Γράφει ο Παναγιώτης Γρηγοριάδης, καθηγητής Γερμανικών, απόφοιτος του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ e-mail: [email protected]
Et en plus, je parle Français. (Και επιπλέον, μιλάω Γαλλικά.)
Δεν θα μπορούσα να έβρισκα καταλληλότερο πρόλογο για ένα κείμενο αφιερωμένο στην Παγκόσμια Ημέρα Γαλλοφωνίας (la Journée Internationale de la Francophonie) από τούτο το σύνθημα που αντιπροσωπεύει και εκφράζει απόλυτα καθέναν υπερήφανο Γαλλόφωνο πρωτίστως και Γαλλομαθή ακολούθως. Αναλογιζόμενος κανείς πως αυτές οι 6 λέξεις χρησιμοποιούνται για να διαφημίσουν το Γαλλικό Σχολείο και Ινστιτούτο (l’ École Française et l’ Institut Français), ευρύτερα γνωστά και σαν Γαλλική Λαϊκή Αποστολή (Mission Laïque Française), ως φορείς διάδοσης της γλώσσας και του πολιτισμού της Γαλλίας σε ολόκληρη την υφήλιο, εύκολα μπορεί να γίνει αντιληπτό το σημασιολογικό φορτίο που φέρει το μήνυμα το οποίο συνδιαμορφώνουν. Ένα μήνυμα που καθημερινά ηχεί δυνατά σε όσους διδάσκονται τη Γαλλική ως (δεύτερη) ξένη γλώσσα και ακόμα δυνατότερα σε όσους την ομιλούν σαν πρώτη, μητρική, αρχής γενομένης από τις 20 Μαρτίου 1998, δηλαδή την πρώτη ημέρα των επίσημων εορταστικών εκδηλώσεων Γαλλοφωνίας. Ολόκληρος ο μήνας Μάρτιος τείνει να αποκαλείται μεταξύ Γαλλόφωνων και Γαλλομαθών «ο Μήνας της Γαλλοφωνίας» (le Mois de la Francophonie) και ήδη από τις αρχές του, αν όχι και ακόμα νωρίτερα, διοργανώνονται και προετοιμάζονται πυρετωδώς οι καθιερωμένες εκδηλώσεις στα σχολεία, στα πανεπιστήμια και στα πολιτισμικά κέντρα των πόλεων που τιμούν τη Γαλλοφωνία σαν αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού και της κουλτούρας τους. Συμπληρωματικά ως προς την Παγκόσμια Ημέρα Γαλλοφωνίας δρα η Παγκόσμια Ημέρα Γαλλικής Γλώσσας (la Journée Internationale de la Langue Française) που ψηφίστηκε και θεσπίστηκε από την UNESCO στις 20 Μαρτίου 2010. Παγκόσμια Ημέρα Γαλλοφωνίας και Παγκόσμια Ημέρα Γαλλικής Γλώσσας αποτελούν έκτοτε τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Μολονότι Γαλλοφωνία και Γαλλική Γλώσσα θεωρούνται -και όντως είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό- συνώνυμες, η Γαλλοφωνία σημαίνει στην πραγματικότητα πολλά περισσότερα από την απλή διάδοση της Γαλλικής Γλώσσας εντός και εκτός γαλλικών και γαλλόφωνων συνόρων. 25 σχεδόν χρόνια μετά, οι εορτασμοί της Παγκόσμιας Ημέρας Γαλλοφωνίας συνεχίζονται με αμείωτους ρυθμούς και περίσσεια υπερηφάνεια τόσο σε γαλλόφωνα όσο και σε μη γαλλόφωνα μέρη ανά τον κόσμο.
