Γράφει ο Δημήτρης Βαρβαρήγος
«Για σένα που έφυγες νωρίς», εμβληματικός τίτλος στο πρώτο μυθιστόρημα της Ιωάννας Λαζάρου. Μια ιστορία που ολοκληρώνεται μέσα από 34 κεφάλαια όπου περνάνε γεγονότα από τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, όπως τα έζησαν και τα αντιμετώπισαν οι ήρωες της καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους ως την απελευθέρωση μέχρι την χούντα.
Ένα έργο ολοκληρωμένο που κάλλιστα θα μπορούσε να αναφερθεί ως η σάγκα μια οικογένειας στα πέτρινα χρόνια του πολέμου και των πέτρινων αισθημάτων του πατέρα αφέντη.
Είναι ένα βιβλίο χαρακτήρων κι ένα τέτοιο βιβλίο με αληθοφανείς χαρακτήρες δεν το ξεχνάς ποτέ καθώς όλη η πλοκή είναι βασισμένη σε αληθινά γεγονότα, και σε συμπεριφορές σκληρές κι απάνθρωπες. Τότε είναι ένα έργο ζωής που ταυτίζει τον αναγνώστη με τους ήρωες και δένεται συναισθηματικά μαζί τους. Είναι αυτά τα βιβλία που όταν διαβάστουν τα θυμόμαστε καθώς η ταύτιση με τους ήρωες και τις πράξεις τους είναι ένας συνδετικός κρίκος όπως και στην πραγματικότητα.
Οι αληθινές ιστορίες κρύβουν μια λάμψη με την χροιά της νοσταλγίας, όσο κι αν τα βιώματα των ηρώων ήταν σκληρά και απάνθρωπα. Γιατί για κάποιους ήρωες του βιβλίου ήταν άκρως βίαιες σε βαθμό κακουργήματος. Αρκετές σκηνές σε κάνουν να θυμώνεις με την ακραία κι αποτρόπαια βία που ασκούσε ο εξουσιαστής σύζυγος, -πατέρας αφέντης-, που δεν υπολόγιζε κανέναν, πέρα από την ιδιοτελή γνώση του για τη ζωή και την εγωιστική του διάθεση που την εξέφραζε με μίσος και σκληρότητα ακόμα και για ασήμαντα πράγματα-πράξεις που κάνει αυθόρμητα ένα παιδάκι όπως η Ελένη, όπως η Άννα.
Οι αξίες της ζωής δεν επιβάλλονται με βία αλλά με γνώση και με βάση την αγάπη. Σκληρά εκείνα τα χρόνια, δεν υπήρχε χώρος για αγάπη παρά μόνο ότι προέκυπτε ενστικτωδώς μέσα από την πατρότητα και μητρότητα που βέβαια εκφράζονταν με σκληρό, αυστηρό και βίαιο τρόπο, δίχως ίχνος συναισθηματισμού στην προσπάθεια τους να ξεριζώσουν την προσωπικότητα του άλλου και να ακολουθήσουν τις βουλές τους που θεωρούσαν σωστές στην αναχρονιστική συμπεριφορά τους.
Ο διάχυτος εσωτερικός θυμός, που πρωτίστως τους γέμιζε η άγνοια των συναισθημάτων τους για την κόσμια συμπεριφορά που μόνο η αγάπη για τον άλλον μπορεί να προσφέρει, αλλά καθώς και οι ίδιοι είχαν εισπράξει βιώματα δίχως αγάπη, δεν ήξεραν και άρα δεν είχαν την ενσυναίσθηση να την μεταδώσουν, να την προσφέρουν με όμορφο τρόπο όπως της αρμόζει. Σκληροί χαρακτήρες, ο καπετάνιος, η καπετάνισσα, ο Πέτρος, η Μαρίκα ξεσπούσαν παράλογα σπρωγμένοι από μια εσωτερική κακία απέναντι στο καλό.
Μεταφορικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο κακός άνθρωπος τυφλώνεται από το φως, άλλα σα νυκτόβιο ζώο καταφέρει να βλέπει θαυμάσια μέσα στο σκοτάδι, μέσα σε εκείνο το ιδιαίτερο σκοτάδι που μοιάζει να εξαντλεί όλο του το είναι όταν βλέπουν τους άλλους με αυτόν τον μερικό τρόπο, να κινδυνεύουνε να χάνουν τις ολότητες τους και να γίνονται στα χέρια τους άβουλα αντικείμενα. Η κακία που δέχονται τους διαιρεί, τους κάνει ευάλωτους κι εύκολα αποδυναμώνονται. Πρώτα τους διασκορπίζει εστιάζοντας την προσοχή του σε μία μόνο πλευρά της υπόθεσης του που θέλει να τους οδηγήσει. Ο μόνος τρόπος άμυνας γι αυτούς είναι να βρίσκονται διαρκώς σε εγρήγορση και να μη γίνουν συνένοχοι αυτής της διαίρεσης του εαυτού τους.
Το καλό με το κακό, αέναος κύκλος. Το βιβλίο διέπεται από πλήρη συναισθηματισμό. Απέναντι στον αυταρχισμό -και φυσικά για να υπάρξει, πρέπει να βρίσκεται το καλό για να το αντιπαλέψει. Όμορφοι, ζεστοί και καλοπροαίρετοι χαρακτήρες. Η μικρή Ελένη με τον αγώνα για επιβίωση και η συνεχόμενη επιβαλλόμενη υποταγή της, από τον άνδρα εξουσιαστή, ακολουθεί μια ζωή γεμάτη από φόβο μέχρι το σκληρό κι απάνθρωπο τέλος της. Την ίδια ακριβώς ζωή ακολουθεί και η μικρή Αννούλα που διαιωνίζεται στον βίο της ο αυταρχισμός του δικού της πα-τέρα, του Πέτρου, όμοιο αντίγραφο συμπεριφοράς από τον δικό του πατέρα τον Καπετάν Μιχάλη.
Το βιβλίο έχει σκληρές εικόνες και περιγραφές, που σίγουρα θα εκνευρίσουν και θα θυμώσουν τον αναγνώστη, αλλά στον αντίποδα είναι πλήρες από ένα συναισθηματικό κόσμο γεμάτο ανθρωπιά και καλοσύνη που θα ισορροπήσει τις σκέψεις του.
Το βιβλίο φανερώνει δυνατά σημεία αφήγησης, ζωντανά και περιεκτικά όπως ακριβώς τα παρουσιάζει η ζωή, ρεαλιστικά. Το στοιχείο του ρεαλισμού που έχει καταφέρει η συγγραφέας, σίγουρα θα ταυτίσει στο έπακρο τον αναγνώστη με τις ελπίδες, τις αναζητήσεις, τις επιδιώξεις και τα πικρά παθήματα των ηρώων και των ηρωίδων της.
Μα όσο σκληρή και απάνθρωπη κι αν είναι η ζωή και χτίζει ακραία γεγονότα και συμβάντα, κρύβουν παρόλα αυτά, μιαν υπέρμετρη γοητεία καθώς δημιουργούν την επίφαση μιας ωμής πραγματικότητας.
Και πώς να μην είναι αληθινά τα σενάρια της ζωής όταν μια φθισική γυναίκα, μια μάνα πληρώνει άθελά της όλη την άδικη μοίρα της ζωής κι αφήνει τα παιδιά της στο έλεος εξ αιτίας της κακιάς αρρώστιας που την στέλνει στον άλλο κόσμο. Πως η Ελένη που παντρεύεται τον Πέτρο και του δείχνει αμέριστη εμπιστοσύνη και υποταγή, πληρώνει με τη ζωή της τον αυταρχισμό του;
Ήταν η εποχή που οι κακουχίες, η ανέχεια και η πείνα μάστιζαν τον πληθυσμό και κάθε σπίτι έκρυβε τον δικό του πόνο. Από αυτό το σημείο ξεκινάει το δράμα της επιβίωσης για όλους, μα κυρίως για την μικρούλα Ελένη που λόγω συνθηκών οι κανόνες της ζωής φανερώνουν το σκληρό τους πρόσωπο με την έντονη βία και την ανθρώπινη εκμετάλλευση.
