Ο Νίκος Ζαφρανάς, BA, MA, PhD. Πιανίστας, αναπληρωτής καθηγητής μουσικής παιδαγωγικής, σύμβουλος ψυχικής υγείας εκπ. στο Gestalt Foundation Θεσσαλονίκης, τοποθετείται στις ερωτήσεις της δημοσιογραφική ομάδας του polismagazino.gr
“Μου λείπουν πολύ οι προ πανδημίας κοινωνικές μας συνήθειες και η ζεστασιά της αληθινής ανθρώπινης επαφής. Ανυπομονώ να αρθούν οι περιορισμοί και να επιστρέψουμε στις γνώριμες κοινωνικές μας δραστηριότητες!”
Εγκλεισμός στο σπίτι. Πως διαχειρίζεστε το χρόνο σας; Ποια συναισθήματα σας διακατέχουν; Συμπληρώνοντας ένα χρόνο από την έναρξη του πρώτου lockdown έχω ανάμικτα συναισθήματα. Η πανδημία COVID-19 είναι η πιο καθοριστική παγκόσμια κρίση υγείας της εποχής μας και ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση που έχουμε αντιμετωπίσει εδώ και δεκαετίες. Ταυτόχρονα, είναι επίσης μια άνευ προηγουμένου κοινωνικοοικονομική κρίση. Έχει δημιουργήσει καταστροφικά κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά αποτελέσματα που θα αφήσουν βαθιές και μακροχρόνιες ουλές. Επιπλέον, δεν έχουμε τρόπο να γνωρίζουμε πότε θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα. Η δημόσια μουσική εκτέλεση έχει σταματήσει εντελώς. Οι φορείς οργάνωσης εκδηλώσεων ακύρωσαν ό,τι οργάνωναν.
Η μουσική εκπαίδευση έχει επηρεαστεί κι αυτή βαθιά από τα εκτεταμένα lockdown και από τη μετάβαση των περισσότερων δια ζώσης εκπαιδευτικών διαδικασιών σε διαδικτυακές δραστηριότητες. Η δυναμική της εκπαιδευτικής σχέσης έχει αλλάξει. Βλέπουμε τώρα τους μαθητές περισσότερο ως μεμονωμένα άτομα αντί να τους βλέπουμε ως ομάδα, όπως συμβαίνει σε πραγματικές τάξεις. Οι εκπαιδευτικοί μουσικής συζητούν για θέματα που αναδύονται όπως το εάν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι συγκρίσιμη με τη διδασκαλία μουσικής πρόσωπο με πρόσωπο ή εάν όλα τα παιδιά είναι εξίσου ενσωματωμένα στη διαδικασία. Άλλοι πιστεύουν ότι οι εξ αποστάσεως διδακτικές δραστηριότητες ακρόασης μουσικής ή/και θεωρίας μουσικής λειτουργούν καλύτερα από ότι άλλες πτυχές της μουσικής διδασκαλίας, όπως το τραγούδι. Η τεχνολογική εμπειρογνωμοσύνη έχει γίνει απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαδικτυακή διδασκαλία. Σε προσωπικό επίπεδο όμως η ιστορία είναι κάπως διαφορετική…
Ακούμε συνεχώς για Βία. Ενδοοικογενειακή, εργασιακή, αθλητική, καλλιτεχνική… Εντυπωσιάζεστε από το συμβάν ή από τους πρωταγωνιστές; Εσείς έχετε υποστεί κάποια μορφή βίας; Η συνθήκη του lockdown είναι μια βίαιη συνθήκη. Ζούμε μια καθημερινή στέρηση ελευθερίας όταν έχει ανασταλεί επ’ αόριστον η κοινωνική μας δραστηριότητα, όταν έχουν καταστραφεί άδικα περιουσίες και κόποι χρόνων, όταν πρέπει να στείλουμε sms για κάθε μας μετακίνηση και όταν απαγορεύεται η κυκλοφορία τις βραδινές ώρες. Η βία με τη μορφή αυτή έχει εισβάλλει στην καθημερινότητά μας δημιουργώντας ένταση, δυσκολία και πόνο. Είναι ίσως αναμενόμενο στη συνθήκη αυτή να θυμόμαστε και να ερχόμαστε σε επαφή και με τη βία που έχουμε υποστεί ή να συνειδητοποιούμε ότι τελικά κάποια παλιά μας εμπειρία ήταν κακοποιητική, παρόλο που δεν το είχαμε αντιληφθεί έτσι στο τότε. Χαίρομαι πολύ που πονεμένοι, κακοποιημένοι άνθρωποι βρήκαν τη δύναμη και αποφάσισαν να μιλήσουν δημόσια και να μοιραστούν ευαίσθητες πτυχές τους, φωτίζοντας έτσι πολύ σκοτεινά κομμάτια της ζωής και κλείνοντας ανοιχτούς λογαριασμούς τους. Έρχεται μια πολυπόθητη κάθαρση εκεί που το κρυφό βάρος και η ντροπή στράγγιζε για χρόνια κάθε χαρά.
