Ο καταξιωμένος εικαστικός καλλιτέχνης, Μανώλης Χάρος, απαντάει στις ερωτήσεις της δημοσιογραφικής ομάδας του polismagazino.gr
Από πού αντλείτε έμπνευση; Από την πολλή δουλειά. Και δεν εννοώ ζωγραφική. Προσπαθώ να βρίσκομαι όσο μπορώ περισσότερο σε κατάσταση πνευματικής εγρήγορσης, όχι κατ’ ανάγκη ζωγραφίζοντας. Διαβάζω ή συγυρίζω το εργαστήριο ή τακτοποιώ τα σχέδιά μου ή βλέπω μια έκθεση ή περπατώ ή ζωγραφίζω, πάντως σκέφτομαι και απ’ τη σκέψη έρχεται η έμπνευση.
Υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία στα έργα σας; Κατ’ ανάγκη νομίζω. Εικόνες δημιουργούνται, αυτές από κάπου προέρχονται, συνειδητά ή ασυνείδητα ψάχνω να φτιάξω αυτά που έχω δει με τα μάτια μου ή με το νου μου. Νομίζω πως αυτό αφορά κάθε εικαστικό. Όσο κι αν ελέγχει τα μέσα της δουλειάς του, δεν μπορεί παρά να ανατρέξει στις εικόνες που έχει δει και που, αν λέει αλήθεια, αυτές κυνηγά πάντα. Νομίζω πως ακόμα κι αυτοί που ζωγραφίζουν την κόλαση κάπως την έχουν βιώσει, αλλιώς γίνεται ψεύτικη. Και το ψέμα και η αλήθεια φαίνονται. Η βιογραφία ή αυτοβιογραφία, αν δεν περιέχει την αλήθεια απ’ τη μεριά του δημιουργού, τότε είναι αποτυχία. Στη ζωγραφική υπάρχουν πορτραίτα ανθρώπων που, ενώ είναι εκ του φυσικού, είναι ψεύτικα. Ακόμα και στη φωτογραφία ισχύει αυτό. Αν λέω λοιπόν αλήθεια, σημαίνει πως αυτοβιογραφούμαι μ’ έναν τρόπο.
Έχει ειπωθεί για τα έργα σας ότι σχετίζονται κυρίως με τον γενέθλιο τόπο σας, τα Κύθηρα. Ποια είναι τα ιδιαίτερα στοιχεία που βρίσκουμε σε αυτά για το πανέμορφο αυτό νησί; Ο χώρος, η κορυφογραμμή, ο ορίζοντας, το φως, οι όγκοι με γοητεύουν χρόνια τώρα, όχι κατ’ ανάγκη των Κυθήρων. Με καθορίζουν γενικά οι εικόνες που βλέπω, άρα σίγουρα και από τα Κύθηρα, αφού ζω εκεί πολύ. Παλιά όταν ταξίδευα πολύ με αυτοκίνητο, έφτιαχνα οτοστράτες και νταλίκες. Τώρα κάνω ορίζοντες ανοιχτούς, αφού αυτούς βλέπω απ’ το παράθυρό μου. Σίγουρα όμως τα Κύθηρα σαν ένας αιώνιος προορισμός (Ταξίδι στα Κύθηρα) μ’ έχουν απασχολήσει πολύ. Ένας τόπος σαν αιώνιος προορισμός. Άλλο Ιθάκη, άλλο Κύθηρα ως τόπος αναφοράς. Αυτό μ’ αρέσει πολύ και μ’ έχει απασχολήσει πολύ. Νομίζω πως αυτός είναι ο γενέθλιος τόπος για τη δουλειά μου, και όχι τα Κύθηρα σαν φυσικός τόπος. Όχι τα Κύθηρα του Β. Ουγκώ, μάλλον τα Κύθηρα του Μπωντλαίρ.
Η ζωγραφική για σας είναι ανάγκη έκφρασης; Ίσως να ήταν πριν 40 χρόνια. Αλλά εδώ και τόσα χρόνια είναι η δουλειά μου. Θέλω να πιστεύω πως την κάνω τίμια, παθιασμένα, με κέφι και θέλοντας να πω αλήθεια.
Κάποιοι σας θεωρούν κολορίστα, άλλοι εξπρεσιονιστή ζωγράφο…. Αν θα έπρεπε να κατατάξετε τον εαυτό σας σ’ ένα σχετικό πλαίσιο, ποιο θα ήταν αυτό; Πέρασε ο αιώνας των -ισμών. Ο 21ος αιώνας αυτό μας το λέει με τον πιο σκληρό τρόπο. Αν αισθάνομαι να εντάσσομαι κάπου (αφού είναι δουλειά άλλων να με κατατάξουν), θα έλεγα πως είμαι ταγμένος στην επανάσταση εκείνη που προσπαθεί να ξεκολλήσει το κόσμο της τέχνης απ’ τον προηγούμενο αιώνα.
Έχετε αντλήσει επιρροές από άλλους εικαστικούς καλλιτέχνες; Πολλές, πάρα πολλές, συνειδητές και ασυνείδητες. Παραμένω παθιασμένος θεατής και κατ’ επανάληψη επισκέπτης εκθέσεων και μουσείων. Και φιλμ όμως, και βιβλία, αναγνώσματα, μυθιστορήματα, κόμικς, μουσικές, τραγούδια, στίχοι, θέατρα. Δεν είναι μόνο εικαστικοί καλλιτέχνες εκείνοι που μου άλλαξαν το μυαλό και το βλέμμα.