Η τίμηση της Γαλλοφωνίας δεν είναι απούσα από τον ελλαδικό χώρο. Και πώς θα μπορούσε άλλωστε να ήταν, με τόσα κοινά σημεία να συνδέουν τις ιστορίες Γαλλίας και Ελλάδας από αρχαιοτάτων χρόνων; Μόνο αν εξετάσει κανείς τις ιδεολογικές βάσεις που μοιράζονται κοινές η Γαλλική (1789-1799) με την Ελληνική Επανάσταση (1821-1833), αυτές μιλάνε από μόνες τους. Το σύνθημα « Liberté-Égalité-Fraternité » (Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφότητα) ενέπνευσε όσους συνέλαβαν το όραμα της Μεγάλης Ιδέας που οδήγησε στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα του 1821 και στην Εθνική Παλιγγενεσία ακολούθως. Η Γαλλία στάθηκε σημαντικός αρωγός στην όλη προσπάθεια του γένους μας να ανακτήσει την ελευθερία που είχε στερήσει επί σειρά ετών η υποδούλωση στους Τούρκους. Από τους περίπου 1.200 Φιλέλληνες που συμμετείχαν στην Επανάσταση, εκτιμάται ότι περίπου οι 220 ήταν γαλλικής καταγωγής και μάλιστα πολύ νεαρών ηλικιών. Ο Γαλλικός Φιλελληνισμός βέβαια δεν εξαφανίστηκε με το τέλος του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα. Ίσα ίσα που πολλαπλασιάστηκε μετά και την έγκριση του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου το 1830 από τις Μεγάλες Δυνάμεις, μεταξύ των οποίων ήταν και η Γαλλία, που οδήγησε στο πρώτο χρονολογικά ανεξάρτητο ελληνικό κράτος έπειτα από την πιο μακρόχρονη των υποδουλώσεων στα χρονικά της χώρας μας. Σημειωτέον ότι το σπουδαίο αυτό γεγονός της υπογραφής του Πρωτοκόλλου της Ανεξαρτησίας, όπως έχει μείνει διαχρονικά γνωστό και όχι άδικα, αποτέλεσε ουσιαστικά σημείο εκκίνησης για την αμοιβαία εκπροσώπηση Γαλλίας και Ελλάδας σε επίπεδο πρεσβείας μόλις 3 χρόνια αργότερα (1833). Κάποια πολύ ενδεικτικά παραδείγματα Γάλλων Φιλελλήνων:
- Αλέξιος Μαγιέ (Alexis Maillet 1794-1833)
- Πιέρ Αμαντρύ (Pier Amandry 1912-2006)
- Εντμόν Αμπού (Edmond About 1828-1885)
- Αμπέλ-Φρανσουά Βιλεμάν (Abel-François Villemain 1790-1870)
- Εμίλ Εγκέ (Émile Egger 1813-1885)
- Ετιέν-Μαρέν Μπαγί (Étienne-Marin Bailly 1796-1837)
- Βίκτωρ Ουγκώ (Victor Hugo 1802-1885) κ.α.
Και βέβαια θα ήταν σοβαρή παράλειψη η μη αναφορά στην υπογραφή της εκ των ιστορικότερων συμφωνιών του τρέχοντος αιώνα ανάμεσα σε Ελλάδα και Γαλλία, με «μπροστάρηδες» (ποιους άλλους;) τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Πρόεδρο Εμμανουέλ Μακρόν (Emmanuel Macron), από την οποία η πρώτη επωφελήθηκε με την απόκτηση συνολικά 18 μαχητικών αεροσκαφών 4ης γενιάς τύπου “RAFALE”, ενισχύοντας σημαντικά τον στρατιωτικό και κατ’επέκταση πολεμικό εξοπλισμό της, επιπρόσθετα των ήδη διαθέσιμων F-16. Πρόκειται για μια στρατηγικής σημασίας σύμβαση σε μια περίοδο όπου η θέση, τα σύνορα και η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της χώρας στο Αιγαίο και τη Λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου αμφισβητούνται αδιαλείπτως λόγω των τακτικών προκλήσεων της γειτονικής Τουρκίας. Ως εκ τούτου, ο εναέριος και θαλάσσιος αμυντικός στόλος οφείλει να βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση και επαγρύπνηση. Και η Γαλλία έχει αποδείξει ήδη από το πολύ μακρινό παρελθόν πως μπορεί και δικαιούται να λογίζεται υπολογίσιμος ευρωπαϊκός σύμμαχος σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης για την πατρίδα μας.
