που «ξεκλειδώνουν» το κείμενο κι ανοίγουν ποικίλες οπτικές θέασής του. Ο αναγνώστης «εισβάλλει» σε αυτό, αποκομίζοντας γνώσεις κι εμπειρίες, τις οποίες στη συνέχεια μετασχηματίζει σε νέα γνώση με γνώμονα τις δικές του εμπειρίες, γνώσεις, συναισθήματα και τις αποτυπώνει, έτσι, στο χαρτί. Βέβαια, η δημιουργική γραφή δε συνδέεται στενά μόνο με τη λογοτεχνία. Ένας στίχος, μια κινηματογραφική ταινία, ένας πίνακας ζωγραφικής, ακόμα και κάθε γνωστικό αντικείμενο σε επίπεδο σχολείου μπορεί να αποτελέσει θαυμάσια αφόρμηση για δραστηριότητες δημιουργικής γραφής, δίνοντας την ευκαιρία στον μυημένο να γίνει, όχι μόνο επαρκέστερος αναγνώστης, αλλά και καλύτερος ακροατής, θεατής, παρατηρητής και μαθητής αντίστοιχα. Ειδικά στον χώρο της εκπαίδευσης, η δημιουργική γραφή είναι σημαντικό «εργαλείο» διδασκαλίας πολλών μαθημάτων, αλλά και τρόπος για να πετύχει ο δάσκαλος κάθε βαθμίδας ένα υγιές, ασφαλές, θετικό και συνεργατικό κλίμα στην τάξη του.
Σε ποια ηλικία ξεκινήσατε να γράφετε; Η πρώτη μου συγγραφική απόπειρα έγινε κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών, παίρνοντας μέρος σε έναν λογοτεχνικό διαγωνισμό που είχε ως θέμα του τη «Θεσσαλονίκη». Μέσα από τα μαθήματα αυτά είχα την ευκαιρία να γνωρίσω τη λογοτεχνία σε βάθος, να έρθω σε επαφή με τρόπους και τεχνικές γραφής, να πατήσω πάνω στα βήματα άλλων συγγραφέων και κυρίως να μάθω να ακούω τη δική μου «εσωτερική φωνή», έτσι όπως αυτή ηχεί την ώρα που απολαμβάνω ένα λογοτεχνικό βιβλίο. Σίγουρα έχω ακόμα πολλά να μάθω, πολλά συγγραφικά μονοπάτια να εξερευνήσω, δεδομένου ότι, όσο περισσότερο διαβάζει κανείς, τόσο καλύτερα γράφει.
Τι αποτελεί για σας έμπνευση για τη συγγραφή των έργων σας; Εδώ και 26 χρόνια είμαι δασκάλα σε δημοτικό σχολείο. Η επαφή μου με τα παιδιά είναι καθημερινή και συνεχής. Οι ανάγκες τους, τα ενδιαφέροντά τους και οι επιθυμίες τους αποτελούν για μένα πηγή έμπνευσης. Οτιδήποτε σχετίζεται με την εκπαίδευση και το παιδί μπορεί να γίνει πρώτα αντικείμενο προσωπικής κι εκτενούς μελέτης από πλευράς μου και στη συνέχεια να πάρει τον δρόμο της συγγραφής. Το να γράφει κανείς, λοιπόν, δεν είναι μόνο θέμα έμπνευσης ή ταλέντου, αν θέλετε. Προϋποθέτει πολλή μελέτη, έρευνα και αφοσίωση. Στο βάθος, όμως, για μένα πάντα βρίσκεται το παιδί.
Τι σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με αυτό το κομμάτι της διαπαιδαγώγησης; Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις το εκπαιδευτικό μας σύστημα παραμένει ακόμα γνωσιοκεντρικό, καθώς βάζει σε πρώτη προτεραιότητα τη μετάδοση γνώσεων κι όχι την ενίσχυση δεξιοτήτων, όπως για παράδειγμα τη δημιουργικότητα, την ενσυναίσθηση, τη συνεργασία, την κριτική σκέψη. Υπό αυτήν την οπτική η Λογοτεχνία δεν έχει λάβει ακόμη στο σχολείο τη θέση που της αρμόζει. Αξιοποιείται αποσπασματικά κι έχει τις περισσότερες φορές έναν κειμενικό προσανατολισμό ή διδάσκεται με έμφαση στο ιστορικο-κοινωνικό πλαίσιο του εκάστοτε συγγραφέα. Η Λογοτεχνία, ωστόσο, είναι κάτι περισσότερο από ένα σχολικό μάθημα. Είναι το μέσο για να γνωρίσουν τα παιδιά τον δικό τους εαυτό, να προβάλλουν μέσω της ταύτισής τους με τον όποιον ήρωα τις δικές του σκέψεις, τα δικά τους συναισθήματα, τον τρόπο με τον οποίο τα ίδια βλέπουν τον κόσμο. Η δημιουργική γραφή δίνει την ευκαιρία στους μαθητές να προσεγγίσουν τη λογοτεχνία με έναν τρόπο δημιουργικό, τους οδηγεί με άλλα λόγια, όχι μόνο στην απόλαυσή της που είναι και το βασικό ζητούμενο, αλλά και σε μία πιο βιωματική πρόσληψή της.