Η συγγραφέας μας μιλά για ανθρώπους αληθινούς που έζησαν βιώματα δύσκολα ή εύκολα, όμορφα ή άσχημα όμοια με αυτά που κουβαλάει η ζωή και χαρίζει απλόχερα σε τυχερούς και άτυχους. Επιλέγει σενάρια για τον καθένα χωριστά και μοιράζει ρόλους, όμως ποτέ δεν αφήνει σε κανέναν να του ανήκουν τα δώρα της. Όμορφα ή δύσκολα. Η ζωή ξέρει να πηγαίνει μπροστά και να δίνει αξία στον άνθρωπο.
Γιατί, ό,τι και να φέρνει στον καθένα η μοίρα, πάντα ο άνθρωπος νικάει. Υπάρχει βαθιά μέσα του μια δύναμη, μια φωτεινή αχτίδα ελπίδας και αγάπης που δεν μπορεί καμιά σκληρή κι απάνθρωπη συμπεριφορά να την νικήσει.
Οι ανθρώπινες αρετές αξιοπρέπειας και σεβασμού, ο έρωτας και η αγάπη είναι αξίες σταθερές που πάντα είναι ζωντανές και νικούν κάθε εμπόδιο, όσα συμβάντα πίκρας, συμφοράς και οδύνης, μοναξιάς και στέρησης, αντιμετωπίσουν.
Άνθρωποι, της συμφοράς, της πίκρας, σε ένα περιβάλλον μιζέριας και ορφάνιας. Όμως ο έρωτας, η αγάπη, τα μεγάλα κεφάλαια στη ζωή των ανθρώπων, δεν υπολογίζουν πολέμους και συμφορές. Βρίσκουν πάντα διέξοδο προς το φως.
Συγκλονιστικό βιβλίο που διαβάζεται εύκολα και δύσκολα ξεχνιέται. Οι αφηγήσεις στάζουν πόνο και δάκρυ. Η συγγραφέας περιγράφει έναν επαρχιακό τόπο σε μια δύσκολη χρονική περίοδο, άκρως δυστοπική.
Μεστές και δυνατές εικόνες που όλες κάτι έχουν να πουν για τα ανθρώπινα πάθη και τις ελλείψεις με κοινό τους σημείο τη σχέση των πρωταγωνιστών τους με τον μικρόκοσμό τους. Το βιβλίο παρόλο που βρίθει από τις στείρες επαρχιώτικες κοινωνικές συμπεριφορές, τις συμπλεγματικές συνήθειες τους, τις γεμάτες ταμπού σκέψεις, αναφέρεται σε ανθρώπινες αξίες όπως η τιμή, η αξιοπρέπεια και η υποχρέωση στην αγάπη μέσω της οριοθετημένης ελληνικής οικογένειας. Είναι ένα μυθιστόρημα που βασίζεται σε αληθινά γεγονότα και αυτό από μόνο του προκαλεί να το διαβάσεις. Η γραφή είναι άμεση και ουσιαστική χωρίς περιττή φλυαρία και κοιλιές, ενώ ο τρόπος που εξελίσσεται η μυθοπλασία με πρωτεύοντες και δευτερεύοντες χαρακτήρες, κεντρίζει το ενδιαφέρον καθώς οι ηρωίδες βρίσκονται στη σκιά του άντρα εξουσιαστεί και προσπαθούν μέσα από το φόβο και τις τιμωρίες να αντέξουν στην αυθαίρετη δόμηση μιας κοινωνίας που δεν υπολόγιζε τη γυναίκα ως ισάξια οντότητα με τον άντρα. Φυσικά το ότι βασίζεται σε αληθινή ιστορία, το κάνει ξεχωριστό και ιδιαίτερο, κυρίως καθώς κλιμακώνεται η αγωνία από τις ακραίες πράξεις. Υπάρχουν στιγμές που σε συγκλονίζει με κάθε τρόπο και σε πολλά επίπεδα.. Καλή γραφή, χωρίς υπερβολές και περιττούς μελοδραματισμούς. Απλή και κατανοητή που δεν κουράζει καθόλου τον αναγνώστη.