Η δική μου πορεία στη ζωή είχε και έχει πολλή αγάπη και αυτό ήταν και είναι το στήριγμά μου. Νιώθω βαθιά ευγνώμων για ό,τι έχω ζήσει, μοιραστεί και αποκτήσει. Έχω κακοποιηθεί όμως σε πολλά επίπεδα. Σαν παιδί μεγάλωσα στις ΗΠΑ και έζησα τη δυσκολία του να είσαι ο «Έλληνας», ο «διαφορετικός» από τους άλλους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται: ντροπή, απομόνωση, χλευασμός, bullying. Η μαθητική μου πορεία στον χώρο της κλασσικής πιανιστικής εκπαίδευσης ήταν δύσκολη με απότομες μεταπτώσεις από την «επιτυχία» στην «αποτυχία», με περιορισμούς, μεγάλες χαρές που ακολουθούνταν από βαθιές απογοητεύσεις, απαξίωση, και ματαιότητα. Ταυτόχρονα κακοποιήθηκα σεξουαλικά από τα 5 ως τα 6 μου, κάτι που έκρυβα για χρόνια μέσα μου και το οποίο διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τις επιλογές και την προσωπικότητά μου. Μέσα όμως από την πολύχρονη ατομική θεραπεία και την εκπαίδευσή μου στην ψυχοθεραπεία Gestalt και έχοντας ξοδέψει πολλά κουτιά χαρτομάντιλα, ζω στο σήμερα δυνατός, αυθεντικός και ολόκληρος – όπως και όποιος είμαι, με ό,τι περιλαμβάνει αυτό.
Η προσωπική εμπειρία μου με την κακοποίηση και η πορεία μου ως εδώ με εντάσσει σε μια ομάδα όλο και περισσότερων ανθρώπων που στηρίζουμε άλλες και άλλους που θέλουν να μοιραστούν πονεμένα και δύσκολα κομμάτια της ζωής τους ώστε να τα ενσωματώσουν λειτουργικά στην καθημερινότητά τους και να μπορούν να ζουν πιο ολόκληροι. Είμαστε δίπλα στις γυναίκες και τους άντρες που θέλουν να μιλήσουν. Είμαστε εδώ με σεβασμό και αλληλεγγύη σε όσες και όσους ανέχτηκαν τέτοιες συμπεριφορές και υπέφεραν τόσο καιρό στην σιωπή. Ήρθε η ώρα να τελειώσουμε με όλα αυτά και να δημιουργήσουμε την κοινωνία που οραματιζόμαστε μέσω της τέχνης χρόνια τώρα. Μια κοινωνία ισότητας, δικαιοσύνης, σεβασμού και παιδείας.
