Ιωάννης Κωνσταντινίδης: «Η Δικαιοσύνη στα χέρια της Τεχνητής Νοημοσύνης: σωτηρία ή εφιάλτης;»

«Όπως ένα παιδί μαθαίνει τι είναι σωστό μέσα από παραδείγματα και καθοδήγηση, έτσι και η μηχανή. Ό,τι της δείξουμε σήμερα, θα το εφαρμόσει αύριο. Όλα μαθαίνονται. Και οι τρόποι είναι δύο:

1) Εκπαίδευση με Δεδομένα (Machine Learning). Δίνουμε στην τεχνητή νοημοσύνη τεράστιες ποσότητες δεδομένων (κείμενα, εικόνες, βίντεο, ηχητικά κ.λπ.) και την αφήνουμε να βρει μοτίβα, να μάθει σχέσεις και να “προβλέπει” ή να “απαντάει” βάσει αυτών.

2) Εκπαίδευση με Επίδειξη και Ενίσχυση (Reinforcement Learning, Learning from Demonstrations). Αντί να της δείχνεις απλώς δεδομένα, της δείχνεις πώς να ενεργεί (με επίδειξη) ή την επιβραβεύεις/τιμωρείς για τις σωστές/λάθος αποφάσεις της (σαν “μπράβο” και “όχι” σε ένα παιδί). Έτσι η μηχανή μαθαίνει σιγά σιγά ποια συμπεριφορά “θέλουμε” και ποια όχι.»

Τι σας ώθησε να εξετάσετε τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) στη δικαιοσύνη, δεδομένης της μακράς εμπειρίας σας στον επιχειρηματικό τομέα;

Ως υποψήφιος διδάκτορας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, με έρευνα εστιασμένη στην αλγοριθμική εκτίμηση αντικτύπου, και με πάνω από 12 χρόνια εμπειρίας σε εμπορικό δίκαιο και στρατηγική ανάπτυξη επιχειρήσεων, έχω παρατηρήσει τη μεταμορφωτική δύναμη της ΤΝ στις αγορές. Η βαθιά μου ενασχόληση με τις επιχειρηματικές ανάγκες και η κατανόηση των δυνατοτήτων της τεχνολογίας με οδήγησαν να διερευνήσω πώς η ΤΝ μπορεί να ενισχύσει την απονομή δικαιοσύνης, διατηρώντας παράλληλα σεβασμό προς το ελληνικό δικαστικό σύστημα, ενώ παράλληλα αναδεικνύονται οι προκλήσεις που προκύπτουν.

Ποια προβλήματα εντοπίζετε στη χρήση αλγορίθμων για τη λήψη δικαστικών αποφάσεων;

Η έλλειψη διαφάνειας αποτελεί κύριο εμπόδιο. Ως επαγγελματίας που συνεργάζεται με επιχειρήσεις, γνωρίζω τη σημασία της ποιότητας δεδομένων. Πολλοί αλγόριθμοι λειτουργούν ως «μαύρα κουτιά», δυσχεραίνοντας την κατανόηση της λογικής τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η έρευνα στις ΗΠΑ, όπου αλγόριθμοι εκτίμησης κινδύνου υποτροπής χαρακτήριζαν δυσανάλογα Αφροαμερικανούς ως υψηλού κινδύνου λόγω προκατειλημμένων δεδομένων. Αυτό υποδεικνύει ότι, αντί για αμερόληπτες αποφάσεις, οι αλγόριθμοι μπορεί να αναπαράγουν κοινωνικές προκαταλήψεις, π.χ. συνδέοντας διευθύνσεις κατοικίας με εγκληματικότητα. Η εμπειρία μου στην αγορά με έχει διδάξει ότι κακής ποιότητας δεδομένα οδηγούν σε λανθασμένα αποτελέσματα, κάτι που στην ποινική δικαιοσύνη μπορεί να απειλήσει το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη.

Πώς κρίνετε τη δυνατότητα εφαρμογής της ΤΝ σε άλλους τομείς της δικαιοσύνης, όπως η πολιτική ή η διοικητική;

Η ΤΝ έχει τεράστιες δυνατότητες σε τομείς όπως η πολιτική και η διοικητική δικαιοσύνη, όπου οι διαδικασίες είναι συχνά πιο τυποποιημένες. Ως δικηγόρος εμπορικού δικαίου, βλέπω πώς εργαλεία ΤΝ μπορούν να αυτοματοποιήσουν εργασίες, όπως ο υπολογισμός αποζημιώσεων σε υποθέσεις διατροφής, η σύνταξη διαταγών πληρωμής ή η διαχείριση εργατικών διαφορών. Ωστόσο, η έρευνά μου στο ΑΠΘ υπογραμμίζει ότι οι αλγόριθμοι δυσκολεύονται να εφαρμόσουν την αρχή της αναλογικότητας, που απαιτεί ευαίσθητη στάθμιση δικαιωμάτων. Η ανθρώπινη κρίση παραμένει απαραίτητη για την εξασφάλιση δικαιοσύνης, με την ΤΝ να λειτουργεί υποστηρικτικά, πάντα με σεβασμό προς την ελληνική δικαιοσύνη.

