ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΣΤΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ
Ο Πωλ Σεζάν / Paul Cézanne γεννήθηκε στην Αιξ-αν-Προβάνς της Γαλλίας το 1839, όπου και πέρασε τα πρώτα του μαθητικά χρόνια. Ο πατέρας του ήταν καπελάς που πέτυχε να κάνει σημαντική περιουσία και ίδρυσε μια τράπεζα το 1848. Ο Πωλ είχε την δυνατότητα σε όλη τη ζωή του να έχει οικονομική άνεση και ασφάλεια, που δεν ήταν διαθέσιμη για τους περισσότερους συγχρόνους καλλιτέχνες και τελικά κληρονόνησε μια μεγάλη περιουσία. Το 1852 γράφτηκε στο Κολλέγιο Μπουρμπόν, όπου είχε στενό σύντροφο στην φοίτηση του τον Εμίλ Ζολά. Την περίοδο 1859-1861 σπούδασε νομικά ,ενώ παράλληλα παρακολουθούσε και μαθήματα ζωγραφικής. Παρά τις αντιδράσεις του πατέρα του, αποφάσισε να ακολουθήσει την καλλιτεχνική σταδιοδρομία και για το σκοπό αυτό, το 1861 επισκέφτηκε το Παρίσι κοντά στον φίλο του, συγγραφέα πλέον, Εμίλ Ζολά, που είχε μετακομίσει εκεί το 1858.
Ο Σεζάν κατά την παραμονή του στο Παρίσι έπαθε κρίση μελαγχολίας και επέστρεψε στο Αίξ αποφασισμένος να εργαστεί στην τράπεζα του πατέρα του. Όμως η ζωγραφική του κλίση ήταν πολύ ισχυρή και την επόμενη χρονιά ξαναπήγε στο Παρίσι. Παρέμεινε περίπου ενάμισυ χρόνο και το 1863 συμμετείχε με έργα του στο «Σαλόν των Αποκλεισμένων». Το 1869 γνώρισε την Ορτάνς Φικέ, την παντρεύτηκε αργότερα και απέκτησαν ένα γιό. Στο Παρίσι το 1871 γνωρίστηκε με τον Καμίλ Πισαρό και άλλους νέους ζωγράφους που ανήκαν στο κίνημα του ιμπρεσιονισμού. Ουσιαστικά αρχίζει τα ιμπρεσσιονιστικά έργα του το 1872 επηρεασμένος από την ανάμνηση της περίφημης «Ολυμπίας» του Εντουάρ Μανέ και απελευθερώνει με γρήγορες πινελιές την τεχνική και το βλέμμα του.
Το 1874 συμμετείχε στην πρώτη έκθεση της ομάδας των ιμπρεσιονιστών που έγινε στο εργαστήριο του φωτογράφου Ναντάρ. Συνέχισε να συμμετέχει στις εκθέσεις των ιμπρεσιονιστών μέχρι το 1877. Όμως το 1886 διακόπηκαν με πικρία οι φιλικές σχέσεις του με τον Εμίλ Ζολά. Παρεξηγήθηκε που ο Ζολά στο μυθιστόρημα του «Το Έργο» τον είχε σαν «αρνητικό» πρότυπο και τον περιέγραφε σαν ένα ζωγράφο γεμάτο ιδέες, ανίκανο όμως να τις πραγματοποιήσει. To 1888 o Σεζάν ζωγράφισε πολλά τοπία στο Σαντιγύ. Το 1890 εκτέθηκαν έργα του στις Βρυξέλλες και ταξίδεψε στην Ελβετία. Το 1894 κατά την επίσκεψη του στο περίφημο εργαστήριο και τους κήπους με τα νούφαρα του Κλώντ Μονέ στο Ζιβερνύ γνωρίστηκε με τον κορυφαίο γλύπτη της εποχής Αύγουστο Ροντέν.
Ο Σεζάν επηρεάστηκε σημαντικά από τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους, ωστόσο πρόσθεσε και προσωπικά χαρακτηριστικά στους πίνακες του όπως η συνθετική διάταξη σε σχήμα πυραμίδας. Όπως δήλωνε, ήθελε να μετατρέψει τον ιμπρεσιονισμό «σε κάτι στέρεο που διαρκεί όσο και η τέχνη που εκτίθεται στα μουσεία». Η μεγαλύτερη συνεισφορά του στον ιμπρεσιονισμό θεωρείται η πρόσθεση καθαρών γεωμετρικών στοιχείων στις συνθέσεις εξωτερικών και εσωτερικών χώρων, που αργότερα επηρέασαν θεμελιακά και το κίνημα του κυβισμού.
