Συνέντευξη της φωτογράφου Σοφίας Δαλαμάγκα στον Ανδρέα Κατσικούδη για το polismagazino.gr
Γεννήθηκα στη Λαμία, μεγάλωσα στην Αρκίτσα Φθιώτιδος με την υπέροχη θάλασσα της και το φως του φάρου να διαγράφει κυκλική πορεία μέσα στους τοίχους του παιδικού μου δωματίου κάθε νύχτα. Είμαι απόφοιτος ΤΕΦΑΑ, δηλώνω γυμνάστρια, ναυαγοσώστρια και φωτογράφος. Μπορούμε να έχουμε παραπάνω από μια ιδιότητες όταν υπάρχει η γνώση και η απαραίτητη κατάρτιση.
Ξεκίνησα τη φωτογραφία στα 28. Για αρκετό καιρό, η πιο συνηθισμένη απάντηση πού έδινα ήταν από εσωτερική ανάγκη. Έπρεπε να περάσει αρκετός καιρός για να γίνουν πιο συγκεκριμένοι και σαφείς οι λόγοι. Ήταν αρχικά μια ασυνείδητη πράξη αντίδρασης στο πένθος, την απώλεια και το χείμαρρο θυμού, σχεδόν σαρωτικού τον οποίο και ξέβρασα πάνω στο έργο μου.
Τα πρώτα μαθήματα και επαφή με τη φωτογραφία ήρθαν το 2011 με 2012 στο Καλλιτεχνικό Εργαστήρι Δ. Ζωγράφου με το Νίκο Διμολίτσα. Στην πορεία παρακολούθησα ενότητες μαθημάτων και σεμινάρια από ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια πάνω σε θέματα αισθητικής, ιστορίας της τέχνης, επιμέλεια εκθέσεων, επεξεργασία της εικόνας. Ευγνωμονώ το διαδίκτυο για αυτό, γιατί σου δίνει πρόσβαση σε μια τεράστια πηγή γνώσης και πληροφορίας. Υπήρξαν διάφοροι φωτογράφοι που ο καθένας με το τρόπο του μου μετέδωσε τη γνώση του, με στήριξαν, μου έδειξαν τις άπειρες προεκτάσεις του μέσου και πραγματικά τους χρωστάω πολλά. Ωστόσο, στο τέλος πάντα κάνω αυτό που μου λέει η εσωτερική μου φωνή και μέχρι αυτή τη στιγμή δε το έχω μετανιώσει. Σημασία έχει να μετουσιώνεις τη γνώση που σου προσφέρεται και να την αναδιαμορφώνεις σε κάτι νέο, δικό σου.
Έχω επιλέξει συνειδητά να ζω κάποιους μήνες το χρόνο στην Αρκίτσα, ένα μικρό χωριό στην Φθιώτιδα. Η ζωή εδώ είναι ήσυχη. Δε λείπουν οι παθογένειες μιας μικρής κοινωνίας και τα παράξενα βλέμματα, αν και δε με αγγίζουν πια όλα αυτά. Αρχικά με αντιμετώπισαν σαν ένα παράξενο φρούτο, με καχυποψία και περιέργεια να κοιτάξουν από την κλειδαρότρυπα. Στην πορεία, μιας και το διαδίκτυο βοηθάει στην αναγνωρισιμότητα και την επικοινωνία αυτού που δημιουργείς, θεωρώ ότι αρκετοί κατάλαβαν πόσο δύσκολο είναι να δημιουργήσεις κάτι αξιόλογο, να βάλεις ένα λιθαράκι σε αυτό το οποίο λέγεται πολιτισμός.
Στο τόπο μου, θεωρώ ότι δεν υπάρχουν διέξοδοι. Προς το παρόν επικρατεί μια προκατάληψη, υπάρχει ένα μεγάλο κενό όσο αφορά τη τέχνη και την ενασχόληση με αυτή. Ονειρεύομαι και ευελπιστώ σε μια αλλαγή σκηνικού με τη δημιουργία μιας φωτογραφικής ομάδας. Έχω εκδηλώσει το ενδιαφέρον μου και υπήρξε προσέγγιση από τον πολιτιστικό σύλλογο. Σαφώς και οι συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί με την πανδημία, έδρασαν ανασταλτικά. Πιστεύω ότι η διεξαγωγή καλλιτεχνικών φεστιβάλ και δρώμενων θα αναβάθμιζαν ακόμη περισσότερο το τόπο αυτό, που έχει τρομερές δυνατότητες και φυσική ομορφιά. Η Αρκίτσα είναι τουριστικός προορισμός, με λιμάνι και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις είναι πάντα ένας τρόπος έλξης τουρισμού. Αν μη τι άλλο, το χρειάζεται ο τόπος μας.
