Παρουσίαση του δίσκου Silent Landscapes “Σιωπηλά τοπία” με 32 Πιανιστικές Μινιατούρες και ερμηνεύτρια την πιανίστα Ερατώ Αλακιοζίδου

ΣΙΩΠΗΛΑ ΤΟΠΙΑ ΚΑΙ Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Φώτο Αθανάσιος Ρεζούδης

Make up artist Irene Makiou

Κείμενα Αντώνης Μπαλάσκας

Μόλις προχτές κυκλοφόρησε επίσημα από την δισκογραφική Da Vinci Classics κι «ανέβηκε» σε όλες τις διαδικτυακές πλατφόρμες ο δίσκος με τίτλο Silent Landscapes (Σιωπηλά τοπία και υπότιτλο 32 Πιανιστικές Μινιατούρες από την Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία) κι ερμηνεύτρια την πιανίστα Ερατώ Αλακιοζίδου. Η πρώτη επίσημη παρουσίαση του σε κοινό έγινε ουσιαστικά την Τετάρτη 20 Ιουλίου 2022 στην Aversa της Ιταλίας, στο υπέροχο μοναστηριακό συγκρότημα του 14ου αιώνα του San Francesco delle Monache και στα πλαίσια της πρώτης εβδομάδας μουσικών εκδηλώσεων του κύκλου New Music Pianofestival, όπου η Ελληνίδα πιανίστα Ερατώ Αλακιοζίδου  ερμήνευσε ένα πρόγραμμα με «Πιανιστικές Μεσογειακές Μινιατούρες: συνθέτες από Ελλάδα, Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία», προτείνοντας παγκόσμιες πρεμιέρες μεταξύ παραστάσεων και ηχογραφήσεων.

Αυτό το CD βασίζεται σε έργα που γράφτηκαν για το πρότζεκτ MMS (Mediterranean Miniature Sketches ή Μεσογειακά Μικροσκοπικά Σκίτσα) της πιανίστριας και σε προϋπάρχον υλικό επιλεγμένο από την ίδια. Κατά τη διάρκεια αυτού του πρότζεκτ παρουσιάστηκαν δημόσια 70 έργα σε διάφορες μεσογειακές χώρες, τα περισσότερα ως παγκόσμιες πρεμιέρες.

Όλα ξεκίνησαν κάποια χρόνια πριν, όταν στις 26 Μαρτίου 2017, η Ερατώ Αλακιοζίδου παρουσίασε στα πλαίσια του κύκλου «Άνοιξη των πλήκτρων» της Καλαμάτας –  έναν πολύ πετυχημένο θεσμό, που περιλαμβάνει σειρά από πιανιστικά ρεσιτάλ, αλλά και γενικότερα συναυλίες με πληκτροφόρα όργανα – έργα Ελλήνων συνθετών και συγκεκριμένα, των Θ. Αντωνίου, Γ. Κουρουπού, Γ. Κουμεντάκη, Κ. Τσουπάκη, Λ. Χατζηλεοντιάδη, Σ. Γυφτάκη και Α. Νασοπούλου, σ’ ένα πρόγραμμα με τίτλο «Εικόνες σε μπλε και λευκό – Pictures in blue and white». Μην λησμονούμε, εξάλλου, ότι οι σύγχρονοι Έλληνες συνθέτες του 20^ου και 21^ου αιώνα και η προβολή τους ήταν πάντα βασική της μέριμνα, παρουσιάζοντας κι αναδεικνύοντας έργα τους σε πρώτες εκτελέσεις κι αποσπώντας λαμπρές κριτικές.

Η ιδιαίτερα όμορφη θεματολογία και η φαεινή ιδέα της πιανίστα εξελίχτηκε σ’ ένα υπέροχο  ακουστικά κι αισθητικά δίσκο, το “In blue and white” (odradek records, 2017), που στην ολοκληρωμένη του μορφή περιλαμβάνει 14 Έλληνες συνθέτες και 25 έργα συνολικής διάρκειας 79’.

Όμως, η ιδέα των Mediterranean Miniature Sketches (MMS) ή Μεσογειακών Μικροσκοπικών Σκίτσωνμετεξελίχτηκε, μετά το κάλεσμα της πιανίστα προς τους συνθέτες και την ενθουσιώδη υποδοχή του, σ’ έναμεγαλεπήβολο διεθνές πρότζεκτ.

Αλησμόνητη μένει στο νου μας η μουσική βραδιά και η αίσθηση της, την Παρασκευή 29 Νοεμβρίου 2019, στην κατάμεστη – από ένα ομολογουμένως απαιτητικό κοινό – αίθουσα της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, όπου η καταξιωμένη πιανίστα Ερατώ Αλακιοζίδου και νυν καλλιτεχνική διευθύντρια του Δημοτικού Ωδείου Πυλαίας-Χορτιάτη αποφάσισε να μας παρουσιάσει την καινούρια αποκλειστική συλλογή της με επιλεγμένες πιανιστικές μινιατούρες απαράμιλλης ομορφιάς, που συνθέτουν και αφηγούνται – όπως, εξάλλου, όλες οι συλλογές – μια δική τους, μοναδική ιστορία.   Mediterranean Miniature Sketches ήταν ο τίτλος της θεματικής ενότητας του ρεσιτάλ, περιέχοντας  25 πιανιστικές μικρογραφίες ή μουσικά σκίτσα από ισάριθμους συνθέτες, που δεν παύουν να είναι υπέροχες, εν σμικρώ απομιμήσεις ενός μεγάλου μουσικού έργου.