Στη διάρκεια της σταδιοδρομίας του παρουσίασε έργα του σε λίγες εκθέσεις, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται οι κοινές εκθέσεις των ιμπρεσιονιστών και η ατομική έκθεση που του διοργάνωσε ο Αμβρόσιος Βολλάρ στην Αίθουσα της οδού Λαφφίτ στο Παρίσι το 1895. Έζησε τα πιο πολλά χρόνια του αρκετά απομονωμένος στην Προβηγκία της νότιας Γαλλίας, μακριά από το Παρίσι, που αποτελούσε το κέντρο δράσης και ανακατατάξεων της καλλιτεχνικής δραστηριότητας της εποχής. Το 1906 ενώ ζωγράφιζε στην ύπαιθρο του Αίξ έπιασε δυνατή βροχή και έπαθε καρδιακό επεισόδιο και πνευμονία. Λίγες μέρες μετά εξασθένησε πλήρως και αποβίωσε. Σήμερα, τα έργα του Σεζάν εκτίθενται μεταξύ άλλων μεγάλων μουσείων και συλλογών τέχνης στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη, στο Μουσείο Ορσέ στο Παρίσι, στο Μουσείο Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη, στην Εθνική Πινακοθήκη στο Λονδίνο καθώς και σε πολλές Πινακοθήκες πόλεων των Η.Π.Α.
Οι «Σεζανικές» συνθέσεις εκφράζουν με ποικιλία απλές καταστάσεις. Εικονίζουν: «Νεκρές φύσεις» που ο καλλιτέχνης προβάλλει επιδέξια την ογκομετρική δομή των αντικειμένων. «Απόψεις τοπίων» που η αρμονική τους σύνθεση δημιουργεί μια συγκινησιακή διάσταση, χωρίς νατουραλιστικές περιγραφές. Ιδιαίτερα σημαντική η σειρά με τις εκ του φυσικού απεικονίσεις του όρους Sainte Victoire.
«Γυμνά σώματα λουομένων» που η χρωματική τους φόρμα εναρμονίζεται με την ατμόσφαιρα. Αριστούργημα του θεωρείται ο πίνακας «Μεγάλες λουόμενες» που φανερώνει την αρχιτεκτονική φαντασία του στο περιβάλλον.
«Προσωπογραφίες» που αποδίδονται με παχύ χρώμα, δυναμισμό και τονικές αντιθέσεις καθώς και ρωπογραφίες με σκηνές της καθημερινότητας, που στήνει στον καμβά με κατασκευαστική οργάνωση που ρυθμίζει δομικά τα ανθρώπινα σώματα και τα αντικείμενα γύρω τους. Εκτός από κάποια νεανικά πορτρέτα συγγενικών του προσώπων ασχολήθηκε με γερασμένες μορφές. Όπως έλεγε με συμπάθεια «…γέρασαν χωρίς αντίσταση εγκαταλειμμένες στους νόμους του χρόνου». Ανάμεσα τους τo «Πορτρέτο του θείου Ντομινίκ», «Η γριά με την σκούφια» κ.α.
Σε ένα γράμμα του Cézanne προς τον Émile Bernard τον Απρίλιο του 1904, υπάρχει η διατύπωση του βασικού θεωρητικού προστάγματος του: «Επεξεργαστείτε την φύση σαν να ήταν κύλινδροι, σφαίρες, κώνοι, και βάλτε το σύνολο σε αναλογία, έτσι, ώστε η κάθε μεριά ενός αντικειμένου, πλάνου, να κατευθύνεται προς ένα κεντρικό σημείο.». Όμως η συνέχεια της φράσης είναι: «Οι παράλληλες γραμμές στον ορίζοντα σχηματίζουνε ένα μέρος της φύσης ή διαφορετικά της παράστασης που ο «Θεός» διασκορπίζει μπροστά μας. Οι κάθετες γραμμές στον ορίζοντα δείχνουν το βάθος. Εκ τούτου, η φύση είναι για τους ανθρώπους πιο βαθιά απ’ ότι επιφανειακή. Γι’ αυτόν το λόγο υπάρχει μεγάλη ανάγκη να εισάγουμε μέσα στο φως μας, το οποίο αντιπροσωπεύεται από κόκκινο και κίτρινο, ένα ποσοστό μπλε χρώματος για να νιώσουμε τον αέρα». Ο Σεζάν με την διάχυτη χρωματική ευαισθησία του, χαρακτηριστική στο σύνολο της δημιουργίας του, είχε επισημάνει: «Δεν υπάρχει σκοτεινή ή φωτεινή ζωγραφική. Υπάρχουν μόνο χρωματικές σχέσεις».
Κώστας Ευαγγελάτος Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης.
(Το κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε στο ένθετο Art and Business της εφημ. ΑΞΙΑ.)
