Ο Μιχάλης Ρέμπας, επιμελήθηκε την έρευνα για τον τόμο «Μήτσος Παπανικολάου: Άπαντα τα ευρεθέντα-Ποιητικά έργα και αθησαύριστα πεζά»
“Σε λίγες μέρες πρόκειται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Όγδοο η πρώτη μου ποιητική συλλογή με τον τίτλο Εσοχή”
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το έργο του Μήτσου Παπανικολάου; Πάντοτε με γοήτευε ιδιαίτερα η ποίηση και η ατμόσφαιρα του Μεσοπολέμου. Θεωρώ ότι είναι μία εποχή συνταρακτικών αντιφάσεων, κατά την οποία συνυπάρχουν ακραία και αντιθετικά φαινόμενα – για παράδειγμα, ο φασισμός και ο ναζισμός από το ένα μέρος, η πρωτοπορία και τα κοινωνικά κινήματα από το άλλο. Την ίδια στιγμή, νομίζω ότι κι η εποχή μας παρουσιάζει ανάλογα χαρακτηριστικά, ιδίως από το ξέσπασμα της κρίσης του 2008 και μετά. Η περίπτωση του Παπανικολάου υπήρξε για μένα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, καθώς πρόκειται για έναν ποιητή που ενώ κινείται στον χώρο της παραδοσιακής ποίησης – είναι νεορομαντικός και νεοσυμβολιστής – ταυτόχρονα στο έργο του υπάρχουν στοιχεία μοντερνισμού και κοινωνικού προβληματισμού. Επίσης, ήταν δεινός μεταφραστής γάλλων ποιητών, με εξαιρετικά, σε πολλές περιπτώσεις, αποτελέσματα, και ικανός κριτικός, από τους πρώτους που προβληματίστηκε για τον μοντερνισμό και την ποιητική πρωτοπορία. Σημαντική, τέλος, είναι και η ανάδειξη έντεκα αθησαύριστων, πρωτότυπων διηγημάτων του, που μέχρι σήμερα ήταν τελείως άγνωστα. Το έργο του, ωστόσο, ήταν διασκορπισμένο σε διάφορα περιοδικά και οι παλαιότερες συγκεντρωτικές εκδόσεις ήταν εξαντλημένες και δυσεύρετες, οπότε μία συγκεντρωτική έκδοση των κειμένων του – και μάλιστα φέτος, με τη συμπλήρωση των 80 χρόνων από τον θάνατό του – ελπίζω ότι θα δώσει τη δυνατότητα στον σημερινό αναγνώστη να γνωρίσει και να απολαύσει το έργο ενός σημαντικού, κατά τη γνώμη μου, δημιουργού, που οι συνθήκες της ζωής και του θανάτου του τον άφησαν, κατά κάποιο τρόπο, στο περιθώριο του λογοτεχνικού κανόνα.
Πείτε μας δυο λόγια για την προσωπικότητά του. Οι μαρτυρίες είναι αρκετά αντιφατικές: ο Θεοδωρόπουλος, ο ιδιοκτήτης του περιοδικού «Μπουκέτο», στο οποίο ο Παπανικολάου εργαζόταν ως δημοσιογράφος, κι έπειτα ως αρχισυντάκτης, από το 1923 ώς τον θάνατό του, το 1943, τον χαρακτηρίζει «σεμνό και ντροπαλό», έναν άκακο άνθρωπο που δεν ήρθε ποτέ σε εχθρότητα με κανένα, ο Δικταίος, από το άλλο μέρος, σε κείμενό του για τον Λαπαθιώτη της δεκαετίας του ’60, τον περιγράφει ως «είρωνα και χολερικό». Συνδέθηκε από πολύ νωρίς, στα μέσα της δεκαετίας του 1920, με βαθιά προσωπική σχέση με τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και έζησε, κατά κάποιο τρόπο, με έναν έντονο δυϊσμό: την ημέρα, εργαζόμενος στο «Μπουκέτο», έγραφε κριτικές, διόρθωνε δοκίμια, έστελνε συνεργασίες σε λογοτεχνικά περιοδικά, ποιήματα, μεταφράσεις κ.τ.λ. Τα βράδια, παρέα με τον Λαπαθιώτη, σύχναζε σε τεκέδες και ύποπτα χαμαιτυπεία, έκανε χρήση ναρκωτικών και συνευρισκόταν με ερωτικούς συντρόφους της μιας βραδιάς, που πολλές φορές, όπως μαρτυρά ο Κοτζιούλας, χαρτζιλίκωνε. Το τέλος του, άλλωστε, στο Τμήμα Τοξικομανών του Δημόσιου Ψυχιατρείου, το 1943, μέσα σε άθλιες συνθήκες, επισφράγισε την αντιφατική ζωή του με τον πλέον σκληρό τρόπο, κατατάσσοντάς τον οριστικά στον κύκλο των «καταραμένων ποιητών».