Silent Landscapes: 32 Contemporary Piano Miniatures

Ο ακροατής καλούνταν να βρει τα μυστικά νήματα που ενώνουν τις επιμέρους πιανιστικές διηγήσεις, για να ολοκληρωθεί  μια ιστορία αισθαντικότητας και ευαισθησίας «μεσογειακού τύπου», όπως είχε δηλώσει η ίδια.

Το πρόγραμμα που παρουσιάστηκε με τρομακτική επιτυχία από τα μέσα Ιουλίου  2021 στην Ελλάδα (Καλαμάτα) και Ιταλία (Φλωρεντία, Πάρμα, Μόντενα, Βερόνα, Μπάρι), ενώ ως τα  τέλη Σεπτεμβρίου 2021 είχε σειρά η Ισπανία (Μαδρίτη, Γρανάδα, Βαρκελώνη και Puigerda), περιείχε ήδη την προσθήκη ορισμένων ολοκαίνουριων συνθέσεων (20 έργα 17 συνθετών, όχι μόνο Ελλήνων), από τις οποίες κάποιες σε παγκόσμια πρώτη εκτέλεση και μερικές αφιερωμένες στην ίδια την ερμηνεύτρια, αφού αποτελεί μία προσωπική της πρόταση, η οποία ήρθε ως μετεξέλιξη του ακριβώς προαναφερθέντος, μουσικού εγχειρήματος με τίτλο Blue and White. Κοινό τους χαρακτηριστικό, η ανάδειξη μικρών σε διάρκεια έργων για σόλο πιάνο, με την μορφή μιας «αφήγησης» και όπως η ίδια αναφέρει: «Οι μινιατούρες αποτελούν μικρές προσωπικές ιστορίες και αφηγήσεις των συνθετών οι οποίες αποτυπώνονται σε μικρά κομμάτια για πιάνο, σαν σκίτσα. Όλα μαζί συνδέονται μεταξύ τους μ’ έναν μεταφυσικό τρόπο και αφηγούνται μία ιστορία».

Απότοκος του παραπάνω πρότζεκτ υπήρξε η ηχογράφηση  – τον Απρίλιο του 2022 στο εμβληματικό Palazzo Cigola Martinoni στον δήμο Cigole στη Brescia της Ιταλικής Λομβαρδίας – του δίσκου που ακούμε εδώ.

Καθεμία από τις 32 μινιατούρες αφηγείται τη δική της μοναδική ιστορία, αλλά στο σύνολο τους συνθέτουν ένα περιγραφικό έργο, που συνδυάζει εικόνες, συναισθήματα και τονικούς χρωματισμούς για να σχηματίσει τη μεγάλη αφήγηση της πιανίστα. Η Ερατώ Αλακιοζίδου τακτοποίησε τα κομμάτια με τέτοια σειρά, ώστε να ταιριάζουν με την ιστορία της, αφού η Μεσόγειος – κοινό σημείο αναφοράς για όλους τους συνθέτες από την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία – χρησίμευσε ως κίνητρο κι έμπνευση.

Το Aurora (2019) της Έλλης Ζαχαροπούλου (1959-) είναι ένα τρυφερό ποίημα για πιάνο, που γράφτηκε αρχικά για μικρό ορχηστρικό σύνολο ως μέρος ενός μεγαλύτερου έργου με τίτλο QUASAR beyond. Δεν παύει να μας θυμίζει ότι η ταλαντούχα συνθέτρια/πιανίστα βρίσκεται η ίδια σε διαρκή διάλογο με τα χρώματα και τη σκιτσογραφία. Η  ίδια η συνθέτρια αναφέρει: «Η αρχική εκδοχή αυτού του πιανιστικού ποιήματος είναι για μικρό ορχηστρικό σύνολο και αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου έργου με τίτλο QUASAR beyond. Η ιδέα της Ερατούς για ένα ρεσιτάλ με πιανιστικές μινιατούρες από πολλούς και διαφορετικούς δημιουργούς μου ήταν εξαιρετικά θελκτική. Η προσωπική ματιά, σκέψη και εν γένει ερμηνεία της στο έργο μου με τιμά και την ευχαριστώ θερμά».

Ο ελληνικής καταγωγής συνθέτης, με έδρα το Τορόντο Κωνσταντίνος Καραβασίλης (1979-) συμπεριλήθηκε με τη μινιατούρα Between the silence/Ανάμεσα στη σιωπή (2019), που αιωρείται ανάμεσα στον ήχο και τη σιωπή. Με οδηγό το συναίσθημα, την ομορφιά και πνευματικότητα και μ’ έμπνευση από  τη φύση και τη λογοτεχνία, η υποβλητική μουσική του Κωνσταντίνου Καραβασίλη συνδέεται στενά με τις ελληνικές ρίζες του,  αντλώντας συχνά έμπνευση από την αρχαία ελληνική μυθολογία και τον βυζαντινό πολιτισμό. «Η μουσική μπορεί κάποιες φορές να είναι μια μικρή, εμβόλιμη παρένθεση ανάμεσα σε πυλώνες τεράστιας σιωπής· είναι η τέχνη του ανθρώπου που ανιχνεύει τις σκιές του χρόνου και του χώρου μέσα στο άγνωστο», σημειώνει ο συνθέτης.

