“Όπως η έμπνευση δεν είναι μονοσήμαντη, έτσι και η συγγραφή, για μένα δεν είναι ένας μονόδρομος που οδηγεί από την αρχή προς το τέλος. Είμαι χαοτική και αυτή η αίσθηση είναι για μένα πολύ δημιουργική”
Κυρία Σπαθάρη, πείτε μας δυο λόγια για το νέο βιβλίο σας «Το Νησί και ο Πέρα Κόσμος» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ελκυστής.
Στο Νησί, οι κάτοικοι υποτάσσονται με τη θέλησή τους σε μία αόρατη αρχή, η οποία τους επιβάλλει ένα ουτοπικό κοινωνικό σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας τους. Ένας κάτοικός του, έχοντας διαφύγει πριν τριάντα χρόνια από το Νησί, τις πρώτες μέρες της αθέατης αυτής επιβολής, πέρασε τη ζωή του στην ξενιτιά χαράσσοντας στο εσώφυλλο της ντουλάπας του τις μέρες, τις εβδομάδες, τους μήνες, τα χρόνια μακριά από τον τόπο του. Επιθυμία του είναι να επιστρέψει στο νησί του και να επισκεφτεί τους τάφους των γονιών του.
Το νησί του, το Νησί πλέον χωρίς όνομα, είναι αποκομμένο από τον αποκαλούμενο από τους ίδιους τους κατοίκους του Πέρα Κόσμο. Θα χρειαστεί να χρηματίσει έναν τολμηρό ναυτικό για να τον περάσει από τον Πέρα Κόσμο στο απομονωμένο Νησί. Μόνο που δεν θα μπορέσει να επισκεφτεί τους τάφους των γονιών του για έναν ανεξήγητο στην αρχή λόγο. Θα σταθεί απέναντι σε μια κοινωνία την οποία θα προσπαθήσει να ερμηνεύσει: άνθρωποι χωρίς όνομα, υποχρεωτικά χαμογελαστοί, σπίτια μόνο με χαρούμενα χρώματα, ίδια ενδυμασία με σιρίτι που δηλώνει τη θέση τους στην κοινωνική διαστρωμάτωση, απαγόρευση ρολογιών που μετρούν τον χρόνο, έλλειψη σχολικής εκπαίδευσης, εργασία που ξεκινάει από το χαμηλότερο στάδιο της πρωτογενούς παραγωγής με σταδιακή ανέλιξη, φαγητό εξασφαλισμένο κάθε μέρα.
Παγιδευμένος στο Νησί, χωρίς δυνατότητα διαφυγής, θα προσπαθήσει, πίσω από το πρώτο επίπεδο ανάγνωση της κοινωνικής δομής, να ερμηνεύσει την αόρατη επιβολή και την ηθελημένη υποταγή σε μια δυστοπία. Γιατί την πραγματικότητα που βιώνουν οι κάτοικοι του Νησιού δεν μπορούν να την αντέξουν οι άνθρωποι του Πέρα Κόσμου.
Πρόκειται για ένα δυστοπικό αφήγημα, τροφή για σκέψη.
Από πού αντλήσατε την έμπνευση για να το γράψετε;
Πρόκειται για μια δύσκολη απάντηση γιατί δεν είναι μονοσήμαντη, όπως δεν είναι μονοσήμαντη η έμπνευση από την οποία προέκυψαν όλες οι συγγραφικές μου δοκιμές. Και τούτο διότι άφησα πίσω το επιστημονικό και εκπαιδευτικό συγγραφικό μου έργο και στράφηκα στη λογοτεχνία σε μια εποχή ωριμότητας, όταν οι σκέψεις για τα άτομα και τις κοινωνίες σε κατατρύχουν. Και, για μένα, η λογοτεχνία δεν απαντάει σε ερωτήματα, δεν περιγράφει, δεν αποτελεί απλή πλοκή γεγονότων, αλλά πίσω από το πλέγμα της πλοκής θέτει ερωτήματα, καταβυθίζεται σε σκέψεις που προκύπτουν από την εμπειρία της ζωής.