Στην Ελλάδα, οι εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν της Γαλλοφωνίας και του πολιτισμού της λαμβάνουν χώρα ήδη από το δεύτερο μισό του 19ου αι. με την Θεσσαλονίκη να «σπάει το ρόδι» προς αυτήν την κατεύθυνση. Κατά την περίοδο αυτήν αξίζει να σημειωθεί ότι η Γαλλική αποτελούσε την μεγαλύτερης ίσως επικοινωνιακής ισχύος γλώσσα. Ήταν η γλώσσα του εμπορίου και της ναυτιλίας, δραστηριοτήτων που είχαν δημιουργήσει, μεταξύ όλων των άλλων προφανώς, ισχυρότατους δεσμούς ανάμεσα σε Γαλλία και Ελλάδα. Κάποια εκ των γνωστότερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που λειτούργησαν ως κέντρα διδασκαλίας Γαλλικής Γλώσσας μεταξύ των τελών του 19ου και του 20ου αι. και στα οποία φοίτησαν αρκετοί γηγενείς Έλληνες είναι τα εξής:
- Το Θρησκευτικό Σχολείο «Κόρες της Φιλανθρωπίας» (L’ École Religieuse « Filles de la Charité » 1856).
- Τα Εβραιογαλλικά Σχολεία της Οικουμενικής Ισραηλιτικής Συμμαχίας (Les Écoles Hébreu–Françaises de l’ Alliance Israélite Universelle 1873) που σύμφωνα με το εκπαιδευτικό πρωτόκολλο το οποίο είχαν υπερψηφίσει ως ενιαία κοινότητα απέβλεπαν στη μεταλαμπάδευση των αξιών και ιδανικών της Γαλλικής Γλώσσας ως «μοχλών χειραφέτησης».
- Η Σχολική Κοινότητα «Λαϊκή Αποστολή» (La Communauté Scolaire « Mission Laïque » 1906). Αυτή η ονομασία εξακολουθεί να υφίσταται, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, μέχρι και σήμερα και εμπερικλείει τόσο το Γαλλικό Σχολείο (l’ École Française) ως ευρύτερο εκπαιδευτικό θεσμό όσο και το Γαλλικό Ινστιτούτο (l’ Institut Français) ως αμιγές κέντρο ξενόγλωσσης διδασκαλίας, όπου η Γαλλική διδάσκεται καθαρά ως δεύτερη ξένη γλώσσα μετά την αποδυνάμωση και αντικατάστασή της ως παγκοσμίως ομιλούμενης από την Αγγλική κατά τη μεταπολεμική περίοδο (1950 και εξής).
Ακολούθησαν και άλλες περιοχές της Ελλάδας που ενσωμάτωσαν τις εκδηλώσεις Γαλλοφωνίας στα ετήσια πολιτιστικά δρώμενά τους μετά την πλήρη ένταξη της Ελλάδας το 2004 στον Παγκόσμιο Οργανισμό Γαλλοφωνίας (Organisation Internationale de la Francophonie). Πρόκειται για έναν Οργανισμό με προκαθορισμένο νομικό και θεσμικό πλαίσιο το οποίο ιεραρχεί τόσο τους διάφορους θεσμούς όσο και τους φορείς αυτών. Οι πολιτικοί θεσμοί είναι τρεις:
- Οι Σύνοδοι Κορυφής (Les Réunions au Sommet): Τα κράτη τα οποία απαρτίζουν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Γαλλοφωνίας συσκέπτονται κάθε δύο χρόνια και σχεδιάζουν τις επόμενες κινήσεις τους σε συνάρτηση πάντα με το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι κάθε εποχής. Η χώρα φιλοξενίας των εν λόγω Συνόδων είναι κάθε φορά διαφορετική και συνήθως προκύπτει επιτόπου κατόπιν προθυμίας της ίδιας της χώρας να φιλοξενήσει την θεσμοθετημένη Σύνοδο και βέβαια δεδομένης της σύμφωνης γνώμης της πλειοψηφίας των κρατών-μελών του Παγκόσμιου Οργανισμού Γαλλοφωνίας να μεταβούν σε αυτήν για τον σκοπό αυτόν.
- Η Διάσκεψη των επιφορτισμένων με τη Γαλλοφωνία Υπουργών (La Conférence des Ministres Francophones): Πραγματοποιείται ανά τακτά χρονικά διαστήματα στο πλαίσιο της διαμόρφωσης του προγράμματος των φορέων και της χάραξης των μεγάλων κατευθύνσεων του Παγκοσμίου Οργανισμού Γαλλοφωνίας.