Το παιχνίδι της σκιάς και του φωτός κυοφόρησε το επόμενο κομμάτι, “Of the shadow”/«Της σκιάς» (2018) του Λάζαρου Τσαβδαρίδη (1977 -) ενός  από τους σημαντικότερους μουσικούς της νέας γενιάς στη Θεσσαλονίκη και υπεύθυνος για μερικά από τα σπουδαιότερα καλλιτεχνικά πρότζεκτ των τελευταίων ετών. Μια υπαινικτική μινιατούρα, εμπνευσμένη από «μια σκιά σε τοίχο, μια στατική αλλά πολύ έντονη στιγμή που το καλοκαιρινό φως προσπαθεί να τη διασπάσει», όπως σημειώνει ο συνθέτης.

«Ο καθρέφτης» (2007) είναι ένα σύνολο από πέντε μινιατούρες της Σοφίας Καμαγιάννη (1971-) εμπνευσμένη από το «Είναι εγώ», ένα ποίημα γραμμένο από την Ελληνίδα ποιήτρια-ψυχολόγο Ειρήνη Πρωτοπαπαδάκη. Αοριστία, ανίχνευση, συγκρούσεις, σκιές, αντιφάσεις, αίσθηση: κάθε μινιατούρα ακολουθεί μια διαδρομή, που σχετίζεται μ’ αυτούς τους όρους. Η Αλακιοζίδου επέλεξε την τρίτη από αυτές τις μινιατούρες και οι ακροατές μπορούν να επιχειρήσουν να εντοπίσουν το δικό τους μονοπάτι.

Το Scia [Traces] (2012) συνέθεσε η Ιταλίδα Caterina Venturelli (γεν. 1977). «Αγναντεύοντας τα αστέρια», σχολιάζει, Η Caterina Venturelli (1977-) συμμετέχει με το μικρό και άκρως ατμοσφαιρικό έργο για πιάνο Scia  (Τροχιά), εμπνευσμένο από το Γαλαξία (Via Lactea στα λατινικά ή «Γαλακτική Οδός» επί το ελληνικότερο), που γράφτηκε το 2012 και πρωτοπαρουσιάστηκε το 2016 στο Palazzo Te στη Μάντοβα.  «Παρατηρώντας τα αστέρια διακατέχομαι από μια απροσδιόριστη αίσθηση, στην οποία συμφιλιώνονται αντιθετικά συναισθήματα. Ανακάλεσα αυτήν την φευγαλέα κατάσταση σ’ επτά πιανιστικά κομμάτια, συμπεριλαμβανομένου του Scia, μια σπινθηροβόλα σελίδα αφιερωμένη στον Γαλαξία, με τζαζ πινελιές», γράφει η ίδια η Venturelli.

Το Silent Landscapes/ «Σιωπηλά τοπία», Op. 110 του Στάθη Γυφτάκη (1967-), που χαρίζει τον τίτλο στο παρόν CD, αποτελείται από τρεις μινιατούρες αφιερωμένες στην Ερατώ Αλακιοζίδου. Γράφτηκαν στα τέλη Μαΐου και στις αρχές Ιουνίου 2021 μετά από έξι μήνες πρωτοφανούς καραντίνας και αντιπροσωπεύουν την ανάγκη του συνθέτη για εσωτερική γαλήνη και περισυλλογή. Τρεις διαφορετικοί τόποι και τρόποι γραφής με μια κοινή αφετηρία μινιμαλιστικής και στοχαστικής διάθεσης. Τα κομμάτια 11 και 20 από τη λίστα αναπαραγωγής του δίσκου ολοκληρώνουν το σύνολο.

Ο νεαρός Ιταλός συνθέτης Nicola Elias Rigato (1991-) εκπροσωπείται μέσα από πέντε έργα που γράφτηκαν το 2020-2021. Δύο από αυτά είναι αφιερωμένα στην Ερατώ. Ο Rigato έχει να πει αυτό για το Still (2021): ««Μέσα στο απόλυτο χάος, εμφανίζεται μια πολύ απλή και πολύ ακριβής εντολή: ΜΕΙΝΕ ΕΔΩ. Η απλή δύναμη της ανάκλησης του εαυτού του, αναζητώντας έναν εσωτερικό χώρο. Το κομμάτι είναι χτισμένο γύρω από σταθερές, γρανιτένιες διαδοχές συγχορδιών, σε αναζήτηση ανοιχτών ηχητικών οριζόντων. Δεν είναι ζεστό ή κρύο, σκοτεινό ή φωτεινό, είναι η αναζήτηση αυτής της ουδετερότητας, πέρα ​​από τα αντίθετα. Μπορούμε να θυμηθούμε τα λόγια του Ρούμι: «Πέρα από την ιδέα του σωστού και του λάθους υπάρχει ένα χωράφι, θα σε περιμένω εκεί»». Ένα κομμάτι που μοιάζει να είναι ένα διάλειμμα από συναισθηματικές κορυφώσεις φέρει δικαίως τον τίτλο Still (Ακίνητος): ένα γαλήνιο περιβάλλον ανοιχτών αρμονιών, που παραμένει έτσι ακόμα και στη στιγμιαία αύξηση της έντασης. Οι συγχορδίες ενώνονται με γιγαντιαίες νότες από πέμπτες, που δημιουργούν μια ασταθή σταθερότητα. Ο χρόνος διαστέλλεται.