Η σχέση μου με τη φωτογραφία είναι ερωτική και θα παραμείνει ερωτική. Υπάρχουν χρονικά διαστήματα που θρέφομαι με φωτογραφία για πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό! Υπάρχουν όμως και διαστήματα περισυλλογής και ανάπαυλας. Χρειάζεται η απόσταση μερικές φορές. Κατά καιρούς, αναλαμβάνω και επαγγελματικές δουλειές. Φωτογραφίσεις εκδηλώσεων, γάμων, βαφτίσεων. Ωστόσο είμαι ταγμένη στην καλλιτεχνική φωτογραφία και σε καμία περίπτωση δε πιστεύω ότι ένας καλλιτέχνης παύει να είναι καλλιτέχνης αν καταφέρει να έχει εισόδημα από τη τέχνη του. Αυτά περί ενοχών και συμπλεγμάτων που αρκετοί προσπαθούν να δημιουργήσουν άσκοπα. Έχω αρκετά πρότζεκτ σε εξέλιξη. Πάντα δουλεύω σε ένα καθεστώς οργανωμένου χάους. Το τελευταίο διάστημα ασχολούμαι με το φωτομοντάζ, τεχνικές mix media. Φλερτάρω με την αποτυχία – κάποιες φορές όμως το αποτέλεσμα είναι αρκετά ικανοποιητικό.
Πιστεύω ότι η μεγαλύτερη διάκριση για κάθε δημιουργό είναι η επικοινωνία του έργου του με το κοινό. Θυμάμαι με νοσταλγία όταν μετά από 3 μήνες μαθημάτων διακρίθηκα στο Athens Photo Marathon μέσα στους 10 καλύτερους και η φωτογραφία μου εκτέθηκε στην Τεχνόπολις. Είχα σαστίσει τότε. Από τότε υπήρξαν πολλές σημαντικές στιγμές. Ωστόσο, πριν λίγες μέρες έλαβα στα χέρια μου το μονοθεματικό τεύχος του περιοδικού Dek Unu Mag αφιερωμένο σε ένα πρότζεκτ που βρίσκεται σε εξέλιξη, το Evanescentium Memento. Το να ξεφυλλίζω ένα ολόκληρο τεύχος 48 σελίδων με τις δικές μου εικόνες, σκέψεις, κείμενα, σχόλια ήταν ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα. Χάσαμε τον ύπνο μας με τη μεταφράστρια Αναστασία Χορμόβα για παραπάνω από 15 μέρες μέχρι να τα στήσουμε όλα αυτά – ήταν όμως μια άκρως δημιουργική διαδικασία!
Είχα τη τιμή να συμμετέχω και στο ντοκιμαντέρ με τίτλο Why Photography, σε σκηνοθεσία και παραγωγή Ανδρέα Κατσικούδη, στο οποίο 5 φωτογράφοι και μια φωτογραφική ομάδα, σε 6 διαφορετικά μέρη εντός και εκτός συνόρων μιλούν, φωτογραφίζουν κατά τη διάρκεια του ντοκιμαντέρ, εκφράζουν τις σκέψεις τους για τη φωτογραφία και τα όνειρα τους. Τα γυρίσματα και οι λήψεις είχαν γίνει στο αγαπημένο μου νησί την Κέρκυρα, σε μια εποχή που ακόμη αναζητούσα μια ταυτότητα στη φωτογραφία. Θυμάμαι την αμηχανία μου, την αμεσότητα και το πάθος σου για αυτό που έκανες και συνεχίζεις να κάνεις. Γνωρίζω ότι το ντοκιμαντέρ έχει ήδη ξεκινήσει το ταξίδι του σε διάφορα φεστιβάλ ανά τον κόσμο, κόντρα στους αντίξοους καιρούς για κάθε δημιουργικό εγχείρημα. Αναμένουμε να το απολαύσουμε με φίλους και θεατές σε κινηματογραφική αίθουσα!
Ποιος είναι καλός εξοπλισμός; Να μια ερώτηση που στο άκουσμα της και μόνο έχουν διαλυθεί φιλίες, έχουν δημιουργηθεί μίση και πάθη! Είμαι της γνώμης ότι η πιο καλή φωτογραφική είναι εκείνη που κρατάς στα χέρια σου τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή που θέλεις να φωτογραφίσεις, οπότε βρες τρόπο να την αξιοποιήσεις δημιουργικά από όπου και αν προέρχεται!