Τι χαρακτηρίζει την ποίηση του Μήτσου Παπανικολάου; Η θεματολογία του και η ποιητική του εναρμονίζονται με τα αιτήματα του νεορομαντισμού και κυρίως του νεοσυμβολισμού: ο χωρισμός, η μοναξιά, ο θάνατος, η μνήμη ως ένα καταφύγιο μπροστά σ’ ένα σκληρό παρόν, ένας υπόρρητος ηδονισμός, η στιχουργική συμμετρία, ο ρυθμός, η μουσικότητα και η υποβλητικότητα, είναι ορισμένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα ποιήματά του. Προς το τέλος της ζωής του, το 1938, κάνει μια προσπάθεια να ανανεώσει τη θεματολογία του και να γράψει σε ελευθερωμένο ή και ελεύθερο στίχο, ακολουθώντας τα αιτήματα της μοντέρνας ποίησης. Επίσης, σε κάποια ποιήματα του δεν λείπει η κοινωνική κριτική και ένας οικουμενικός ανθρωπισμός, μία πρώιμη απόπειρα να εκφραστούν κοινωνικά αιτήματα, ακόμη και με καταγγελτικούς όρους.
Είστε κι εσείς ποιητής. Πότε ξεκίνησε η ενασχόλησή σας με την ποίηση; Κοιτάξτε, νομίζω ότι αυτό είναι ένα μικρόβιο που σε πιάνει από πολύ νωρίς, με πολλές πιθανότητες στην πορεία της ζωής να σε εγκαταλείψει ή, μάλλον, να το εγκαταλείψεις μπροστά στις ανάγκες της πεζής πραγματικότητας. Απ’ όσο θυμάμαι, τις πρώτες προσπάθειες τις έκανα στα προεφηβικά μου χρόνια, κι ένας σημαντικός σταθμός, που καθόρισε τις σπουδές μου στη φιλολογία και την επαγγελματική μου πορεία στην εκπαίδευση, υπήρξε η ανάγνωση της ομηρικής Οδύσσειας στην πρώτη γυμνασίου. Έκτοτε, δεν σταμάτησα να προσπαθώ και η πρώτη μου δημοσίευση έγινε στο περιοδικό Νέα Πορεία το 2005. Την ίδια χρονιά έκανα και την πρώτη δημόσια ανάγνωση ενός ποιήματός μου στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης με αφορμή την 21η Μαρτίου, που είναι η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Από τότε, έγιναν κάποιες δημοσιεύσεις σε λογοτεχνικά περιοδικά, συμμετείχα σε κάποιους ποιητικούς διαγωνισμούς, και γενικότερα συνεχίζω, όσο μπορώ, αυτό το προσωπικό ταξίδι αυτογνωσίας με την ελπίδα να βρίσκω πάντα νέους συνταξιδιώτες / αναγνώστες μιας κοινής αγωνίας…
Ποια είναι τα επόμενα εκδοτικά σας σχέδια; Σε λίγες μέρες πρόκειται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Όγδοο η πρώτη μου ποιητική συλλογή με τον τίτλο Εσοχή. Θα ήθελα κι από δω να ευχαριστήσω τον εκδότη, κο Νίκο Αναγνωστάκη, τον υπεύθυνο εκδόσεων του Όγδοου, κο Βαγγέλη Κορωνάκη, και την κα Ελένα Μονογιούδη, που ανέλαβε τον σχεδιασμό του εξωφύλλου και τη σελιδοποίηση, για την άψογη συνεργασία μας, την αισθητική τους γενναιοδωρία και την αγάπη με την οποία αγκάλιασαν το έργο μου.
