Γράφει η Αγγελή Γεωργία, Αφηγήτρια, ραδιοφωνική παραγωγός και ερευνήτρια του αποσυμβολισμού μύθων και λαϊκών παραμυθιών από όλο τον κόσμο
Ο μύθος της Ωραίας Ελένης δεν αφορά μόνο την ιστορία ενός πολέμου, αλλά αγγίζει βαθύτερες πτυχές της ανθρώπινης ψυχής. Στη Γιουνγκιανή ψυχολογία, η Ελένη μπορεί να ιδωθεί ως αρχέτυπο, μια συμβολική φιγούρα που εκφράζει βασικές δομές του ασυνείδητου και των ανθρώπινων σχέσεων.
1. Η Ελένη ως Αρχέτυπο της «Anima»
Σύμφωνα με τον Carl Jung, η Anima είναι το ασυνείδητο θηλυκό στοιχείο μέσα στην ψυχή του άνδρα. Η Ελένη αντιπροσωπεύει το ιδανικό της γυναικείας μορφής, που μπορεί να είναι είτε δημιουργική και θεραπευτική είτε καταστροφική και παραπλανητική. Οι άνδρες της ιστορίας (Πάρης, Μενέλαος, Έλληνες και Τρώες) δεν βλέπουν την πραγματική Ελένη, αλλά την ιδέα που έχουν για εκείνη. Αυτή η εξιδανίκευση οδηγεί σε τυφλή επιθυμία, ανταγωνισμό και καταστροφή, δείχνοντας πώς η Anima μπορεί να γίνει σκοτεινή και ανεξέλεγκτη αν δεν ενσωματωθεί σωστά στην ψυχή.
2. Η Ελένη ως «Femme Fatale» και η Σκιά του Ανθρώπινου Νου
Η Ελένη μπορεί να ερμηνευθεί και ως το αρχέτυπο της μοιραίας γυναίκας (Femme Fatale), που δεν είναι απαραιτήτως κακή, αλλά λειτουργεί ως καταλύτης της αλλαγής και της αποκάλυψης των αληθινών κινήτρων των ανθρώπων.
Η Σκιά (Shadow) στη Γιουνγκιανή ψυχολογία περιλαμβάνει όλα τα καταπιεσμένα ένστικτα και επιθυμίες.
Η Ελένη ενσαρκώνει τον βαθύτερο ανδρικό πόθο, αλλά ταυτόχρονα φέρνει καταστροφή, γιατί οι άνδρες της ιστορίας δεν βλέπουν την αλήθεια, αλλά τις δικές τους προβολές.
3. Η Ελένη ως Σύμβολο της Αντίφασης μέσα στο Εαυτό
Η Ελένη συνδυάζει αντιφατικά στοιχεία:
Θύμα και θύτης: Είναι αντικείμενο διεκδίκησης, αλλά και εκείνη που προκαλεί τη σύγκρουση.
Ιδανικό και αυταπάτη: Είναι η πιο όμορφη γυναίκα, αλλά μπορεί να είναι και μια ψευδαίσθηση (όπως στο έργο του Ευριπίδη).
Αιώνια θηλυκότητα και ακατάκτητη παρουσία: Οι άνδρες την πολεμούν, αλλά κανείς δεν μπορεί να την αποκτήσει πραγματικά.
Αυτό αντανακλά την εσωτερική πάλη του ανθρώπου μεταξύ του φαντασιακού και του πραγματικού, μεταξύ της επιθυμίας και της αλήθειας.
4. Η Ελένη ως Προβολή της Συλλογικής Ψυχής
Στη συλλογική ψυχολογία, ο μύθος της Ελένης δείχνει πώς οι κοινωνίες μπορούν να προβάλλουν τις εσωτερικές τους συγκρούσεις πάνω σε ένα εξωτερικό σύμβολο. Οι Έλληνες και οι Τρώες χρησιμοποιούν την Ελένη ως δικαιολογία για τον πόλεμο, ενώ στην πραγματικότητα οι συγκρούσεις έχουν βαθύτερες αιτίες. Έτσι, η Ελένη γίνεται σύμβολο των συλλογικών φαντασιώσεων, φόβων και επιθυμιών που κινούν την ανθρώπινη ιστορία.