Θα μπορούσα να αναφέρω τρεις από τις σπίθες που γέννησαν Το Νησί και τον Πέρα Κόσμο. Έχοντας μια δύσκολη σχέση με τη μητέρα μου-σχέση η οποία γέννησε το μυθιστόρημά μου Amor fati (ψυχολογικός όρος του φιλόσοφου Φρίντριχ Νίτσε)- κάποιες στιγμές της νεανικής μου ηλικίας, και ιδιαίτερα εκείνες που θα καθόριζαν τις επαγγελματικές μου επιλογές, ένιωσα ένα αόρατο στήριγμα της θείας μου, το οποίο δεν είχα την ωριμότητα να συνειδητοποιήσω. Και μετά από πολλές δεκαετίες, όταν πια οι άνθρωποι έχουν φύγει, μια από τις σκέψεις που με κατέτρυχαν ήταν ότι τα έφερε έτσι η ζωή ώστε να μην προφτάσω να την ευχαριστήσω. Μια νύχτα πετάχτηκα από τον ύπνο μου με κομμένη την ανάσα. Προσπάθησα να φέρω στο μυαλό μου τι ήταν εκείνο που με είχε ταράξει στον ύπνο μου. Με κλειστά τα μάτια, μέσα στο σκοτάδι, αναδύθηκε η μνήμη του ονείρου: η θεία μου, νεκρή, μου ζητούσε να κοινωνήσω το σώμα και το αίμα της, για να την φέρω πάντα μέσα μου. Άπλωσα το χέρι στο σκοτάδι στο κομοδίνο μου, πήρα το μπλοκάκι και το στυλό που έχω πάντα δίπλα μου και σημείωσα «Περί σαρκοφαγίας», με τη δομή του τίτλου να παραπέμπει στα έργα του Ζοζέ Σαραμάγκου («Περί τυφλότητας», «Περί θανάτου». «Περί φωτίσεως»).
Παράλληλα, την ίδια εποχή, σχεδίαζα να γράψω μια δυστοπία, καθώς τα δυστοπικά μυθιστορήματα μου κινούν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον.
Επιπλέον, εκείνο το καλοκαίρι του 2023, κι ενώ είχα γράψει ένα σημαντικό μέρος της αφήγησης, άρχισα να διαβάζω ένα βιβλίο που είχα από καιρό στη βιβλιοθήκη μου, τον «Άρχοντα των μυγών» του Γουίλιαμ Γκόλντιγκ, το οποίο αναφέρεται σε μια κοινωνία παιδιών που βρίσκονται μόνα τους σε ένα νησί και η κοινωνική συμπεριφορά τους εκτρέπεται σε καταστάσεις που δεν θα πιστεύαμε με το δεδομένο της ηλικίας τους.
Μην με ρωτήσετε πώς όλα αυτά έδεσαν και δημιούργησαν κάτι τελείως διαφορετικό. Αυτό θα πει έμπνευση και δεν είναι ερμηνεύσιμη.
Ποια στοιχεία της σημερινής κοινωνίας εντάξατε στο βιβλίο σας;
Τον 20ο αιώνα διατυπώθηκαν πολλές ιδεολογίες που περιέγραφαν κοινωνικά συστήματα τα οποία υποτίθεται ότι, εάν εφαρμόζονταν, θα έλυναν όλα τα προβλήματα της οργάνωσης των κοινωνιών. Παράλληλα με αυτά τα κοινωνικά συστήματα, διατυπώθηκαν και πολλές ουτοπίες, όλων των ειδών (π.χ, του Ρόμπερτ Όουεν ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα).
Έτσι και το Νησί έχει οργανωθεί πάνω σε μια ουτοπική βάση και οι κάτοικοί του (δεν θα τους ονομάσω πολίτες γιατί δεν δρουν με επιλογή τους πάνω στην κοινωνική τους οργάνωση) βιώνουν ένα είδος ιδανικής οργάνωσης στην οποία δεν έχουν λόγο αλλά ωστόσο υποτάσσονται, καθώς δεν λείπει το φαγητό, η εργασία και γενικότερα η προδιαγεγραμμένη καθημερινότητα, η οποία δεν υπαγορεύεται από τα όνειρα και τους στόχους των ανθρώπων.
