Γράφει ο Παναγιώτης Γρηγοριάδης, καθηγητής Γερμανικών, απόφοιτος του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ e-mail: [email protected]
Οι Ημέρες Γλωσσών εισήχθησαν πλειοψηφικά σαν πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) το 2010, με τη συμμετοχή Διεθνών Φορέων, ιδίως δε του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) και της UNESCO. Κάποιες βέβαια καθιερώθηκαν αργότερα. Για αυτό ξεκίνησαν ως Ευρωπαϊκές και προοδευτικά εξελίχθηκαν σε Παγκόσμιες Ημέρες Γλωσσών. Τα παραδείγματα είναι κάμποσα. Ενδεικτικά:
- Παγκόσμια Ημέρα Κινέζικης Γλώσσας: Εορτάζεται επίσημα κάθε χρόνο από τις 20 Απριλίου 2010.
- Παγκόσμια Ημέρα Αγγλικής Γλώσσας: Εορτάζεται επίσημα κάθε χρόνο απότις 23 Απριλίου 2010.
- Παγκόσμια Ημέρα Ρωσικής Γλώσσας: Εορτάζεται επίσημα κάθε χρόνο από τις 06 Ιουνίου 2010.
- Παγκόσμια Ημέρα Ισπανικής Γλώσσας: Εορτάζεται επίσημα κάθε χρόνο από τις 12 Οκτωβρίου 2010.
- Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας: Εορτάζεται επίσημα κάθε χρόνο από τις 09 Φεβρουαρίου 2017.
Γεννάται λοιπόν το εξής ερώτημα: «Για ποιο λόγο αξίζει να εορτάζονται σε ετήσια βάση συγκεκριμένες γλώσσες σε συγκεκριμένες ημέρες εντός και εκτός ΕΕ; Εφόσον είναι χρέος Πολιτείας και πολιτών κάθε μέρα να προασπίζονται τη Γλωσσική Ισότητα και Πολυμορφία, πώς λειτουργούν υποστηρικτικά στο πλαίσιο αυτό οι Παγκόσμιες Ημέρες Γλωσσών;». Θα μπορούσαν να κατηγορηθούν οι Διεθνείς Φορείς, από τους οποίους εγκρίθηκαν και θεσπίστηκαν οι υφιστάμενες Παγκόσμιες Ημέρες Γλωσσών, ότι κινούνται στοχευμένα προς την ανάδειξη κυρίως γλωσσών οι οποίες συγκαταλέγονται στις επίσημες γλώσσες τους. Μια πρακτική εντελώς αντίθετη στη Γλωσσική και Πολιτισμική Ισότητα.
Καταλαβαίνει κανείς πως εδώ ανακύπτει μια θεματική που επιδέχεται πολλαπλών αναλύσεων. Οι εκτιμήσεις ότι ο εορτασμός μιας οποιασδήποτε Παγκόσμιας Ημέρας Γλώσσας αποβαίνει εις βάρος της Γλωσσικής και Πολιτισμικής Ισότητας δεν είναι καθαυτές απόλυτα αβάσιμες. Και πράγματι φαίνεται να υπάρχει μια ελαφρά τάση να δίδεται προτεραιότητα στις επίσημες γλώσσες του ΟΗΕ και της UNESCO. Για αυτό και η αναγνώριση της Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας καθυστέρησε σημαντικά σε σύγκριση με τις άλλες Παγκόσμιες Ημέρες Γλωσσών και δεν έτυχε της ζέσης που έτυχαν οι άλλες γλώσσες ως επίσημες γλώσσες του ΟΗΕ. Όμως υπάρχει αντίλογος. Καταρχάς θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι η θέσπιση των Παγκοσμίων Ημερών Γλωσσών δεν βασίζεται σε μεταξύ τους σύγκριση. Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι π.χ. έχει θεσπιστεί Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής ή Αγγλικής Γλώσσας αλλά όχι Παγκόσμια Ημέρα Νορβηγικής ή Φινλανδικής Γλώσσας δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο ΟΗΕ ή / και η UNESCO θεωρούν τις τελευταίες μικρότερης αξίας ή τις κατατάσσουν σε δεύτερη μοίρα.