Το Isolation (Απομόνωση, 2021) είναι το τρίτο από τα 4 Emotions/4 Συναισθήματα, Op. 15 (2022), του συνθέτης, τραγουδοποιού και καθηγητή ανώτερων θεωρητικών και πιάνου Γρηγόρη Πολύζου (1986-). «Έχουμε τον έλεγχο των συναισθημάτων μας ή αυτά μας ελέγχουν;» Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει ο συνθέτης μέσα από το έργο του. Και συνεχίζει: «Πώς αντιμετωπίζουμε τα δυσάρεστα συναισθήματα ή τις δυσάρεστες σκέψεις; Προσπάθησα να μεταφράσω μερικά από αυτά τα συναισθήματα σε μουσική, με την ελπίδα ότι οι άνθρωποι που τα βιώνουν θα ξέρουν ότι δεν είναι μόνοι».

Η μουσική του Στάθη Γυφτάκη (1967-), πολυβραβευμένου συνθέτη και διευθυντή του Δημοτικού Ωδείου Καλαμάτας, χαρακτηρίζεται κυρίως νεο-ιμπρεσιονιστική, συνδυάζει στοιχεία της παραδοσιακής αρμονίας και δομής με μια πιο «περιπετειώδη» αρμονία. Μας έχει συνηθίσει άλλωστε στην υπέροχη σκηνική μουσική του για έργα. Το έργο του  The little boy and the cook named Josephin…(«Το αγοράκι και η μαγείρισσα η Ζοζεφίν», 2003), με λόγια του ίδιου: ««αποτελεί μέρος μιας σειράς πέντε κομματιών για πιάνο που συνέθεσα το 2003 για την θεατρική προσαρμογή του διηγήματος «Μπλε βαθύ σχεδόν Μαύρο» του Ακαδημαϊκού συγγραφέα Θανάση Βαλτινού. Προσπάθησα να αναπαράξω την τρυφερή μα συνάμα μελαγχολική ανάμνηση μιας μακρινής παιδικής ηλικίας από μια αντίστοιχη σκηνή του διηγήματος. Αποτελεί ένα από τα πιο αγαπημένα και ειλικρινή έργα μου».

Ο Φίλιππος Τσαλαχούρης (1969-) συνέθεσε επτά κομμάτια για πιάνο με τίτλο Landscapes  (Τοπία, 2008) ως Op. 66, στο οποίο τόλμησε «ν’ αναζητήσει την πηγή του πιανιστικού ήχου». Βαδίζοντας στα όρια του «μινιμαλισμού και του αφηρημένου ιμπρεσιονισμού», ο Τσαλαχούρης υποστηρίζει ότι το έργο του «διατυπώνει ένα ιδίωμα που καθοδηγεί τη σκέψη μας με όρους φιλοσοφικής πραγματείας». Η Ερατώ Αλακιοζίδου ερμηνεύει το πρώτο κομμάτι απ’ αυτό το σύνολο.

ThImIsI r.a.l.f. (Θύμηση, 2022) είναι ο τίτλος ενός ακόμη  ποιήματος για πιάνο της Ζαχαροπούλου (κομμάτι 12), εμπνευσμένο από την απώλεια ενός αγαπημένου φίλου και τις αναμνήσεις που άφησε πίσω. Η συμμετρική του μορφή και η γεωμετρική  δομή του μετριάζονται από τις οδηγίες της συνθέτριας για ερμηνευτική ελευθερία «με απλότητα και πρωτοτυπία».

Το Collapse (Κατάρρευση, 2020) του του Ιταλού συνθέτη Nicola Elias Rigato είναι μια συνεχής ακολουθία στατικών συγχορδιών που δημιουργούν μια ευχάριστη αίσθηση αποπροσανατολισμού, μέσω απροσδόκητων μετατροπιών. Το ίδιο και η μουσική γλώσσα αποξενώνεται κι εκφράζεται πολυτονικά.  Μετά από ένα υποτονικό και ήσυχο ξεκίνημα, ο Rigato φτάνει σ’ ένα σαρωτικό κρεσέντο. Οι συγχορδίες θίγονται κι αναστατώνονται, δημιουργώντας ξαφνικές αντιθέσεις ανάμεσα σε προηγουμένως μακρινά πράγματα και καταστρέφοντας κάθε τονικό ιδίωμα.Όπως δηλώνει ο ίδιος ο συνθέτης: «το σκέφτηκα ως μια ξεχασμένη γλώσσα που αναδύθηκε από ένα βυθισμένο νησί, συλλέγοντας λεξικολογικά θραύσματα από τη δυτική μας κληρονομιά. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι, όπως και στη ρήξη μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και γλωσσών, καλούνται να συνυπάρξουν διαφορετικές αρμονίες. Σε αυτό το κομμάτι, για παράδειγμα, το δεξί και το αριστερό χέρι παίζουν με δύο διαφορετικούς τόνους, αναζητώντας μια πιθανή και παντονική συνύπαρξη».

