Γράφει ο Παναγιώτης Γρηγοριάδης, καθηγητής Γερμανικών, απόφοιτος του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ e-mail: [email protected]
Γλωσσικές ονομάζονται οι Επιστήμες στων οποίων το επίκεντρο βρίσκεται η γλώσσα, το κυριότερο όργανο που συμβάλλει στην παραγωγή ομιλίας και στην επικοινωνία. Όταν αναφερόμαστε σε αυτές, είθισται να παραπέμπουμε καταρχήν στην Επιστήμη της Γλωσσολογίας ως «εκπροσώπου» του κλάδου. Άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα Γλωσσικών Επιστημών είναι η Μετάφραση, η Διερμηνεία, ακόμα δε και παρακλάδια της Γλωσσολογίας, όπως είναι η Κοινωνιογλωσσολογία, η Νευρογλωσσολογία, η Ψυχογλωσσολογία κ.α. Καθεμία εξ αυτών παρουσιάζει κάποιον βαθμό διεπιστημονικότητας, δηλαδή έχει κάποια πρακτική χρησιμότητα στους ποικίλους ετέρους επιστημονικούς κλάδους.
Εν μέρει θα έλεγε κανείς πως όλες οι Επιστήμες είναι με τον τρόπο τους γλωσσικές, καθώς για την περιγραφή του γνωστικού αντικειμένου τους τηρούν ευλαβικά τους γλωσσικούς κανόνες. Η Ιατρική, προκειμένου να κατονομάσει διάφορες ασθένειες, λαμβάνει υπόψιν μεμονωμένες λέξεις που υπάρχουν στο ελληνικό λεξιλόγιο και τις προσαρμόζει αναλόγως των αναγκών της. Έστω η λέξη «κεφαλαλγία», απαρτιζόμενη από τα συνθετικά «κεφαλή» + «άλγος», δηλαδή «πόνος». Αυτές οι λέξεις υφίστανται αυτούσιες, έτσι τις άντλησε η Ιατρική και εν συνεχεία βάφτισε τον πόνο στην περιοχή της κεφαλής, την κεφαλαλγία. Ομοίως και για άλλες ασθένειες, όπως «ισχιαλγία», όπου «ισχίο», δηλαδή «γοφός», και «άλγος», δηλαδή «πόνος», κοντολογίς «πόνος στον γοφό». Επιπροσθέτως, η Νομική έχει βασιστεί σε απλές λέξεις της Ελληνικής για να κατονομάσει τις πάσης φύσεως παραβάσεις του Ποινικού Κώδικα. Ας δούμε ενδεικτικά τη λέξη «ανθρωποκτονία». Σχηματίζεται από τις λέξεις «άνθρωπος» και «κτείνω», που σημαίνει «δολοφονώ». Δηλαδή η ανθρωποκτονία μεταφράζεται σαν «δολοφονία ανθρώπου». Το αυτό ισχύει και για πταίσματα σαν τη συκοφαντική δυσφήμιση, όπου «συκοφαντία» και «δυσφήμιση» υπάρχουν αυτούσιοι σαν μεμονωμένοι όροι και συνενώνονται από το Δίκαιο για να περιγράψουν το αδίκημα που συνιστά η διάδοση ψευδών φημών για τον συνάνθρωπό μας. Ακόμα και οι Θετικές Επιστήμες, δηλαδή τα Μαθηματικά, η Φυσική και η Χημεία, παρόλο που έχουν την δική τους ιδιαίτερη γλώσσα (αριθμούς, πράξεις, σύμβολα, πρόσημα κλπ.), συμβαδίζουν στα βασικά τους θεωρήματα με τις αρχικές έννοιες των λέξεων που χρησιμοποιούν.
Ένας προβληματισμός που εκφράζεται είναι ο εξής: «Αφού οι Γλωσσικές Επιστήμες είναι πανταχού παρούσες με τον τρόπο τους, μήπως θα μπορούσαν να συνενώνονταν κατά περίσταση με τις άλλες μη αμιγώς Γλωσσικές Επιστήμες;». Και πράγματι, κατά το παρελθόν έχουν γίνει τέτοιες προσπάθειες για τη γέννηση νέων επιστημονικών πεδίων. Μερικά πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα προερχόμενα από τον επιστημονικό χώρο των Νευροεπιστημών, πιο συγκεκριμένα της Νευρολογίας-Νευροανοσολογίας, αποδεικνύουν πόσο άρτια μπορεί η επιστήμη της Γλωσσολογίας να συνεργαστεί με άλλους επιστημονικούς τομείς και να διευρύνει τα ερευνητικά πεδία τους, καθώς επίσης και τα δικά της.