Οι Παγκόσμιες Ημέρες Γλωσσών δεν θα πρέπει να εξετάζονται από καθαρά γλωσσικής σκοπιάς. Τα κριτήρια επιλογής κάθε Παγκόσμιας Ημέρας Γλώσσας είναι πρωτίστως ιστορικού-πολιτισμικού χαρακτήρα, δηλαδή συνδέονται με ένα σπουδαίο γεγονός το οποίο άφησε έντονο το αποτύπωμά του στην ιστορία του Έθνους όπου η εκάστοτε Γλώσσα ομιλείται. Για παράδειγμα, η Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας ορίστηκε να εορτάζεται ετησίως στις 09 Φεβρουαρίου, καθώς η συγκεκριμένη ημερομηνία συμπίπτει με τον θάνατο του Εθνικού Ποιητή της Ελλάδας, του Διονυσίου Σολωμού (1798-1857). Η Παγκόσμια Ημέρα Κινέζικης Γλώσσας ορίστηκε να εορτάζεται ετησίως στις 20 Απριλίου, καθώς τη συγκεκριμένη ημερομηνία στα 2650 π.Χ. ανακαλύφθηκαν τα Κινέζικα Ιδεογράμματα από μια μυθική φιγούρα ονόματι Τσανγκ Τζιε (Chang Ge). Η Παγκόσμια Ημέρα Αγγλικής Γλώσσας εορτάζεται ετησίως στις 23 Απριλίου, καθώς τότε έφυγε από τη ζωή ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (William Shakespeare 1564-1616), πολύ γνωστή προσωπικότητα στον χώρο του Πνεύματος και των Τεχνών της Μ. Βρετανίας. Η Παγκόσμια Ημέρα Ρωσικής Γλώσσας ορίστηκε να εορτάζεται ετησίως στις 06 Ιουνίου, καθότι την ημερομηνία αυτή γεννήθηκε ο Πατέρας της Ρωσικής Λογοτεχνίας και μια από τις γνωστότερες προσωπικότητες του Κινήματος του Φιλελληνισμού. Ο λόγος για τον Αλεξάντερ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν (Alexander Sergeyevich Pushkin 1799-1837). Η Παγκόσμια Ημέρα Ισπανικής Γλώσσας ορίστηκε να εορτάζεται ετησίως στις 12 Οκτωβρίου, καθώς την ίδια ημερομηνία το 1942 ανακαλύφθηκε η Αμερική από τον Χριστόφορο Κολόμβο. Ο λόγος για τον σπουδαιότερο ίσως θαλασσοπόρο και χαρτογράφο κατά την περίοδο των Ανακαλύψεων. Επομένως γίνεται αντιληπτό ότι οι Παγκόσμιες Ημέρες Γλωσσών είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ανάδειξη σπουδαίων εθνικών ιστορικών πτυχών, από τις γεννήσεις και τους θανάτους πνευματικά καταξιωμένων προσωπικοτήτων μέχρι συμβάντα των οποίων προΐσταντο απλοί ή και επιφανείς άνθρωποι αντιστοίχων καταγωγών.
Γλώσσα, Ιστορία και Πολιτισμός συνδιαμορφώνουν ένα τρίπτυχο με πανίσχυρους δεσμούς από αρχαιοτάτων αιώνων, όσο δηλαδή και το χρονικό διάστημα της ύπαρξης της ανθρωπότητας. Η τίμηση του ενός συνεπάγεται τίμηση και των άλλων. Αυτό είναι και το πρωτεύον μήνυμα που μεταδίδεται με τους ετήσιους εορτασμούς της Παγκόσμιας Ημέρας Μητρικής Γλώσσας στις 21 Φεβρουαρίου και της Ευρωπαϊκής Ημέρας Γλωσσών στις 26 Σεπτεμβρίου. Η πρώτη ξεκίνησε το 2000 και η τελευταία το 2001, το οποίο είναι δικαιολογημένα χαραγμένο στη μνήμη των Ευρωπαίων ως το Ευρωπαϊκό Έτος Γλωσσών (ΕΕΓ). Αυτό οφείλεται στην ψήφιση του Κοινού Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς για τις Γλώσσες (ΚΕΠΑΓ) που συνέπεσε με την έναρξη της 2ης χιλιετίας μ.Χ. Βλέποντας κανείς τη χρονολογική σειρά των εορταστικών εκδηλώσεων, εύκολα αντιλαμβάνεται τη λογική ακολουθία τους: «έσπασε το ρόδι» με την Παγκόσμια Ημέρα Μητρικής Γλώσσας και την Ευρωπαϊκή Ημέρα Γλωσσών και στη συνέχεια, χάρη και σε άλλα γεγονότα τα οποία μεσολάβησαν, όπως η ραγδαία εξάπλωση της Τεχνολογίας και προπαντός οι φωνές που διαρκώς πλήθαιναν αξιώνοντας Γλωσσική και Πολιτισμική Ισότητα, θεσπίστηκαν και αντίστοιχες ημέρες για πιο συγκεκριμένες γλώσσες. Στην περίπτωση της χώρας μας, η θέσπιση της Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας καθυστέρησε αισθητά σε σχέση με άλλες αντίστοιχες Παγκόσμιες Ημέρες, διότι μεσολάβησε μακρύ χρονικό διάστημα οικονομικής κρίσης που δοκίμασε στο έπακρον τα όρια του Ελληνικού Κράτους και μοιραία απορρόφησε όλη την προσοχή και ικμάδα του.