Με το “Noon in dazzling light” (Μεσημέρι μ΄ εκτυφλωτικό φως, 2021) η Φανή Κοσώνα (1969-) προσφέρει «μια σύντομη, στιγμιαία, δεξιοτεχνική αίσθηση ενός καλοκαιρινού μεσημεριού στο εκθαμβωτικό φως της Μεσογείου, που λάμπει επιθετικά, μ΄ έντονο κι αιχμηρό χαρακτήρα, χτυπώντας δυνατά και αντανακλώντας στα πάντα, ανακατεύοντας χρώματα, λαμπυρίζοντας στο νερό και σβήνοντας περιγράμματα. Αυτή η εικόνα αντιπροσωπεύεται από συγκεχυμένους ρυθμούς,  σημειογραφημένους ισόρροπα, σμήνη ήχων που εκπέμπονται σε υψηλές ταχύτητες, αντηχήσεις από αρμονικές και ασύμμετρους τονισμούς διάσπαρτους τριγύρω.

Ο Αναστάσης Φιλιππακόπουλος (1969-) είναι από τους λίγους συνθέτες της λεγόμενης «Νέας Μουσικής» που ζει και δημιουργεί στην Ελλάδα. Η χρήση της σιωπής στο έργο του – δεν είναι τυχαίο ότι τον επέλεξε η δισκογραφική Wandelweiser – έχει μια τεράστια ποιητική υπόσταση. Η μινιατούρα  του Piano Piece (Κομμάτι για πιάνο, 2019) επαναφέρει στο προσκήνιο  την ελληνική σύγχρονη μουσική δημιουργία. Ανήκει σ’ ένα σύνολο μικρών μονοφωνικών έργων βασισμένων στο ίδιο τετράχορδο (ημιτόνιο– αυξημένη δευτέρα – ημιτόνιο). «Λόγω της προφανούς σύνδεσης του με τη μουσική της Ανατολικής Μεσογείου», τονίζει ο συνθέτης, «το κομμάτι επιθυμεί να επικαλεστεί –και να ξεκινήσει διάλογο με– μια εσωτερικευμένη μνήμη. Κρατώντας το δεξί πεντάλ καθ’ όλη τη διάρκεια, η κάθε φράση μπορεί να αντηχεί και ο ήχος να μείνει σε αναστολή για αρκετή ώρα, έτσι ώστε κάθε νέα φράση να γεννιέται λίγο πριν πεθάνει η προηγούμενη».

Ο Πορτογάλος συνθέτης Francisco Monteiro (1959-) εμφανίζεται με το Παράφραση πάνω σ’ ένα fado τραγούδι “Tive um coração perdi-o” (2020) (fado/Φάδο, που στα πορτογαλικά σημαίνει μοίρα ή πεπρωμένο, ονομάζεται ένα είδος μουσικής που εντοπίζεται τη δεκαετία του 1820 στην Πορτογαλία, σίγουρα όμως είχε παλαιότερες ρίζες. Η μουσική είναι μελαγχολική, το ίδιο κι οι στίχοι, που συχνά μιλούν για τη θάλασσα ή για τη ζωή των φτωχών) με στίχους της fado τραγουδίστριας Amália Rodrigues και μουσική του Fontes Rocha. Αυτό το κομμάτι «είναι μια προσπάθεια προσέγγισης του μουσικού κόσμου του fado, ένα τραγούδι απλών μελωδιών και αρμονιών με εμπλοκή μουσικών καλλωπισμών καυστικού χαρακτήρα, όπου το κείμενο και τα λυγίσματα της φωνής αντανακλούν έναν βαθύ και χειροπιαστό συναισθηματισμό, έναν σχεδόν νοσηρό αισθησιασμό: το fado είναι, κατά τη γνώμη μου, ένας τρόπος να αισθανθείς, πεις – προσευχηθείς – οποιαδήποτε μελωδία, όπου ο συμβολισμός του κειμένου και τα συναισθήματα του είναι το κλειδί. Το παρουσιαστικό του σώματος της τραγουδίστριας, μάτια κλειστά, μαύρο σάλι πάνω της ώμους και ο ήχος της πορτογαλικής κιθάρας, χαρίζουν μια απόλυτη μαγεία», δηλώνει ο ίδιος ο Monteiro.

Το Light Blue (Γαλάζιο, 2019) του Κωνσταντίνου Στογιαννίδη (1976-) είναι εμποτισμένο μ’ ένα ρομαντικό πνεύμα. Σύμφωνα με τα λόγια του δημιουργού του: «Αυτό το έργο διαθέτει ένα μείγμα τροπικότητας (αποτελούμενο από πεντάτονες  κι εξάτονες αρπέτζιο συγχορδίες) με στοιχεία μινιμαλισμού στη μελωδία, που ξετυλίγονται στην υψηλή τονική περιοχή του πιάνου».

Εμπνευσμένο από τη θάλασσα είναι και το Summer Breeze (Καλοκαιρινή αύρα, 2019), μια σύνθεση της Μαρίας-Χριστίνας Κριθαρά (1954-), «που αντλεί έμπνευση από τις πτυχώσεις που προκαλεί το καλοκαιρινό αεράκι στο ήρεμο νερό». Γράφτηκε κατά παραγγελία και έκανε πρεμιέρα από την Αλακιοζίδου στην Ιταλία.