Ποια ήταν τα πρώτα σας διαβάσματα; Η αλήθεια είναι ότι από παιδί ακόμα διάβαζα πολύ. Τα αναγνώσματά μου, ωστόσο, αποτελούσαν βιβλία του «λογοτεχνικού κανόνα», δηλαδή κλασσικά λογοτεχνικά έργα Ελλήνων και ξένων συγγραφέων που απευθύνονταν σε παιδιά. Βέβαια, κρυφά το ομολογώ, είχα μία ιδιαίτερη αδυναμία στα κόμικς. Τα έκρυβα κάτω από το μαξιλάρι μου και όποτε έβρισκα την ευκαιρία «παρατυπούσα» και τα απολάμβανα. Δε μου επιτρεπόταν… Ευτυχώς σήμερα η αντίληψη αυτή έχει ξεπεραστεί. Στο σχολείο, αποτελεί ζητούμενο να έρθουν οι μαθητές σε επαφή, όχι μόνο με τη λογοτεχνία, αλλά και με άλλα κειμενικά είδη ή ακόμα και με κείμενα αυθεντικά που οι ίδιοι συναντούν διαρκώς στην καθημερινή τους ζωή. Άλλωστε, είναι σίγουρο ότι τα παιδιά μεγαλώνοντας και μέσα από τα ποικίλα αναγνώσματά τους θα καλλιεργήσουν το λογοτεχνικό τους αισθητήριο και από μόνα τους θα μπορέσουν κάποια στιγμή να αναγνωρίσουν αυτά που αξίζει να διαβαστούν.
Ποια η άποψη σας για την εκπαίδευση στην Ελλάδα σήμερα; Έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια; Σίγουρα η εκπαίδευση στην Ελλάδα έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα θεωρώ ότι κάνει μεγάλες προσπάθειες για να προλάβει τις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στον τομέα αυτόν σε διεθνές επίπεδο. Οι δάσκαλοί μας στην πλειοψηφία τους είναι χαρισματικοί και προσπαθούν με προσωπικό κόστος να καλύψουν κι αυτοί από την πλευρά τους τα «κενά» του παρελθόντος. Το σίγουρο είναι ότι έχουμε ως γονείς, αλλά και ως δάσκαλοι, πολλά ακόμη να κάνουμε και να προσφέρουμε στα παιδιά μας.
Τι θα βελτιώνατε στο εκπαιδευτικό σύστημα αν ήταν στο χέρι σας; Το εκπαιδευτικό μας σύστημα, όπως ήδη ειπώθηκε, εξακολουθεί να είναι ακόμη γνωσιοκεντρικό και δασκαλοκεντρικό. Αυτό σημαίνει ότι βασικό πρόσωπο της εκπαιδευτικής διαδικασίας αρκετά συχνά παραμένει ο δάσκαλος, ο οποίος θεωρείται και ο βασικός φορέας της γνώσης. Θα έπρεπε, ωστόσο, τον πρωτεύοντα ρόλο να τον έχει ο μαθητής, ο οποίος μέσα από βιωματικές προσεγγίσεις να ανακαλύπτει μόνος του τη γνώση. Αν, λοιπόν, μπορούσα να αλλάξω κάτι στην εκπαίδευση, θα έδινα περισσότερο «χώρο» στη δημιουργικότητα και στη συμμετοχική/συνεργατική δουλειά μέσα στην τάξη. Τα αποτελέσματα είναι θεαματικά όταν δίνουμε τη δυνατότητα στους μαθητές μας να εργαστούν στο πλαίσιο ομάδων, προκειμένου να ανακαλύψουν μόνοι τους τη γνώση, έχοντας εμείς ως δάσκαλοι απλά τον ρόλο του καθοδηγητή ή του συμβούλου, αν θέλετε.