Ποιο μήνυμα θα θέλατε να αποκομίσουν οι αναγνώστες του βιβλίου σας;
Όπως έχει διερευνήσει αναλυτικά η φιλοσοφία και η κοινωνιολογία, οι ουτοπίες είναι επικίνδυνες γιατί προβάλλουν μια επίπλαστη τελειότητα πάνω σε ένα ατελές είδος. Γιατί στη φύση του ανθρώπου δεν ταιριάζει η τελειότητα. Γιατί το ενορχηστρωμένο κοινωνικό σύστημα που βιώνουν οι κάτοικοι του Νησιού είναι κατασκευή αποστασιοποιημένη από την πραγματική φύση του ανθρώπου, κοιτάζει το σύστημα και όχι τον άνθρωπο. Γι’ αυτό, όλες οι ουτοπίες είναι καταδικασμένες να εξελιχθούν σε δυστοπίες. Και γιατί πέρα από το ατελές του ανθρώπου, ενυπάρχει στη φύση του η ανάγκη για αυτονομία, ατομική ελευθερία και επιλογή.
Επόμενα συγγραφικά σας βήματα;
Όπως η έμπνευση δεν είναι μονοσήμαντη, έτσι και η συγγραφή, για μένα δεν είναι ένας μονόδρομος που οδηγεί από την αρχή προς το τέλος. Είμαι χαοτική και αυτή η αίσθηση είναι για μένα πολύ δημιουργική. Δεκάδες τίτλοι υπάρχουν σημειωμένοι στα μπλοκάκια μου, τίτλοι που έχουν προκύψει από κάποια ιδέα της στιγμής, κάποιο περιστατικό, κάποια ανάγνωση. Τίτλοι που, αν οδηγήσουν σε κάποια αφήγηση, σίγουρο είναι ότι δεν θα μείνουν οι ίδιοι.
Σε κάθε περίπτωση λειτουργώ παράλληλα σε πολλά επίπεδα. Αυτή τη στιγμή συνεργάζομαι με μια εξαιρετική εικονογράφο πάνω σε ένα παιδικό παραμύθι μου που προάγει την αξία της απόκτησης εμπειριών στη ζωή. Παράλληλα, συζητάμε με έναν βραβευμένο κινηματογραφιστή για μια ταινία μικρού μήκους βασισμένη σε ένα εφηβικό μου διήγημα που διερευνά την ψυχολογία του bullying (σχολικού εκφοβισμού). Τέλος, έχει ήδη προχωρήσει ικανοποιητικά ένα νέο μου μυθιστόρημα που αναφέρεται μεν στο παρόν, αλλά εδράζει στην Κατοχή, στο νησί μου την Ύδρα. Η έμπνευση προήλθε από αφηγήσεις που είχα ακούσει στην παιδική μου ηλικία από μια κοσμοκαλόγρια που ήταν η οικονόμος του σπιτιού μας στο νησί, η οποία είχε κρύψει στο μοναστήρι που μόναζε ένα Άγγλο που είχε πέσει με αλεξίπτωτο στην Ύδρα για να στήσει ένα παρατηρητήριο που θα κατασκόπευε τα γερμανικά καράβια που περνούσαν από το νησί με κατεύθυνση την Κρήτη. Συνέβησαν τραγικά περιστατικά και διερευνώ- μέσα από όλη τη λογοτεχνική ελευθερία- ποιες θα μπορούσαν να είναι οι απρόσμενες επιπτώσεις σε κάποιους ανέμελους νέους της εποχής μας.
Για την επιλογή του θέματος, θα ήθελα να προσθέσω ότι δεν είναι απλά μία ιδέα που εδράζει σε κάποιες αφηγήσεις της παιδικής μου ηλικίας. Έχω κάνει μεταδιδακτορικές σπουδές στο Παρίσι, στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, η οποία έχει δημιουργήσει, ήδη από την πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα μια Ιστορική Σχολή, την αποκαλούμενη Σχολή των Annales (Annales d’ Histoire Economique et Sociale: Χρονικά Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας). Η εν λόγω Σχολή εστιάζει στη «Μικροϊστορία» και δίνει μεγάλη βαρύτητα στις αφηγήσεις βιωμάτων ως ιστορικές πηγές. Εξ ου και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον μου στις αφηγήσεις της κοσμοκαλόγριας πάνω σε κάποια θλιβερά ιστορικά γεγονότα.