Ο διεθνούς φήμης συνθέτης/πιανίστας  Μηνάς Μπορμπουδάκης (1974-), που ζει και εργάζεται στο Μόναχο, περιλαμβάνεται  με τη μινιατούρα «Allegorie» / «Αλληγορία»  από το ευρύτερο  του Sechs Gedanken: Hommage a  P.M. Hamel / Έξι σκέψεις: Αφιέρωμα στον P.M. Hamel (2002/2003). Το έργο είναι αφιερωμένο στο Γερμανό συνθέτη Peter Michael Hamel (1947 – ), τα έργα του οποίου συνδέονται με το μινιμαλιστικό στυλ σύνθεσης και στα τέλη της δεκαετίας του 1970 με το κίνημα της Νέας Απλότητας (die neue Einfachheit). Είναι και πάλι ευδιάκριτα τα στοιχεία της μουσικής του Μπορμπουδάκη,  γεμάτης από συναίσθημα, συγκινησιακή φόρτιση και χωρίς να υποκύπτει και να συμμορφώνεται σε κανένα δόγμα. Ο ρυθμός και οι αρμονίες επηρεάζονται από την ελληνική του προέλευση και κινούνται μεταξύ των πόλων της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας και των σύγχρονων φυσικών επιστημών. «Η μουσική κινείται σε δύο ξεχωριστά πεδία», δηλώνει ο Μπορμπουδάκης, «το καθένα μπαίνει σ’ έναν αλληγορικό μονόλογο, σαν δύο ερμητικά, επαναλαμβανόμενα μοτίβα που αρνούνται να επικοινωνήσουν. Η τελευταία συγχορδία όμως λύνει την αλληγορία».

Στο Shreds (Κουρέλια, 2021), ο Rigato εξηγεί ότι «βρισκόμαστε χαμένοι στον λαβύρινθο της ιστορίας, με μια γλώσσα που είναι η σύνθεση χιλιάδων παλιών ιστοριών. Είμαστε βετεράνοι συνεχόμενων ηλιοβασιλεμάτων, στα οποία η γλώσσα έχει αυτοκαταστραφεί, προσπαθώντας να ξεπεράσει τον εαυτό της για ν’ αναπαραστήσει το «υπερπέραν». Τί απομένει; Αυτά είναι τα απομεινάρια της γλώσσας, ένα αδύναμο μελωδικό άτομο, ένα τρίσημο λυρικό κούτσουρο, που αντηχεί ανούσια για μια βόλτα ανάμεσα σ’ ερειπωμένους τόνους. Τι μας λέει; Μόνο εσύ το ξέρεις αυτό».Το Shreds είναι το καθησυχαστικό σημείο άφιξης, την ανακάλυψη της ετερότητας. Κάθε νότα σημειώνεται ξεχωριστά, αφήνεται χρόνος να διεισδύσει στην ψυχή, αργά, μέχρι να φτάσει στην εσωτερική γαλήνη.

Το Βαλς του σαλιγκαριού (waltz of the snail, γραμμένο κατά τη δεκαετία του 1990) είναι ένα από τα εννέα εκπαιδευτικού σκοπού, παιδικά έργα του Γυφτάκη, που γράφτηκαν με σκοπό την εξοικείωση των μικρών μαθητών του ωδείου του με τη σύγχρονη μουσική. Σ’ αυτήν την περίπτωση, η μελωδική και αρμονική χρωματικότητα μεταμφιέζεται έξυπνα κάτω από τον μανδύα του λαϊκού χορευτικού ρυθμού.

Η Πορτογαλίδα πανεπιστημιακός και συνθέτρια  Sara Carvahlo (1970-) ενδιαφέρεται για την αλληλεπίδραση των διαφόρων παραστατικών τεχνών, ως μια επέκταση και μετασχηματισμό της μουσικής σκέψης και όλων των πτυχών που σχετίζονται με τη μουσική αφήγηση, την κίνηση και τη συνεργασία εκτελεστή-συνθέτη. Συνεπώς, η μινιατούρα της Haiku from the sea (Χαϊκού από τη θάλασσα, 2019), η πιο σύντομη μορφή ποίησης στον κόσμο μας εκπλήσσει ευχάριστα.  Στο χαϊκού γίνεται η προσπάθεια να συλληφθεί η στιγμή και να διατηρηθεί στην αιωνιότητα. Καθώς οι λέξεις δεν είναι αρκετές για να περιγράψουν την ολότητα μιας στιγμιαίας εμπειρίας, ο ποιητής περιγράφει αχνά μια ιδέα και αφήνει τον αναγνώστη να συμπληρώσει, όπως και στη μινιατούρα της Carvahlo. Το Χαϊκού παραγγέλθηκε και πρωτοπαρουσιάστηκε από την Αλακιοζίδου, η οποία έδωσε μόνο μία παράμετρο στη συνθέτρια: η μουσική να είναι εμπνευσμένη από τη Μεσόγειο Θάλασσα. Η ιδέα ενός χαϊκού, μιας σύντομης ιαπωνικής ποιητικής φόρμας, ήρθε στο μυαλό της Sara, η οποία στη συνέχεια ζήτησε από την έφηβη κόρη της, Sophie Foley, να γράψει ένα. Η Sophie της παρέδωσε αυτό: Η θάλασσα σκάει, μόνη, βλέπω την αυγή του πρωινού φωτός, αστραφτερή, με περιμένει.