- Το Μόνιμο Συμβούλιο Γαλλοφωνίας (Le Conseil Permanent de la Francophonie): Οι συνεδριάσεις του Μόνιμου Συμβουλίου Γαλλοφωνίας πραγματοποιούνται με γνώμονα την Ημερήσια Διάταξη και σε αυτές συμμετέχουν οι προσωπικοί εκπρόσωποι των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων που έχουν ενταχθεί πλήρως στον Παγκόσμιο Οργανισμό Γαλλοφωνίας, δίχως ωστόσο να υπάρχουν αυστηροί χρονικοί περιορισμοί ή πλαίσια θεμάτων προς συζήτηση.
Πέρα όμως από τους πολιτικούς, υπάρχουν και οι οργανωτικοί φορείς που κατηγοριοποιούνται ανάλογα με τους επιμέρους τομείς στους οποίους καλούνται να συντονίζουν την οργάνωση των εορτασμών της Γαλλοφωνίας. Πιο συγκεκριμένα:
- Το Πανεπιστημιακό Γραφείο Γαλλοφωνίας (Le Bureau Universitaire de la Francophonie): Φέρει την ευθύνη της οργάνωσης πανεπιστημιακών σεμιναριακών διαλέξεων αναφορικά με τη Γαλλοφωνία, τις αξίες από τις οποίες είναι εμποτισμένη και το έργο που επιτελεί στη Γαλλία, στην Ευρώπη, αλλά και στον κόσμο ολόκληρο.
- Το Πανεπιστήμιο Senghor της Αλεξάνδρειας (L’ Université Senghor d’ Alexandria): Ομοίως με το Πανεπιστημιακό Γραφείο Γαλλοφωνίας και πάντα σε συνεργασία και με άλλα πανεπιστημιακά ιδρύματα της Γαλλίας με «ηγέτη» το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης στο Παρίσι (Université de la Sorbonne à Paris).
- Η Διεθνής Οργάνωση Γαλλόφωνων Δημάρχων (L’ Organisation Internationale des Maires Francophones): Δήμαρχοι διαφόρων πόλεων ποικίλων κρατών που είναι γνώστες της Γαλλικής συσκέπτονται και ανταλλάσσουν ιδέες και προτάσεις για τιμητικές εκδηλώσεις δια των οποίων το ευρύ κοινό θα μπορέσει να εξοικειωθείμε τη Γαλλοφωνία και τα παγκοσμίου εμβέλειας ιδεώδη της.
- Ο Παγκόσμιος Γαλλόφωνος Τηλεοπτικός Σταθμός « TV5 Monde » (La Chaîne de Télévision Internationale Francophone « TV5 Monde »): Ο πιο γνωστός γαλλόφωνος τηλεοπτικός σταθμός με μακράν το μεγαλύτερο τηλεοπτικό κοινό σε Γαλλία και εξωτερικό. Η συμβολή του στην διοργάνωση των εκδηλώσεων προς τιμήν της Γαλλοφωνίας είναι εξέχουσας σημασίας κάθε χρόνο με την προβολή σχετικών ενημερωτικών εκπομπών, στα πλαίσια των οποίων προσκαλούνται σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι, Γάλλοι κυρίως, ενίοτε όμως και αλλοεθνείς, να μιλήσουν για τη Γαλλοφωνία και τη Γαλλική Γλώσσα. Μεταξύ αυτών είναι γλωσσολόγοι, φιλόλογοι, συγγραφείς πάσης φύσεως λογοτεχνικών κειμένων κ.α. Ο τηλεοπτικός σταθμός TV5 Monde διαδραμάτισε ιδιαίτερα σπουδαίο ρόλο στην τίμηση της Γαλλοφωνίας εν μέσω της πανδημίας του COVID-19, διευκολύνοντας σημαντικά το έργο των υπολοίπων οργανωτικών θεσμών που αδυνατούσαν να προγραμματίσουν δια ζώσης ημερίδες και εκδηλώσεις σε πανεπιστημιακούς χώρους και άλλα σημεία των πόλεων λόγω των πρωτόγνωρων υγειονομικών συνθηκών.