Πως προέκυψε η ιδέα του Αίμου; Σε πόσο διάστημα ολοκληρώθηκε; Το βιβλίο του Αίμου αποτελεί απόρροια των διδακτορικών μου σπουδών στο τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Μέσω αυτών είχα την ευκαιρία να γνωρίσω τη βαλκανική λογοτεχνία, γεγονός που με κινητοποίησε να μελετήσω τον πολιτισμό και τις παραδόσεις των χωρών αυτών. Διαπίστωσα, λοιπόν, ότι με τους γείτονές μας έχουμε πολλά κοινά σημεία και, καθώς στο δημοτικό δεν προβλέπεται εκτενής γνωριμία με τον πολιτισμό της βαλκανικής χερσονήσου, θεώρησα ότι θα μπορούσα να κάνω μία απόπειρα παιγνιώδης προσέγγισής της. Άλλωστε, το βιβλίο περιλαμβάνει και δραστηριότητες δημιουργικής γραφής, οι οποίες αφορμώνται από το περιεχόμενό του κι αποσκοπούν στην ευχάριστη πρόσληψή του. Ολοκληρώθηκε περίπου μέσα σε δύο χρόνια, καθώς προϋπέθετε πολλή μελέτη αναφορικά με τον πολιτισμό, τα ήθη κι έθιμα, τις παραδόσεις για κάθε μία από τις βαλκανικές χώρες. Φυσικά, είναι και η ίδια η καθημερινότητα ιδιαίτερα απαιτητική, οπότε ο χρόνος για μελέτη και συγγραφή είναι πάντα δυσεύρετος.
Περιγράψτε μας τον τρόπο της δουλειάς σας… Αρχικά, είμαι κατ’ ανάγκη νυχτερινός τύπος, καθώς οι υποχρεώσεις της ημέρας δεν αφήνουν και πολλά περιθώρια στις συγγραφικές μου ανησυχίες. Η συγγραφή απαιτεί πολλή μελέτη κι έρευνα κάποιες φορές. Η αλήθεια είναι ότι «βασανίζω» ιδιαίτερα το κείμενό μου, αναζητώντας κάθε φορά εκείνη τη λέξη, τη φράση, την πρόταση που θεωρώ ότι μπορεί να σταθεί καλύτερα. Υπάρχουν μέρες που αδυνατώ να αποτυπώσω στο χαρτί το οτιδήποτε, ενώ κάποιες άλλες ο συγγραφικός οίστρος μου χτυπάει αναπάντεχα την πόρτα. Φροντίζω να ξαναδιαβάζω μετά από αρκετό καιρό ό,τι έχω γράψει, καθώς το διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στην πρώτη συγγραφή και τη μεταγενέστερη αυτή ανάγνωσή του, με βοηθάει να αποστασιοποιηθώ από το κείμενο και να δω τις όποιες αδυναμίες του λίγο καλύτερα.
Ποια είναι τα μελλοντικά εκδοτικά σας σχέδια; Η συγγραφή είναι ένα μοναχικό, συνεχές ταξίδι που συχνά σε οδηγεί σε προορισμούς που δε σχεδίασες και δεν περίμενες ποτέ να φτάσεις εκεί. Το σίγουρο είναι ότι κάθε απόπειρα συγγραφής μου που ευελπιστώ να φτάσει κάποια στιγμή στα χέρια του αναγνώστη κρύβει μέσα της μια δυνατή αγάπη: την αγάπη για το παιδί!
Bio: Η Σοφία Τσάτσου-Νικολούλη γεννήθηκε το 1975 στη Θεσσαλονίκη, όπου εργάζεται ως δασκάλα σε δημοτικό σχολείο. Είναι Συνεργαζόμενο Εκπαιδευτικό προσωπικό στο Τμήμα Προσχολικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κι έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στη Δημιουργική Γραφή στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας και διδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά κι έχει συμμετάσχει σε πολλά συνέδρια ως σύνεδρος, αλλά και ως κριτής επιστημονικών εργασιών. Το διήγημά της ‘Αποφράδα ημέρα’ το 2018 έλαβε το πέμπτο βραβείο στον λογοτεχνικό διαγωνισμό «Ένα βιβλίο για τη Θεσσαλονίκη» από τις εκδόσεις Εντύποις, ενώ το βιβλίο της «Ο Αίμος ταξιδεύει στα Βαλκάνια με μύθους και ποιήματα» από τις εκδόσεις Φυλάτος είναι το πρώτο της βιβλίο για μικρούς και μεγάλους αναγνώστες. Το βιβλίο της «Δραστηριότητες Δημιουργικής Γραφής με βάση το Ανθολόγιο για την Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού» των εκδόσεων ΖΗΤΗ στοχεύει στην ενίσχυση του λογοτεχνικού γραμματισμού, όχι μόνο των μαθητών, αλλά και των ίδιων των εκπαιδευτικών.