Το έργο Fiaba (Μύθος, 2012) του Rafaelle Longo (1967-) αποτελεί μια μεταμοντέρνα συμβολή στην ιστορία του αφορισμού στη μουσική. Σαν νάνος στους ώμους των γιγάντων. Ο ευγενής πατέρας του είναι ο Anton Webern. Εμπνευσμένο και γραμμένο σε μία μόνο νύχτα κάτω από το έντονο συναίσθημα που προκάλεσε η ανάγνωση του μεσογειακού μύθου της Ηρώς και του Λέανδρου. Ο Longo «συνέλαβε και συνέθεσε το κομμάτι σε μια νύχτα», όπως αφηγείται, «κάτω από την έντονη συγκίνηση που προκλήθηκε μετά την ανάγνωση ενός μεσογειακού παραμυθιού, δηλαδή της τραγικής ιστορίας του Ήρωα και του Λέανδρου», όπου και οι δύο εραστές πνίγονται, τα σώματά τους ξεβράζονται στη στεριά αγκαλιασμένοι.

Το Wonder drowns (Θαυμαστοί πνιγμοί, 2021) του Rigato «είναι ένα μουσικό πορτρέτο της θάλασσας», όπου ο συνθέτης φαντάζεται «αυτό το άπειρο των βαθέων υδάτων που μας ενώνει όλους, που φιλάει τις ακτές πολύ μακρινών (και πολύ κοντινών) πολιτισμών. Η θάλασσα, με το συνεχές τρέμουλο της, μας λέει γι’ αυτή την επιφάνεια που μπορεί να αυλακωθεί και να μας καταπιεί ταυτόχρονα».

Το “Tu, come goccia che nuoti nel suono” [Εσύ, σαν μια σταγόνα που κολυμπάει στον ήχο] (2022) της Ιταλίδας Carla Rebora (1973-) είναι μια ακόμη μινιατούρα αφιερωμένη στην πιανίστα Ερατώ Αλακιοζίδου. Το «RE for ERato» είναι ο υπότιτλος της Rebora, καθώς το μεσαίο Ρε του πιάνου βουίζει για να τιμήσει την αποδέκτρια της αφιέρωσης.

Ο Μενέλαος Πειστικός (1995-) είναι ο νεότερος συνθέτης που εμφανίζεται σε αυτό το CD. Το Le persone al sole [Άνθρωποι στον ήλιο] (2019), άλλο ένα έργο αφιερωμένο στην πιανίστα Ερατώ Αλακιοζίδου, επηρεάστηκε από τον ομώνυμο πίνακα του Edward Hopper. Ο Πειστικός γράφει ότι «Ο ήλιος δίνει αρχικά μια έντονη, φωτεινή και όμορφη ατμόσφαιρα στα πρόσωπα των ανθρώπων. Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά, ωστόσο, ο ήλιος αποκαλύπτει τελικά την αλήθεια. μια ψυχρή, μυστηριώδης ατμόσφαιρα που κάνει τους ανθρώπους να φαίνονται αποξενωμένοι από το περιβάλλον τους, σαν άψυχοι».

Το Sea Breeze (Θαλασσινή αύρα, 2019) του Χρήστου Ντόβα (1989-) επιχειρεί να μιμηθεί την επίδραση αυτού του φυσικού φαινομένου. «Η θαλάσσια αύρα αποτελεί τη βασική ιδέα για τη δημιουργία του έργου. Το έργο βασίζεται σε μία μικρή δομή, όπου στην αρχή ξεδιπλώνεται μέσα από απότομες γραμμές και στη συνέχεια επιστρέφει με ταχύτερο και πιο γραμμικό υλικό», δηλώνει ο ίδιος ο συνθέτης.

Με το Tres Haikus [Τρία Χαϊκού] (2013), ο Ισπανοκαταλανός Benet Casablancas (1956-) ισχυρίζεται ότι «μεταφέρει αντιθετικές χειρονομίες, διαθέσεις και μουσικά συναισθήματα – αποτυπώνοντας τη φευγαλέα στιγμή της έμπνευσης – με την αμεσότητα της καλλιγραφικής πινελιάς και της συμπυκνωμένης κάθαρσης που επιτρέπεται από την περιεκτικότητα του, απελευθερωμένου και απαλλαγμένου από κάθε υστεροβουλία».

Τέλος, στο Left only (Αριστερό μόνο, 2020) ο Rigato γράφει μια «λυρική etude/σπουδή για το αριστερό χέρι». Γραμμένο κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το διπλό νόημα του τίτλου του κομματιού γίνεται σαφές: να παίζεται μόνο με το αριστερό χέρι ή να το εγκαταλείπουν. ««Το αριστερό χέρι», σύμφωνα με τον συνθέτη, «πρέπει στην πραγματικότητα να βρει μέσα του το δεξί, την πληρότητα που του επιτρέπει να τραγουδά την παροδικότητα των πάντων. Και εδώ το «αδύναμο» χέρι αναλαμβάνει την αφήγηση, βρίσκοντας πραγματική δύναμη»».