Η Γαλλική Γλώσσα έχει χαρακτηριστεί ως «η μοναδική γλώσσα που ομιλείται και στις πέντε ηπείρους» (« la seule langue parlée sur les cinq continents »), προσεγγίζοντας έτσι από επικοινωνιακής απόψεως την παγκοσμίως ομιλούμενη Αγγλική. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε πως η Γαλλική υπήρξε κοινή γλώσσα (lingua franca) για διάστημα κάθε άλλο παρά μικρό (από την εποχή που το εμπόριο και η ναυτιλία γνώρισαν τεράστια ανάπτυξη στα τέλη του 19ου αι. μέχρι και το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στα μέσα περίπου του 20ου αι. οπότε και οι ΗΠΑ αναδείχθηκαν σε οικονομική και στρατιωτική υπερδύναμη). Ως μητρική γλώσσα συγκεντρώνει περί τα 80 εκατομμύρια ομιλητές, ως δεύτερη (ξένη) περί τα 180 εκατομμύρια, ενώ άξιος αναφοράς είναι και ο αριθμός των 300 εκατομμυρίων κατά προσέγγιση ανθρώπων που την ομιλούν περιστασιακά, μη έχοντας όμως μυηθεί σε αυτήν μέσα από κάποιου είδους συστηματική διδασκαλία. Τέλος, οι φοιτητές που σπουδάζουν τη γλώσσα και τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό της υπολογίζονται σε περίπου 82,5 εκατομμύρια, με εκτιμώμενο αριθμό εκπαιδευτικών που δραστηριοποιούνται προς την κατεύθυνση της διδασκαλίας και μεταλαμπάδευσής της τους 900.000.
Εξυπακούεται βεβαίως πως όλα τούτα τα νούμερα είναι κάθε άλλο παρά τυχαία. Μιλάνε από μόνα τους και δικαιολογούν απόλυτα την τόσο μεγάλη απήχηση που έχει γνωρίσει η Γαλλοφωνία που βέβαια δεν πρόκειται απλά για μια Παγκόσμια Ημέρα σαν τις τόσες άλλες που υπάρχουν και λαμβάνουν χώρα. Είναι πολύ περισσότερο ένας ολόκληρος θεσμός που κρύβει από πίσω του ιδεώδη και αξίες που προτείνουν τρόπους ζωής και υιοθετούν κοσμοθεωρίες παγκοσμίου εμβέλειας και αποδοχής. Στην Ελλάδα συνηθίζουμε να λέμε το εξής: «Η Ελλάδα βρίσκεται στη Γαλλία και η Γαλλία βρίσκεται στην Ελλάδα. Η Γαλλική είναι η Γλώσσα του πολιτισμού όπως και η Ελληνική. Τα κοινά ιδεώδη και σημεία της ιστορίας αυτών των κρατών και γλωσσών μάς κρατούν διαχρονικά ενωμένους ως λαούς και δεν επιτρέπουν το παραμικρό ρήγμα μεταξύ μας. Έλληνες και Γάλλοι = Γαλάζια Αδελφοσύνη. Ζήτω η Ελλάδα, Ζήτω η Γαλλία, Ζήτω οι Γαλάζιοι, Ζήτω η Γαλλοφωνία» (γαλλική μετάφραση: « La Grèce se trouve en France et la France se trouve en Grèce. Le français est la langue de la culture au même titre que le grec. Les idéaux communs et les points d’histoire de ces états et de ces langues nous maintiennent unis dans le temps en tant que peuples et ne permettent pas le moindre clivage entre nous. Grecs et Français = Fraternité Bleue. Vive la Grèce, Vive la France, Vive les Bleus, Vive la Francophonie»).
Με ασπίδα τη Γαλλοφωνία και τα ιδεώδη τα οποία υιοθετήθηκαν από τους ιδρυτές της οι οποίοι εμπνεύστηκαν ήδη από παλαιότερες εποχές, όπως της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, μπορούμε όλα τα έθνη, εντός και εκτός Ευρώπης, να συνενώσουμε τις δυνάμεις μας στον αγώνα για την δημιουργία αυτόνομων και ανεξάρτητων μεν εθνών, όπου όμως η πρόοδος και η εξέλιξη δεν θα γνωρίζουν σύνορα και θα είναι καρποί συλλογικών, διακρατικών συνεισφορών και δραστηριοτήτων.