Αρχικά, τον Δεκέμβριο του 2020 διεξήχθη το 7ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Ακαδημίας Νευροανοσολογίας (ΕΛΛ.Α.ΝΑ.). Σε μια από τις κύριες συνεδρίες συμπεριελήφθη το πόστερ μιας ομάδας φοιτητών του ΑΠΘ, ανερχόμενων επιστημόνων στον τομέα της Θεωρητικής Γλωσσολογίας, στο οποίο επιχειρήθηκε μεταξύ άλλων η απόδοση ενός όρου που στον χώρο της Νευρολογίας παρέμενε επί σειρά ετών αμετάφραστος και διαρκώς αποδιδόταν στην διεθνή μορφή του. Ο λόγος για τον όρο “smo(u)ldering”, ο οποίος εν τέλει αποδόθηκε στην Ελληνική ως «υποκαίων, -ουσα, -ον». Αυτό αποτέλεσε κάτι το πρωτοποριακό στον χώρο των εμπλεκομένων Επιστημών, δηλαδή της Νευρολογίας-Νευροανοσολογίας και της Γλωσσολογίας, για αυτό μάλιστα και επελέγη για βράβευση. Σύμφωνα με το σχόλιο ενός μέλους της Οργανωτικής Επιτροπής, η έρευνα αυτή θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει εφαλτήριο για τη γέννηση μιας νέας επιστήμης ονόματι Νευροανοσογλωσσολογίας. 3 Επιστήμες (Νευρολογία, Νευροανοσολογία, Νευρογλωσσολογία) καλούνται να συνεργαστούν και να πρωτοτυπήσουν, δίδοντας απαντήσεις καθεμία στα αναπάντητα ερωτήματα της άλλης.
Στο αμέσως επόμενο συνέδριο της ΕΛΛ.Α.ΝΑ., δηλαδή το 8ο Πανελλήνιο Συνέδριο (2021), συμπεριελήφθη στις κύριες συνεδρίες ένα πόστερ νευρογλωσσολογικού υποβάθρου με τίτλο «Γλωσσικά Ελλείμματα και Λεκτική Βραχύχρονη Μνήμη (ΛΒΜ) σε Ασθενείς με Πολλαπλή Σκλήρυνση (ΠΣ)». Η ολοκλήρωση της έρευνας δεν κατέστη εφικτή σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό λόγω των συγκυριών της πανδημίας. Ωστόσο, το πρώτο μικρό δείγμα που συλλέχθηκε στο πλαίσιο των προκαταρκτικών αποτελεσμάτων βοήθησε στην εξαγωγή πολύ χρήσιμων συμπερασμάτων για τις απαντήσεις που δύνανται να δοθούν από τον τομέα της Νευρογλωσσολογίας σε σχετικά ερωτήματα. Αναγνωρίστηκε από την Οργανωτική Επιτροπή του συνεδρίου ως ερευνητικό πρότζεκτ με προοπτικές για δυναμική συνέχιση και ως εκ τούτου βραβεύθηκε παρά το πολύ μικρό και ανεπαρκές δείγμα που παρουσιάστηκε εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης.
Και αυτά φυσικά δεν είναι παρά 2 μόνο από τα πολλά παραδείγματα που αποδεικνύουν την εφαρμογή των Γλωσσικών Επιστημών και ειδικά της Γλωσσολογίας σε πεδία φαινομενικά εντελώς άσχετα μεταξύ τους. Οι νεοσύστατοι κλάδοι της Υπολογιστικής και Δικανικής Γλωσσολογίας επιβεβαιώνουν πόσο υποστηρίζει η Γλωσσολογία τους τομείς της Πληροφορικής και της Νομικής αντιστοίχως. Τέτοιου είδους συνεργασίες δύνανται να θεμελιωθούν πάνω σε πολύ ισχυρές βάσεις και να πρωτοτυπήσουν, ανοίγοντας νέα ερευνητικά πεδία, αλλά και εμπλουτίζοντας άλλα ήδη υπαρκτά και ανοιχτά.
Εν ολίγοις, οι πρόοδοι του ανθρώπινου γένους οφείλονται διαχρονικά στις Γλωσσικές Επιστήμες και πιο συγκεκριμένα στο γνωστικό αντικείμενο που αυτές υπηρετούν, τη γλώσσα. Χωρίς τη γλώσσα, συστατικά στοιχεία που διέπουν την καθημερινότητα και ύπαρξή μας ως ανθρώπων (Πολιτισμός, Θρησκεία, Φιλοσοφία, Επιστήμη) θα ήταν αδιανόητα και ανέφικτα. Επομένως, όποιος υπηρετεί Επιστήμες σαν τη Γλωσσολογία, οφείλει να προσφέρει σε αυτές το 100% του εαυτού του.
