Θα έλεγα ότι τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια που μας κατακλύζουν ευχάριστα αυτές τις μέρες, ανήκουν σε πέντε κατηγορίες με βάση την ιστορία τους, το ύφος τους, τη διαδοσή τους, αλλά και τον τρόπο σύνδεσής τους με τη γιορτή.
Στην πρώτη ανήκουν αυτά που έχουν τις καταβολές τους σε πρώιμες μουσικές δημιουργίες, ακόμα και από την εποχή του Μεσαίωνα και αφορούν κυρίως ύμνους και κάλαντα. Ο πιο παλιός ύμνος που συνδέεται με τα Χριστούγεννα γράφτηκε τον 4ο κιόλας αιώνα και είναι το “Jesus Refulsit Omnium” από τον Άγιο Ιλάριο. Στην ίδια κατηγορία ανήκει το πασίγνωστο “Τhe First Noel”, το οποιο πρωτογράφηκε το 682 στη Μεγάλη Βρετανία για φτάσει μεταλλαγμένο ως τις μέρες μας. Η παραγωγή μουσικών έργων που αναφέρονται στη γέννεση του Θεανθρώπου ως το υπέρτατο γεγονός για την υπόστασή μας, δεν έπαψε ποτέ και μαζί και η σταδιακή διείσδυσή της μουσικής αυτής στις δυτικές-χριστιανικές κοινωνίες.
Στη δεύτερη κατηγορία που στην ουσία είναι σταθερή συνέχεια της πρώτης αλλά με πολύ μεγαλύτερη αναγνωρισιμότητα, περιλαμβάνονται τα περισσότερα γνωστά, “σοβαρότερου” ύφους και εντυπωσιακότερα χριστουγεννιάτικα τραγουδία που αποτελούν συνθέσεις καλλιτεχνών της κλασικής μουσικής. Εδώ συναντάμε ας πούμε το “Gaudete” του 1582, πολλά έργα της Μπαρόκ εποχής, όπως τα ανατριχιαστικά “Gloria” του Antonio Vivaldi και το “For unto us a child is born” του Ηaendel του 1741 και πολλά μετεγενέστερα έργα που έγιναν πιο κοσμικά, όπως τα το “Ηark the Herald Angels Sing” (1754), φυσικά τον ύμνο της γιορτής “Silent Night” (1818), το “O Come, O Come, Emmanuel” του 1861 κλπ κλπ.
Στην τρίτη κατηγορία έχουμε τη μεγάλη πλειοψηφία των κομματιών που χαιρόμαστε ν’ ακούμε σε μαζώξεις σπιτιών: έρχονται να προστεθούν κομμάτια με πιο “allegro” ύφος που ξεφεύγουν από τo θρησκευτικό μήνυμα, καθώς η γιορτή άρχισε να γίνεται όλο και πιο κοσμική, ενώ τα Χριστούγεννα έγιναν προσφιλές θέμα σε παιδικές και οικογενειακές ταινίες, ενώ συνδέθηκαν με καθημερινές ιστορίες, την κατανάλωση, τα δώρα, και γενικά τη χειμερινή ραστώνη. Μιλάμε περισσότερο για τραγούδια που γράφτηκαν τον 20ο αιώνα στις ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία, όπως το “Little Drummer Boy” των Crosby-Βοwie του 1977, το “Santa Clauss is coming to town” του 1934, το “White Christmas” του 1942 και γενικώς μια πραγματικά ατελείωτη λίστα που περιλαμβάνει εκατοντάδες κομμάτια. Εννοείται πως κατέληξαν να είναι τα κομμάτια με τη μεγαλύτερη αναγνωρισιμότητα, τη μεγαλύτερη διάδοση και σύνδεση με τη γιορτή στις μέρες μας.
Στην τέταρτη κατήγορια και φυσική εξέλιξη της τρίτης, στο ίδιο κλίμα αλλά σε άλλο ύφος, τοποθετώ τα ερωτικά Χριστουγεννιάτικα κομμάτια. Καθότι η γιορτή έγινε πλέον κοσμική, ο έρωτας δεν θα μπορούσε να μην διεισδύσει και εδώ. Κλασική αξία που ακουμπά στην προηγούμενη κατηγορία το “Βlue Christmas” που ταυτίστηκε με τον Elwis, του 1948, αλλά και κομμάτια, τελείως «εύπεπτα» που ακούμε όλο και περισσότερο όπως το “Αll I want for Christmas is you” της Μ. Carey (1994) που έγινε ένα από τα πιο πετυχημένα singles όλων των εποχών και το κομμάτι που αν ρωτήσουμε τη γάτα μας το ξέρει οπωσδήποτε “Last Christmas” των Wham του 1984, που κατέληξε να γίνει το πρώτο σε διάδοση Χριστουγεννιάτικο τραγούδι στο Ηνωμένο Βασίλειο (και πιθανόν στον κόσμό) για τον 21ο αιώνα ως το 2015. Αυτό που παρατηρούμε εκτός από την αλλαγή στο σκοπό και στο ύφος είναι ότι πλέον ταυτίζουμε τραγούδια με τα Χριστούγεννα που δεν έχουν καμία σχέση με τη γιορτή αλλά απλά τη μνημονεύουν, καθόλου βέβαια τυχαίο, καθότι η γιορτή φέρνει ευχάριστες εικόνες.