Πιστεύετε στην αποτελεσματικότητα του εμβολίου; Θα εμβολιαστείτε όταν έρθει η ώρα; Τον Οκτώβριο του 2020 επιστρέφοντας από ένα επαγγελματικό ταξίδι στην Ευρώπη και παρά τη χρήση μάσκας κόλλησα κορωναϊό από μια επιβάτη ακριβώς πίσω μου στο αεροπλάνο, η οποία ξερόβηχε σε όλη τη διάρκεια της πτήσης. Λίγες μέρες αργότερα ανέβασα ψηλό πυρετό… Ο πρώτος μου φόβος ήταν μήπως το μετέδωσα σε κάποιους άλλους, παρόλο που τηρούσα όλα τα μέτρα – αποστάσεις, μάσκα, απολύμανση χεριών κλπ. Επικοινώνησα λοιπόν άμεσα με όσες και όσους είχα δει στο μεσοδιάστημα και κάναν όλες και όλοι τέστ, τα οποία βγήκαν ευτυχώς αρνητικά. Χρειάστηκα εβδομάδες νοσηλείας στο νοσοκομείο καθώς ανέπτυξα πνευμονία, δύσπνοια και είχα μεγάλη αδυναμία. Έκανα συνολικά περίπου 6 εβδομάδες να δω από κοντά ανθρώπους πλην των γιατρών, νοσηλευτών και ασθενών με τους οποίους μοιραζόμουν το νοσοκομειακό δωμάτιο. Έφτασα ένα βήμα πριν την εντατική και στάθηκα πολύ τυχερός που μπόρεσα να ξεπεράσω τη νόσο και να είμαι σήμερα και πάλι υγιής.
Θέλω να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλο το προσωπικό του νοσοκομείου Παπανικολάου της Θεσσαλονίκης όπου νοσηλεύτηκα που εργάζεται με αυτοθυσία και συνεχείς υπερβάσεις προς όφελος των ασθενών, καθώς οφείλω τη σημερινή μου παρουσία εδώ σε αυτούς.
Σε ό,τι αφορά το εμβόλιο, καθώς έχω υψηλό τίτλο αντισωμάτων πιστεύω ότι προς το παρόν καλύπτομαι και δεν είναι απαραίτητο να το κάνω. Δεν έχω εμπεριστατωμένη άποψη επί της αποτελεσματικότητάς του αλλά σαν επιστήμονας και σαν παιδί γιατρού, εμπιστεύομαι τους γιατρούς και τη γνώμη των ειδικών. Αν είναι απαραίτητο στο μέλλον θα το κάνω.
Έχετε στερηθεί κάτι από τον εγκλεισμό σας στο σπίτι και εαν ναι, πως το αντιμετωπίσατε; Στην αρχή πάγωσαν όλα. Η πρώτες δύο εβδομάδες το Μάρτιο του 2020 ήταν οι πιο σοκαριστικές καθώς ακυρώθηκαν όλα τα project στα οποία θα συμμετείχα σε βάθος ενός τουλάχιστον χρόνου. Ερευνητικά σχέδια και προγράμματα, τουρνέ για συναυλίες και σεμινάρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό, διδακτικές δραστηριότητες, όλα σταμάτησαν σε μια στιγμή! Δουλειά χρόνων έμοιαζε να χάνεται χωρίς δική μου υπαιτιότητα. Βρέθηκα ξαφνικά να έχω τη μία «κενή» μέρα μετά την άλλη ενώ μόλις προηγουμένως έπρεπε να ψάξω καλά στο ημερολόγιό μου για να βρω μια-δυο κενές ώρες την εβδομάδα… Αυτή η ξαφνική και εξωγενής ανατροπή με αναστάτωσε βαθιά. Πέρασα από την αρχική δυσπιστία και άρνηση στην αίσθηση αδικίας και δυσκολίας, κατόπιν στην απογοήτευση, τη ματαίωση, την αίσθηση κενού, τη θλίψη και το πένθος για ό,τι έχασα.
Κάποια στιγμή που ένιωσα ότι έφτασα σε οριακό για μένα σημείο άρχισα να αντιδρώ και ήρθε η προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα και η απαραίτητη «μεταμόρφωση».