Στη Γιουνγκιανή ψυχολογία, η Ελένη είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια όμορφη γυναίκα:
- Είναι η Anima, το θηλυκό στοιχείο που καθοδηγεί και παγιδεύει τους άνδρες.
- Είναι η Σκιά, το ανεξερεύνητο μέρος του εαυτού που μπορεί να οδηγήσει στην καταστροφή αν δεν αναγνωριστεί.
- Είναι η Femme Fatale, που ανατρέπει την ισορροπία και αποκαλύπτει τα κρυφά κίνητρα των ανθρώπων.
- Είναι μια ψευδαίσθηση, δείχνοντας πως οι άνθρωποι πολεμούν για φαντάσματα του νου και όχι για την πραγματικότητα.
Ο μύθος της Ελένης παραμένει διαχρονικός, γιατί αντικατοπτρίζει την ανθρώπινη ψυχολογία, τις αυταπάτες μας, τις επιθυμίες μας και τις βαθύτερες συγκρούσεις που ορίζουν την ύπαρξή μας.
Η Θέση της Γυναίκας Μέσα από την Εικόνα της Ελένης
Ο μύθος της Ωραίας Ελένης δεν αφορά μόνο την ομορφιά και τον πόλεμο, αλλά αντικατοπτρίζει και την κοινωνική θέση της γυναίκας στην αρχαιότητα και στους μεταγενέστερους αιώνες. Η Ελένη εμφανίζεται ως σύμβολο της γυναικείας δύναμης, αλλά και της αντικειμενοποίησης, κάτι που εξακολουθεί να έχει αντίκτυπο στις σύγχρονες αντιλήψεις για το ρόλο των γυναικών.
1. Η Ελένη ως Αντικείμενο Ανδρικής Διεκδίκησης
Στην Ιλιάδα, η Ελένη δεν έχει έλεγχο της μοίρας της. Δίνεται ως έπαθλο στον Μενέλαο, απάγεται από τον Πάρη και γίνεται αφορμή για έναν πόλεμο που δεν επέλεξε. Οι άνδρες της ιστορίας πολεμούν γι’ αυτήν, αλλά δεν τη ρωτούν ποτέ τι θέλει. Αυτό αντικατοπτρίζει την πατριαρχική κοινωνία της εποχής, όπου οι γυναίκες θεωρούνταν κτήμα των ανδρών και μέσο επιβεβαίωσης της εξουσίας τους.
2. Η Ελένη ως Ισχυρή και Αυτοδύναμη Γυναίκα
Στην Οδύσσεια, η Ελένη εμφανίζεται πιο αυτόνομη, χρησιμοποιώντας τη γοητεία και την εξυπνάδα της για να επηρεάζει τους άνδρες γύρω της.
Στην τραγωδία του Ευριπίδη «Ελένη», είναι μια γυναίκα που σκέφτεται, σχεδιάζει και επιλέγει το μέλλον της, δείχνοντας ότι δεν είναι απλώς ένα παθητικό θύμα. Η αντίφαση αυτή δείχνει ότι ο ρόλος της γυναίκας ήταν πάντα πολύπλοκος: άλλοτε θεωρείται αντικείμενο πόθου, άλλοτε χειραφετημένη ύπαρξη με βούληση.
Η Διαχρονική Σημασία της Ελένης
1. Η Ελένη ως Σύμβολο της Αντικειμενοποίησης της Γυναίκας
Ο μύθος της Ελένης είναι προφητικός για τη σημερινή κοινωνία, όπου οι γυναίκες εξακολουθούν να κρίνονται κυρίως για την εξωτερική τους εμφάνιση: Τα ΜΜΕ και η ποπ κουλτούρα συχνά παρουσιάζουν τις γυναίκες ως σύμβολα ομορφιάς και επιθυμίας παρά ως άτομα με δικές τους επιδιώξεις.