Τέλος στην πέμπτη κατηγορία που κοντεύουμε να ξεχάσουμε, είναι τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα τραγούδια που συνήθως είναι κάλαντα. Για τη χώρα μας, που ως ιστορικά ορθόδοξη η γιορτή δεν θα μπορούσε να μην ταξιδεύει στο χρόνο, κάθε τόπος γέννησε τα κάλαντά του με βάση τις μουσικές καταβολές του. Το υπέροχο έθιμο των καλάντων, που έγινε ακόμα και διάσημος πίνακας, αποτελεί ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα ηθογραφικά «μνημεία» της χώρας μας και αποτελεί μέρος των ευρύτερων εθίμων του Δωδεκαημέρου με το οποίο συνδέονται τα Χριστούγεννα. Ξεφέυγοντας λιγο από τα αμιγώς παραδοσιακά ελληνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, βρίσκουμε το «Χιόνια στο καμπαναριό» των Σπεράντσα-Καραηλία των αρχών του 20ου αιώνα που είναι ίσως το πιο «ποπ» παραδοσιακό σχετικό άσμα, όπως και το υπεραγαπημένο «Πάει ο παλιός ο χρόνος» του 1979, που είναι ενα από τα ελαχιστα τραγούδια που αναφέρονται αποκλειστικά στη γιορτή της Πρωτοχρονιάς. Φεύγοντας από τα σύνορά μας, εννοείται πως κάθε χώρα έχει τα παραδοσιακά της χριστουγεννιάτικα τραγούδια, που στην Ευρώπη έχουν τις καταβολές τους στους πρώιμους μεσαιωνικούς ύμνους (πρώτη κατηγορία).
H ανάγκη των ανθρώπων να δοξάσουν μέσα από τη μουσική, να τραγουδήσουν η απλά ν’ ακούσουν μουσική που συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με τα Χριστούγεννα είναι καθολική, παγκόσμια και τόσο παλιά όσο σχεδόν και οι απαρχές αυτής της τέχνης. Η μεταμόρφωσή της από καθαρά υμνολογική σε κομμάτια χαβαλέ και με «στυλιστική» εξέλιξη προσαρμοσμένη σε διαφορετικά στυλ από reggae μέχρι soundtracks και metal (το «Carol of the Bells» του 1914, πρέπει να έχει το ρεκόρ διαφορετικών «εκδοχών», αφού έχει προσαρμοστεί ακόμα και σε goth και metal), είναι αποτέλεσμα της μεταμόρφωσης της γιορτής από αμιγώς θρησκευτική σε μία ακρως κοσμική κατάσταση, ένα εορταστικό γεγονός συνδεδεμένο με την αλλαγή του χρόνου, μ’ ένα μόνο θρησκευτικό μανδύα. Επίσης και στην επιθυμία των ανθρώπων να τη συνδέσουν με πολλή μουσική και στη γενικότερη αγάπη τους για τα Χριστούγεννα και ό,τι τα συνοδεύει, δηλαδή το «κοσμικό» πνεύμα των ημερών. Ομοίως, ακολούθησε και η αλλαγή στη στιχουργική από το εγκωμιαστικό των προηγούμενων αιώνων σε κάτι όσο το δυνατόν πιο ελαφρύ και χαρούμενο, πολύ πιο εύπεπτο κιόλας για τα μικρά παιδιά που η γιορτή τους ανήκει, αλλά και σε όσους κατανοούν αποκλειστικά έτσι τη γιορτή, αλλά και οι μεταφράσεις των πιο γνωστών έργων σε πολλές γλώσσες στην υφήλιο.
Είτε αγαπάτε τα χριστουγεννιάτικη «τραγούδια» με πομπώδες και μνημειακό τόνο και με άνωθεν αναφορές, είτε τα τραγουδάκια με χαρούμενο και χαλαρό τόνο και με παρεϊστικη ατμόσφαιρα, είτε και τα δύο, η χριστουγεννιάτικη μουσική είναι η πλέον αγαπημενη μουσική για τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων που είναι σε θέση να μπορεί να γιορτάσει, τη μουσική που ανεξάρτητα τα γούστα του καθενός την καλωσορίζουμε έστω για λίγο στα σπίτια μας κι ευχάριστα την ακούμε σε κάθε χώρο διασκέδασης, επιτρεποντάς τον εαυτό μας χωρίς ενοχές να παρασυφθεί με τη χαρά και την αισιοδοξία της. Εκτός όμως απ’ αυτήν τόσο ετερόκλητη συλλογή καλλιτεχνικών δημιουργημάτων που βρίσκονται κάτω από την ίδια κατηγορία, με στα Χριστούγεννα πάει δυστυχώς και ο Ήχος της Σιωπής. Γι’ όλους αυτούς τους ανθρώπους και κυρίως παιδιά που δεν θα έρθει ο Άη Βασίλης από την καμινάδα να φέρει δώρα, που το πραγματικό μήνυμα της γιορτής δεν θα εισακουστεί και φέτος.