Νέλλη Σπαθάρη: «Το Νησί και ο Πέρα Κόσμος».
Αφήγημα
Τιμή: 10 ευρώ, Σελίδες: 116, ISBN: 978-618-210-165-0
Εκδόσεις Ελκυστής
Κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ελκυστής το νέο βιβλίο της Νέλλης Σπαθάρη «Το Νησί και ο Πέρα Κόσμος».
Πόσα σταυροδρόμια ανοίγει η ζωή; Μας παίρνει μια ζωή να μάθουμε εάν διαλέξαμε το σωστό. Κάποιες φορές είναι μοιραίο να μην το μάθουμε ποτέ.
Στο Νησί, οι κάτοικοι υποτάσσονται με τη θέλησή τους σε μια αόρατη αρχή, η οποία τους επιβάλλει ένα ουτοπικό κοινωνικό σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας τους. Ένας κάτοικός του, έχοντας διαφύγει πριν τριάντα χρόνια από Το Νησί, τις πρώτες μέρες της αθέατης αυτής επιβολής, επιστρέφει με την πρόθεση να επισκεφτεί τους τάφους των γονιών του.
Θα σταθεί απέναντι σε μια πραγματικότητα την οποία δεν μπορούν να αντέξουν οι κάτοικοι του Πέρα Κόσμου. Γιατί, όποιο ουτοπικό κοινωνικό σύστημα κι αν ενορχηστρώσει ο άνθρωπος, εστιάζει στο σύστημα και όχι στη φύση του ανθρώπου. Γιατί στη φύση του ανθρώπου δεν ταιριάζει η τελειότητα.
Ένα δυστοπικό αφήγημα, τροφή για σκέψη.
Βιογραφικό: Η Νέλλη Σπαθάρη είναι πτυχιούχος της Ελληνικής και της Γαλλικής Φιλολογίας, ενώ εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή στον τομέα της Λαογραφίας («Οι αγγειοπλάστες της Σίφνου. Κοινωνική συγκρότηση, παραγωγή, μετακινήσεις», εκδ. Αρσενίδη, 1992). Συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στο Παρίσι στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στους τομείς της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και της Κοινωνικής και Οικονομικής Ιστορίας. Η μελέτη της «Η Λαογραφία της Ανατολικής Θράκης μέσα από τις αφηγήσεις των προσφύγων. Ιστορική και κοινωνική προσέγγιση» (εκδ. Ελκυστής, 2023/α’ έκδοση Α. Α. Λιβάνη, 1997) βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.
Δίδαξε στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ) και συμμετείχε στην επιστημονική ομάδα συγγραφής του τρίτομου διδακτικού εγχειριδίου της Θεματικής Ενότητας«Ο Δημόσιος και ο Ιδιωτικός Βίος των Ελλήνων. Οι νεότεροι χρόνοι ΙΙ» (ΕΑΠ, 2002). Παράλληλα ανέλαβε να συντάξει για την ίδια Θεματική Ενότητα το «Ανθολόγιο Δοκιμίων για το Δημόσιο και Ιδιωτικό Βίο στην Ελλάδα (19ος-20ός αιώνας)» (ΕΑΠ, 2008). Συνέγραψε το εκπαιδευτικό εγχειρίδιο για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας με θέμα «Αισθητική Εκπαίδευση και Αγωγή» (Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων, 2000).
Κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ελκυστής τα μυθιστορήματά της «Amor Fati» και «Μόνο καλοκαίρια», η συλλογή διηγημάτων «Γυναίκα σημαίνει πόνος» καθώς και οι βραβευμένες νουβέλες της «Στην Ύδρα αέναα θα επιστρέφεις» (βραβείο Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών), «Στάκα καρδιά μου» και η αγγλική μετάφραση «Hydra in my heart» (βραβείο Ομίλου UNESCO Τεχνών, Λόγου και Επιστημών Ελλάδος). Έχει ασχοληθεί με τη μετάφραση από τη γαλλική γλώσσα κειμένων Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, καθώς και παιδικών βιβλίων.
Εκδόσεις Ελκυστής
Λεβαντή Π. 25, 55236 Καλαμαριά, 2314037484
elkistis.gr, [email protected]m