Με βάση την εμπειρία σας στην Ελλάδα και το εξωτερικό, πώς μπορεί η ΤΝ να βελτιώσει το ελληνικό δικαστικό σύστημα;

Με βαθύ σεβασμό προς το ελληνικό δικαστικό σύστημα, το οποίο εμπιστεύομαι και τιμώ, αναγνωρίζω ότι οι χρονικές καθυστερήσεις αποτελούν πρόκληση. Με τη γνώση μου από την αγορά και τη συνεργασία με επιχειρήσεις, πιστεύω ότι η ΤΝ μπορεί να επιταχύνει διαδικασίες μέσω συστημάτων αναζήτησης νομολογίας, chatbots για καθοδήγηση πολιτών ή αυτοματοποιημένης διαμεσολάβησης. Επιπλέον, η ΤΝ μπορεί να «φιλτράρει» υποθέσεις, προωθώντας την εξωδικαστική επίλυση και μειώνοντας τον φόρτο των δικαστηρίων, ενισχύοντας έτσι την αποδοτικότητα του συστήματος.

Ποια μέτρα θεωρείτε απαραίτητα για την ορθή και δίκαιη χρήση της ΤΝ στη δικαιοσύνη;

Η διαφάνεια των αλγορίθμων και η χρήση υψηλής ποιότητας δεδομένων είναι αδιαπραγμάτευτες προϋποθέσεις για τη δίκαιη εφαρμογή της ΤΝ, ώστε να διασφαλίζεται η εμπιστοσύνη στο δικαστικό σύστημα.

Πώς φαντάζεστε το μέλλον της ΤΝ στη δικαιοσύνη;

Ως ιδρυτής γραφείου που εξυπηρετεί επιχειρήσεις, οραματίζομαι την ΤΝ ως αξιόπιστο βοηθό που ενισχύει την ταχύτητα, την ακρίβεια και τη συνεκτικότητα της δικαιοσύνης. Στην Ελλάδα, όπου ο διάλογος για την ΤΝ είναι ακόμα περιορισμένος, χρειάζεται ένα θεσμικό πλαίσιο που να σέβεται το ευρωπαϊκό δίκαιο και τις συνταγματικές αρχές. Η ΤΝ πρέπει να παραμένει ανθρωποκεντρική, με τον δικαστή στο επίκεντρο, διατηρώντας τον σεβασμό προς το ελληνικό δικαστικό σύστημα.

Μοιραστείτε κάτι ενδιαφέρον για την ΤΝ.

Το καλοκαίρι του 2024, σε δικαστήριο της Βαρσοβίας, λογισμικό ΤΝ ανέθεσε εμπορικές υποθέσεις σε δικαστή, αλλά η αδιαφανής επανακατανομή τους μετά τη μετακίνηση της δικαστή προκάλεσε διαμαρτυρίες για άνιση κατανομή. Η υπόθεση οδηγήθηκε στο Δικαστήριο της ΕΕ, θέτοντας ζητήματα δικαστικής ανεξαρτησίας και διαφάνειας.
Στην Ελλάδα, τα Υπουργεία Δικαιοσύνης και Ψηφιακής Διακυβέρνησης συνεργάζονται με το ΕΔΥΤΕ για την εισαγωγή συστημάτων ΤΝ που αυτοματοποιούν τη μετάφραση δικαστικών εγγράφων σε οκτώ γλωσσικά ζεύγη (ελληνικά από/προς αγγλικά, ιταλικά, κινέζικα, αραβικά) και τη διερμηνεία καταθέσεων σε πραγματικό χρόνο. Επιπλέον, εργαλεία ΤΝ θα καταγράφουν προφορικό λόγο σε ακροαματικές διαδικασίες, ενισχύοντας την αποδοτικότητα και μειώνοντας καθυστερήσεις, με σεβασμό στην ελληνική δικαιοσύνη.

Κάτι για το κλείσιμο;

Οι νομικοί και η νομική είναι περισσότερο κοντά στην πληροφορική από ότι θεωρούμε. Η νομική και η πληροφορική συναντώνται στην κωδικοποίηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και βούλησης. Η ΤΝ, ως ισχυρό εργαλείο, μεταμορφώνει τη δικαιοσύνη, αλλά δεν πρέπει να υπερκεράσει την ανθρώπινη ηθική συνείδηση. Η ΕΕ, με την Οδηγία για την ΤΝ, θέτει ένα πρωτοποριακό πλαίσιο για την υπεύθυνη χρήση της. Σε μια εποχή με προκλήσεις όπως τα fake news και η προστασία δεδομένων, η υπευθυνότητα εξαρτάται από ανθρώπους με κριτική σκέψη και ηθική ευθύνη, που θα αξιοποιήσουν την ΤΝ για το καλό της κοινωνίας, διατηρώντας πάντα τον σεβασμό προς το ελληνικό δικαστικό σύστημα.