Πρέπει κανείς – και το λέω με απόλυτη συνείδηση –  να δει τη σκηνική μεταμόρφωση της Ερατώς Αλακιοζίδου. Μια αέρινη παρουσία, πάντα χαμογελαστή πρόσχαρη και με ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ ν’ αφοσιώνεται  σε δευτερόλεπτα με ιδιαίτερη προσήλωση στο πιάνο, ως εάν τίποτε άλλο να μην υπάρχει τριγύρω.   Η σιωπή και ο/οι ήχοι της την έχουν απασχολήσει ποικιλοτρόπως και οδήγησαν στην πανέμορφη ηχογράφηση  του cd  με το εξαίσιο, Πολωνικό Lutosławski Quartet  και τίτλο  “Light Over Darkness” (2017). Η Αλακιοζίδου με την καινούρια της ηχογράφηση εμβαθύνει, μαζί με τους συνθέτες, περισσότερο απ’ ότι σ το ηλιόλουστο γαλάζιο του προγράμματος «Εικόνες σε μπλε και λευκό – Pictures in blue and white», καθώς και του μετέπειτα «MMS (Mediterranean Miniature Sketches ή Μεσογειακά Μικροσκοπικά Σκίτσα)». Δηλώνει πως η  μουσική δεν είναι μόνο η παραγωγή εικόνων, όσο όμορφες μπορεί να είναι.  Είναι, επίσης, για το να είσαι μόνος εκεί έξω σε μια ακτή, στη σιωπή ενός ομιχλώδους πρωινού ή ενός ήσυχου ηλιοβασιλέματος, ακούγοντας τους ψιθύρους των κυμάτων ή τον αέρα που φυσάει απαλά μέσα από τα φύλλα μιας ελιάς ή ενός πεύκου, παίζοντας με τις έντονες φωτοσκιάσεις ή αλιεύοντας από το βυθό κοσμογονικά θραύσματα. Παρατηρώντας το εξώφυλλο του δίσκου, που σε ωθεί ν’ ακολουθήσεις τ’ ασκητικά, μοναχικά μουσικά βήματα της, οι στίχοι «και τ’ όραμα που φυτεύτηκε στον μυαλό  μου παραμένει ακόμα, μέσα στον ήχο της σιωπής. Σ’ ανήσυχα όνειρα περπατούσα μόνος, στενά, λιθόστρωτα δρομάκια» από το The Sound of Silence των Simon & Garfunkel περιπλανιόταν στο νου μου στις επαναλαμβανόμενες ακροάσεις της ηχογράφησης. 

Πέρυσι, κυκλοφόρησε ένα ογκώδες, εξαιρετικό, συλλογικό πόνημα – αποτέλεσμα διεπιστημονικού ερευνητικού προγράμματος που ξεκίνησε το 2018 με τη συνάντηση μιας ομάδας καλλιτεχνών και επιστημόνων, των οποίων το βασικό κίνητρο ήταν το πάθος για το μουσικό φαινόμενο στη σχέση του με την εμπειρία του τοπίου. – από το Πανεπιστήμιο του Minho στην Πορτογαλία με τίτλο «Πολιτιστικές γεωγραφίες της μουσικής του ήχου και της σιωπής» [Geografias culturais da música do som e do silêncio, Ana Francisca de Azevedo, Beatriz Helena Furlanetto, Carlos Alberto Augustus, Miguel Bandeira Duarte (Editores), Universidade do Minho, 2021], που συμμετέχει με άρθρο του κι ένας από τους συνθέτες του παρόντος δίσκου, ο Francisco Monteiro.

Γράφει η Beatriz Helena Furlanetto: «Η συναισθηματική γεωγραφία, μια από τις πιο γόνιμες τάσεις στην τρέχουσα πολιτισμική γεωγραφία, τονίζει το συναίσθημα ως ουσιαστικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης στον κόσμο, σπάζοντας τους δεσμούς του λογικού θετικισμού, του επιστημονικού ορθολογισμού και των ποσοτικών παραδοχών. Γεωγραφίες γραμμένες με ή για συναίσθημα και στοργή, παρουσιάζουν μια χαρτογράφηση συναισθηματικών καταστάσεων στις σχέσεις του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον από διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις» (όπ.παρ. Geografias culturais…σελ.43).

Αυτό ακριβώς συμβαίνει εδώ. Η Μεσόγειος ανάγεται σε διανοητική και συναισθηματική κατηγορία προς αναστοχασμό. Τα διάφορα ηχοτοπία από τα έργα των συνθετών εμπνευσμένα από τη Μεσόγειο θάλασσα φέρουν συναισθηματικά χαρακτηριστικά και ποιητική ελευθερία. Η εξερεύνηση των συναισθηματικών μονοπατιών που οργανώνονται σε κάθε γεωγραφική φαντασίωση και, ίσως το μεγαλύτερο από αυτά, η προσπάθεια υπέρβασης μιας παράδοσης φυλάκισης της ιδέας του τοπίου στην καθαρά οπτική διάσταση.

Όσο για την ερμηνεύτρια των συνθέσεων: «Η μουσική είναι τρόπος ζωής και, φυσικά, σκέψης και έκφρασης. Είναι ένας τρόπος και ένα μέσον να ταξιδεύεις νοερά αλλά και κυριολεκτικά, να γνωρίζεις σπουδαίους μουσικούς, διαφορετικούς τρόπους σκέψης και νέες κουλτούρες. Το μέσον του ταξιδιού, το δικό μου καράβι είναι το πιάνο. Ανοίγω πανιά και ταξιδεύω από ακρογιάλι σε ακρογιάλι». Και δεν έχουμε καμία απολύτως δικαιολογία να μην σαλπάρουμε μαζί της.