Η έννοια της «γυναίκας-αντικειμένου», που υπάρχει στον μύθο, παραμένει έντονη στη σύγχρονη διαφήμιση, στον κινηματογράφο και στις κοινωνικές προσδοκίες.
2. Η Ελένη και η Πατριαρχία
Ο τρόπος που οι άνδρες χρησιμοποιούν την Ελένη για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους θυμίζει το πώς η κοινωνία συχνά κατηγορεί τις γυναίκες για καταστάσεις στις οποίες δεν έχουν έλεγχο.
Στη σύγχρονη πραγματικότητα, πολλές γυναίκες κατηγορούνται για τη βία που ασκείται πάνω τους («τι φορούσε;», «τον προκάλεσε;»), κάτι που αντικατοπτρίζει την αντιμετώπιση της Ελένης ως υπεύθυνης για τον Τρωικό Πόλεμο. Ο μύθος της δείχνει πώς η κοινωνία χρησιμοποιεί τις γυναίκες ως αποδιοπομπαίους τράγους για μεγαλύτερα προβλήματα (π.χ. ο πόλεμος δεν έγινε για την Ελένη, αλλά για την εξουσία).
3. Η Ελένη και το Αιώνιο Δίλημμα: Θύμα ή Μοιραία Γυναίκα;
Στην ιστορία της Ελένης, βλέπουμε το δίπολο της γυναίκας είτε ως αγίας είτε ως αμαρτωλής, κάτι που υπάρχει ακόμα και σήμερα.
Οι γυναίκες συχνά κρίνονται μέσα από στερεότυπα: αν είναι όμορφες και ισχυρές, θεωρούνται επικίνδυνες· αν είναι παθητικές, θεωρούνται αδύναμες.
Αυτό φαίνεται και στον τρόπο που αντιμετωπίζονται γυναίκες σε θέσεις εξουσίας ή στη δημόσια ζωή, όπου συχνά τους αποδίδονται είτε θετικές είτε αρνητικές ιδιότητες με βάση την εμφάνιση και τη συμπεριφορά τους.
Ο Αντίκτυπος του Μύθου Σήμερα
- Στη φεμινιστική σκέψη: Ο μύθος της Ελένης συζητείται ως παράδειγμα του πως οι γυναίκες χρησιμοποιούνται από την εξουσία χωρίς να έχουν έλεγχο του εαυτού τους.
- Στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο: Η μορφή της συνεχίζει να εμπνέει χαρακτήρες που βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ δύναμης και αδυναμίας, όπως η Κλεοπάτρα, η Λαίδη Μάκβεθ και η Κατνίς Έβερντιν (Hunger Games).
- Στην κοινωνική δικαιοσύνη: Ο μύθος της αντανακλά τη διαρκή συζήτηση για τα δικαιώματα των γυναικών, τον έλεγχο πάνω στο σώμα τους και τον ρόλο τους στην κοινωνία.
Η Ελένη δεν είναι μόνο μια μυθική φιγούρα, αλλά ένα σύμβολο της γυναίκας μέσα στην κοινωνία. Αντικατοπτρίζει την αντίφαση μεταξύ της δύναμης και της αντικειμενοποίησης, την πάλη των γυναικών για αυτονομία και το πώς οι κοινωνίες χρησιμοποιούν το γυναικείο φύλο ως εργαλείο εξουσίας και πολέμου. Γι’ αυτό και η ιστορία της παραμένει ζωντανή, υπενθυμίζοντάς μας ότι οι μάχες για την ισότητα και την αυτοδιάθεση των γυναικών δεν είναι τόσο παλιές όσο νομίζουμε.
Αγγελή Γεωργία, Αφηγήτρια, ραδιοφωνική παραγωγός και ερευνήτρια του αποσυμβολισμού μύθων και λαϊκών παραμυθιών από όλο τον κόσμο
email: [email protected]