Θεωρείτε την τέχνη μοναχική ενασχόληση; Θα μπορούσατε να δράσετε, έχετε δράσει συνεργατικά; Ανάλογα με την τέχνη, άλλες δημιουργούνται με πιο μοναχική διαδικασία, άλλες πιο συνεργατικά. Όμως η τέχνη είναι εξ ορισμού κοινωνία. Όποια τέχνη και να ’ναι. Δεν υπάρχει έργο τέχνης που να μην μεταφέρει πάνω του τα συναισθήματα πολλών. Τουλάχιστον δύο. Του δημιουργού και του αποδέκτη. Αλλά κάθε ένας από αυτούς τους ρόλους χωρά πολύ κόσμο. Ναι, έχω συμμετάσχει σε συνεργατικές ιδέες και, μέσα από την εμπειρία αυτή, πιστεύω ακράδαντα πως δεν υπάρχει ο ευλογημένος απ’ τον ουρανό καλλιτέχνης. Υπάρχει μόνο η δημιουργία και η αλήθεια, κι αυτά ως διαδικασία μπορούν να μοιραστούν και να διασταυρωθούν με άλλους ανθρώπους, αρκεί να υπάρχει διάθεση και αλήθεια.
Ποια είναι η θέση της καλλιτεχνικής δημιουργίας στη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα της Ελλάδας; Νομίζω πως σήμερα έχει πια πιστέψει ο Έλληνας ότι η τέχνη είναι μια αρρώστια άχρηστη, ακριβή και περίεργη. Δεν καταλαβαίνουν πως οι καλλιτέχνες δεν παλεύουν για τον πολιτισμό, ΕΙΝΑΙ ο πολιτισμός. Και μια κοινωνία χωρίς συγγραφείς, ζωγράφους, γλύπτες, μουσικούς, θεατρίνους είναι μια απολίτιστη κοινωνία. Ακόμα κι αν αποτελείται από εκατομμυριούχους ιδιοκτήτες μπιτσόμπαρων και ευτυχισμένες μοντέλες είναι μια απολίτιστη κοινωνία, από την οποία λείπει η δημιουργία. Και χωρίς δημιουργία δεν υπάρχει η ανάπτυξη που όλοι πιπιλάνε, ό,τι και να λέμε.
Γεννήθηκαν ιδέες και νέα έργα μέσα στην καραντίνα; Πώς βιώσατε τον υποχρεωτικό εθνικό εγκλεισμό μας; Θα αφήσει η «περίοδος του κορωνοϊού» το αποτύπωμα της στα έργα σας; Εγώ, κάθε ημέρα, αν είμαι καλά, πηγαίνω στο εργαστήριο και δουλεύω. Το ίδιο έκανα και αυτήν την περίοδο που, μέσα στον ορυμαγδό, κάπως απολάμβανα την ησυχία της καθημερινότητας. Τραγική ησυχία, αφού βγαίναν έργα που δεν ήξερα τι θα απογίνουν. Όμως δούλευα συνεχώς και με συνέπεια. Και έξω, γύρω, τριγύρω, δεν ήξερα και δεν ξέρω τι θα απογίνει. Αν θα μπορέσει ο σύγχρονος άνθρωπος να καταλάβει πως χωρίς τέχνη δεν υπάρχει ως άνθρωπος. Χωρίς εικαστικό μάτι δεν υπάρχει Νetflix, χωρίς δημιουργία δεν υπάρχει αυτό που θεωρείται κανονική ζωή.
Αν υπάρχει τώρα ένα αποτύπωμα, είναι αυτή η κραυγή όλων των καλλιτεχνών να πουν ότι υπάρχουν και δυσκολεύονται. Γιατί το γεγονός πως χρειάζεται να φωνάξουν για να δηλώσουν την ύπαρξη τους, κάτι σημαίνει για τα αντανακλαστικά αυτής της κοινωνίας. Κάτι σημαίνει για το τι και το πώς, αυτού που νομίζουμε ότι είναι ο πολιτισμός μας. Σε εμάς, ως πολίτες, ως πολιτεία, ως καταναλωτές, ως Έλληνες, ως κράτος, ως όλα αυτά μαζί. Μία ολόκληρη υφήλιος επιβιώνει σε συνθήκες εγκλεισμού χάρη σε έργα καλλιτεχνών, που μας κρατούν να μην σαλτάρουμε, και την ίδια στιγμή γιγαντώνεται ένα κίνημα «Υποστηρίξτε την τέχνη», γιατί κανείς «ηγέτης» δεν δείχνει να ξέρει και να νοιάζεται γι’ αυτούς τους «περίεργους» που δημιουργούν, ζουν απ’ αυτό, τρώνε αυτοί και οι οικογένειές τους, και είναι οι καλλιτέχνες, καθώς και οι άνθρωποι που δουλεύουν γι’ αυτούς.
Λέγεται ότι η τέχνη ανθεί σε περιόδους κρίσης και αποκτά ιδιαίτερη αξία και κοινωνικό προσανατολισμό. Με ποιον τρόπο η τέχνη συνδιαλέγεται με την κοινωνία σήμερα; Και στα κινέζικα, γλώσσα το ίδιο παλιά με τα ελληνικά, η λέξη κρίση έχει τις ίδιες σημασίες. Κρίση (αξιών), αλλά και κρίση (επιλογή). Κάτι σημαίνει αυτό. Και με τις δύο σημασίες επηρεάζεται προφανώς η τέχνη. Ξεδιαλέγονται πράγματα με μεγαλύτερη βιαιότητα και με αναγκαστική βεβαιότητα. Παλεύει η τέχνη να αλλάξει αιώνα και να απαλλαγεί από τον 20ό (αν θα μπορέσει). Πάντως, σίγουρα, με την κοινωνία συνδιαλέγεται ουρλιάζοντας.