Φυσικά υπάρχουν και οι κινητές Ημέρες Γλωσσών, με την έννοια ότι δεν εορτάζονται σε σταθερές ημερομηνίες ετησίως. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι εκείνο της Παγκόσμιας Ημέρας Γερμανικής Γλώσσας, η οποία εορτάζεται κάθε χρόνο το δεύτερο Σ/Κ του Σεπτεμβρίου. Το γιατί επελέγη να εορτάζεται τότε δεν είναι γνωστό. Το μόνο που ξέρουμε είναι πως αυτός ο εορτασμός αποτελεί από ετών μια πρωτοβουλία του Συνδέσμου Καθηγητών Γερμανικής, ο οποίος θέλησε να αφιερώσει μια μέρα, έστω και όχι σταθερή, μέσα στον χρόνο για να τιμήσει δεόντως τη Γερμανική Γλώσσα που μετρά εκατομμύρια φυσικών ομιλητών και μαθητευομένων. Κάποια στιγμή στο μέλλον θα ήταν ενδεδειγμένο να γίνουν σοβαρές και συντονισμένες προσπάθειες για να αναγνωριστεί επίσημα παγκοσμίως η Ημέρα της Γερμανικής. Όπως έχει συμβεί με την Ημέρα της Γαλλοφωνίας, η οποία εορτάζεται ετησίως τον Μάρτιο και καθ’ όλη την διάρκεια του εν λόγω μήνα λαμβάνουν χώρα εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμή της Γαλλικής ως συνδετικού κρίκου της Ευρωπαϊκής και Παγκόσμιας Πολιτισμικής Κληρονομιάς.
Είναι αλήθεια ότι για πολλές γλώσσες, ίσως τις περισσότερες, δεν υπάρχει ακόμα κάποια επίσημη ημέρα κατά την οποία εορτάζονται. Ή ενδεχομένως υπάρχει και δεν έχει γίνει γνωστή. Είναι στο χέρι καθενός Κράτους-Μέλους της ΕΕ και όχι μόνο να διεκδικήσει την απήχηση της Μητρικής Γλώσσας του πέρα από τα σύνορά του, ακολουθώντας το πρότυπο των Κρατών που το έχουν ήδη πράξει, σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω. Η δραστηριοποίηση προς αυτήν την κατεύθυνση θα κινητοποιούσε ενδεχομένως τους Διεθνείς Φορείς, ώστε προοδευτικά να κατοχυρώσουν και τυπικά την αναγνώριση των γλωσσών ως εορταζουσών σε συγκεκριμένες Παγκόσμιες Ημέρες κάθε χρόνο. Οι Σκανδιναβικές Χώρες π.χ. διαθέτουν, όπως επιβεβαιώνουν και σχετικές στατιστικές έρευνες του Ευρωβαρομέτρου, κραταιότατες από επικοινωνιακής απόψεως γλώσσες, με εκατομμύρια φυσικών ομιλητών και πολλές χιλιάδες, αν όχι και εκατομμύρια ενδιαφερομένων να τις κατακτήσουν ως ξένες (Γ2, Γ3 κλπ.). Κάλλιο αργά παρά ποτέ για να γίνει το μεγάλο διάβημα. Η θέση των Βορείων Γλωσσών στην διασφάλιση της ισότητας των γλωσσών και των πολιτισμών που τις «γέννησαν» αλλά και «γεννήθηκαν» μέσα από αυτές είναι αναντικατάστατη. Ιδού καιρός ευπρόσδεκτος για να τιμήσουν αυτήν την σπουδαία θέση τους όχι μόνο για να αποκαλύψουν τον ιστορικό πλούτο που βεβαιότατα τις χαρακτηρίζει, μα και για να γίνει πραγματικότητα η ισοτιμία των γλωσσών στην ΕΕ και εις ολάκερο τον κόσμο.