Ο καινούριος «ελεύθερος» χρόνος μου έδωσε χώρο για προσωπική φροντίδα, αναδιοργάνωση και νέα προσπάθεια κλεισίματος διάφορων ανοιχτών λογαριασμών του παρελθόντος. Βρήκα τρόπο να νιώθω παρουσία και επαφή γνωρίζοντας νέους ανθρώπους στο zoom, να μοιράζομαι και να συγκινούμαι μέσω τηλε-επαφής και να ολοκληρώνω διαδικασίες εξ ολοκλήρου από απόσταση.
Σήμερα πια η ατζέντα μου θυμίζει την προ-covid εποχή. Ο ελεύθερος χρόνος είναι και πάλι είδος πολυτελείας. «Συναντώ» με χαρά πολλούς ανθρώπους κάθε μέρα, κάνω πράγματα που αγαπώ και στα οποία πιστεύω. Μου λείπουν όμως πολύ οι προ πανδημίας κοινωνικές μας συνήθειες και η ζεστασιά της αληθινής ανθρώπινης επαφής. Ανυπομονώ να αρθούν οι περιορισμοί και να επιστρέψουμε στις γνώριμες κοινωνικές μας δραστηριότητες!
Τηλεργασία και Αναστολή εργασιακών συμβάσεων. Τι πιστεύετε ότι θα συμβεί την επόμενη ημέρα του απεγκλωβισμού μας στον εργασιακό χώρο; Η κατάσταση που θα επικρατήσει στο χώρο της μουσικής εκπαίδευσης πιστεύω ότι θα είναι μια μικτή συνθήκη τηλεργασίας και δια ζώσης εργασίας. Σε ό,τι αφορά τις εκπαιδευτικές διαλέξεις θεωρητικού περιεχομένου ή την παροχή ποικίλων συμβουλών η διαφορά είναι ίσως μικρή, αν και πάλι πιστεύω ότι η τελεκπαίδευση υστερεί και θα πρέπει να εφαρμόζεται μόνον όταν δεν είναι εφικτή η δια ζώσης συνεύρεση των ενδιαφερομένων. Υπάρχουν όμως μουσικοεκπαιδευτικές διαδικασίες όπου η τηλεκπαίδευση υστερεί σημαντικά όπως η εκμάθηση μουσικού οργάνου ή και δεν μπορεί να εφαρμοστεί καθόλου όπως οι πρόβες μουσικών συνόλων.
Στο κομμάτι της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας, ήδη το μεγαλύτερο μέρος των συναντήσεων αυτών γίνεται μέσω διαδικτύου. Δίνεται έτσι τη δυνατότητα σε ανθρώπους να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες που διαφορετικά θα ήταν δύσκολο να έχουν. Και πάλι όμως, η διαδικτυακή συνεύρεση δεν μπορεί να περιέξει ό,τι περιλαμβάνει και να αντικαταστήσει την πραγματική επαφή. Μεταξύ άλλων, λείπει εντελώς ο «ενδιάμεσος» χρόνος μετάβασης, άφιξης και αναχώρησης από την ίδια τη δραστηριότητα. Μπαίνουμε κατευθείαν στη δράση, χωρίς προ- και μετα-επαφή.
Μετά από έναν χρόνο στις νέες «τηλεσυνθήκες» εργασίας, έχουμε ήδη συνηθίσει και θα μας φανεί ίσως περίεργο και κοπιαστικό να πρέπει να μετακινηθούμε καθημερινά από και προς το σπίτι μας για εργασία. Θα χρειαστούμε και πάλι ένα χρονικό διάστημα προσαρμογής και μετάβασης στις παλιές-νέες συνθήκες και ίσως είμαστε πιο ευάλωτοι για μία ακόμη φορά και για έναν ακόμη λόγο. Κι εδώ, το κλειδί για τη νέα μετάβαση είναι η προσαρμοστικότητα.
Ατενίζοντας το μέλλον με αισιοδοξία, θα ήθελα να κλείσω με μια φράση από το επονομαζόμενο μάθημα της πεταλούδα, του «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» του Καζαντζάκη: «Είναι θανάσιμο αμάρτημα να βιάζεις τους αιώνιους νόμους, έχεις χρέος ν’ ακολουθείς τον αθάνατο ρυθμό μ’ εμπιστοσύνη.»