Μήτσος Παπανικολάου: “Άπαντα τα Ευρεθέντα”
Ποιητικά έργα και Αθησαύριστα Πεζά
Φιλολογική έκδοση
Έρευνα–σημειώσεις–ανάλυση: Μιχαήλ Χ. Ρέμπας
Τιμή: 22 ευρώ, Σελίδες: 304, Διαστάσεις: 17×24
ISBN: 978-618-86282-1-2
Εκδόσεις Όγδοο
Κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Όγδοο ο εξαιρετικός τόμος «Μήτσος Παπανικολάου: Άπαντα τα ευρεθέντα-Ποιητικά έργα και αθησαύριστα πεζά» με την ευκαιρία των 80 χρόνων από τον θάνατο του ποιητή. Η έρευνα, οι σημειώσεις και η ανάλυση είναι του Μιχαήλ Χ. Ρέμπα. Προλογίζουν οι Θωμάς Κοροβίνης και Γιώργος Μαρκόπουλος
Ο Μήτσος Παπανικολάου, ένας από τους αποκαλούμενους «ελάσσονες» Έλληνες λυρικούς ποιητές του μεσοπολέμου, έζησε μια σύντομη ζωή, μοιρασμένη ανάμεσα στην λογοτεχνική αναζήτηση και δημιουργία και τη σταδιακή οικονομική και προσωπική εξαθλίωση που προκάλεσαν οι εξαρτήσεις και τα απαγορευμένα, για την εποχή, πάθη του, με αποκορύφωμα το πρόωρο και θλιβερό τέλος του σε έναν ψυχρό θάλαμο ψυχιατρείου κατά τη διάρκεια της κατοχής, σε ηλικία μόλις 43 ετών.
Η σύντομη και τραγική ζωή του και το ύφος του περιορισμένου ποιητικού έργου του ήταν αρκετά για να τον κατατάξουν στην ολιγομελή ομάδα των Ελλήνων «καταραμένων ποιητών», οι περισσότεροι εκ των οποίων δεν έτυχαν ποτέ της αναγνώρισης που τους έπρεπε και παρέμειναν στο περιθώριο του ελληνικού λογοτεχνικού και ποιητικού γίγνεσθαι.
Ο Μήτσος Παπανικολάου, στη σύντομη ζωή του, δεν πρόλαβε να δει τα ποιήματά του τυπωμένα σε ποιητική συλλογή, παρά μόνο διάσπαρτα σε λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες της εποχής στα οποία τα έδινε για να εξασφαλίσει τα προς το ζην.
Μετά τον θάνατό του, κατά τις δεκαετίες 1960-1990, υπήρξαν ελάχιστες ελλιπείς εκδόσεις τού περιορισμένου έως τότε γνωστού έργου του, οι οποίες σήμερα είναι όχι μόνο εξαντλημένες αλλά σπάνιες και δυσεύρετες.
Αυτό το μεγάλο κενό στην ελληνική λογοτεχνική βιβλιογραφία, έρχεται να καλύψει, με την ευκαιρία των 80 χρόνων από τον θάνατο του Μήτσου Παπανικολάου, η σημαντική, ολοκληρωμένη, επετειακή έκδοση του Ογδόου, η οποία φέρνει στο φως νέα, άγνωστα, έως τώρα, ποιήματά του που απουσίαζαν από τις προηγούμενες εκδόσεις, εξαιρετικές μεταφράσεις ξένων ομότεχνών του, αλλά, και για πρώτη φορά, έντεκα αθησαύριστα πεζά έργα, τα οποία ελάχιστοι έως τώρα γνώριζαν ότι υπάρχουν.
Η πολύχρονη έρευνα, οι εκτενείς σημειώσεις και η φιλολογική ανάλυση του έργου του Μήτσου Παπανικολάου ανήκουν στον φιλόλογου και μελετητή του ποιητή Μιχαήλ Χ. Ρέμπα.
«Η ποίηση του Παπανικολάου, είναι το πουλί που μας χτύπησε το τζάμι και δεν του ανοίξαμε. Ενώ οι στίχοι του, φιλιά κλεφτά που δεν δόθηκαν και αστραπές, είναι. Αστραπές μιας βροχής, η οποία εντέλει αλλού, αλλού ήταν ταγμένη να πέσει.»
Απόσπασμα από τον πρόλογο του ποιητή Γιώργου Μαρκόπουλου
«Φανατικός μιας ιδιόρρυθμης, πλούσιας εικονοπλασίας, με στίχους σφριγηλούς όπου παραδόξως συνδυάζονται εξαιρετικά δύο φαινομενικά συγκρουσιακοί κόσμοι, ο ρεαλισμός με τον ρομαντισμό. Ένας ουτοπικός συνδυασμός που η βαθύτερη αναφορά του αλλά και η κατάληξή του είναι η πίστη στην απόλυτη ματαιότητα των ανθρωπίνων, η παρακμή και ο θάνατος.»
Απόσπασμα από τον πρόλογο του συγγραφέα Θωμά Κοροβίνη.
Εκδόσεις Όγδοο, www.ogdooshop.gr
Για παραγγελίες:
Βαγγέλης Κορωνάκης, Υπεύθυνος Εκδόσεων Όγδοο
210 2819090, 6945 497775, [email protected]