Σημασία πρωταρχική έχει στο να εκπαιδευτείς να δουλεύεις με το φως και με τις φωτιστικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε στιγμή, με κάθε μέσο και φορμά! Πρέπει να δοκιμάσεις, να πειραματιστείς, να αποτύχεις πριν να επιτύχεις! Όταν μιλάμε για εφαρμοσμένη φωτογραφία, σαφώς και χρειάζεσαι αξιόπιστο εξοπλισμό με δυνατότητες για π.χ. διαφημιστική, studio, δρώμενα, εκδηλώσεις και διάφορα πρότζεκτ που σου έχουν αναθέσει. Από την άλλη, η γνώση της φωτογραφικής σου μηχανής και των δυνατοτήτων της είναι πιο σημαντική από το ίδιο το μέσο. Αν δε γνωρίζεις τα τεχνικά χαρακτηριστικά και το τι μπορεί να σου προσφέρει ο εξοπλισμός σου, καμία ακριβή φωτογραφική μηχανή δε θα σε σώσει, ούτε θα κάνει αυτό, που αδυνατείς να κάνεις εσύ. Ένα κακό κάδρο με λάθη δε σώζεται με ένα καλό φωτογραφικό σώμα ή φακό. Εν κατακλείδι πιστεύω ότι η καλύτερη φωτογραφική είναι τα μάτια μας και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το φως και το χώρο.
Ταλέντο ή δουλειά; Δουλειά, δουλειά, δουλειά! Το ταλέντο είναι η ευαισθησία σου στα εξωτερικά ερεθίσματα και πώς τα μετουσιώνεις μέσα σου. Η σκόρπια φαντασία που δε ξέρεις τι να την κάνεις, μένει εκεί ανεκμετάλλευτη και σκόρπια, χωρίς φόρμα και περιεχόμενο. Για να τα εκφράσεις όλα αυτά, πρέπει να τα δουλέψεις. Διάβασμα, πολλά λάθη και δουλειά είναι για μένα το τρίπτυχο που χρειάζεται για να εξελιχθούμε. Α! Και να ακούμε την εσωτερική μας φωνή ακόμη και όταν όλα συναινούν στο αντίθετο.
Πολλοί άνθρωποι με κατάλαβαν περισσότερο και με γνώρισαν καλύτερα μέσα από την φωτογραφία. Έχω πολύ υποστηρικτικούς φίλους και νομίζω ότι αισθάνονται περήφανοι κάθε φορά που καταφέρνω κάτι. Κάποιοι γνωστοί ίσως αισθάνονται αμήχανα, σαστίζουν ή με θεωρούν παράξενη. Όλες οι αντιδράσεις είναι θεμιτές γιατί πολύ απλά κάθε άνθρωπος έχει δεχτεί διαφορετικά ερεθίσματα, έχει διαφορετικό υπόβαθρο και εμπειρίες. Παρόλα αυτά προτρέπω τους πάντες να μη μένουν αμετακίνητοι και στάσιμοι.
Από πού εμπνέομαι; Από τις λέξεις. Από τη θάλασσα. Από τον κινηματογράφο, τη μουσική, το έργο άλλων δημιουργών. Από τη μνήμη. Από τις συζητήσεις με φίλους, με ανθρώπους που αγαπούν κάθε μορφή τέχνης. Από τα μικρά, τα χαζά και τα ανόητα της καθημερινότητας. Πάντα κοντοστέκομαι σε κάθε τι παράδοξο, κιτς, κραυγαλέο. Πολλά από αυτά τα συμπεριλαμβάνω ως σύμβολα σε σκηνοθετημένες λήψεις.
Δεν πιστεύω στα είδη φωτογραφίας. Μια φωτογραφία θα είναι είτε καλή, είτε κακή. Η μέτρια, κατατάσσεται στις κακές. Οι φλύαρες εξίσου. Αν θες να λέγεσαι φωτογράφος οφείλεις να δείχνεις προσαρμοστικότητα σε κάθε περιβάλλον και φωτογραφικές συνθήκες, να μην παγιδεύεσαι σε είδη φωτογραφίας ή σε ένα μονοδιάστατο προσωπικό ύφος που αναπαράγεις συνεχώς. Ένας φωτογράφος πρέπει να αυτο – αναιρείται, να πειραματίζεται και να τολμά νέα πράγματα.
Έχω μελετήσει και επηρεαστεί από το έργο της Francesca Woodman, της Cindy Sherman και της Dora Maar. Toν τελευταίο χρόνο που ασχολούμαι με κολάζ και mix-media τεχνικές ίσως δείτε επιρροές στο έργο μου από τη Martha Rosler και Barbara Kruger. Από Έλληνες φωτογράφους ξεχωρίζω το έργο του Alex Papaioannou, το οποίο έχει επιρροές από τη βορειοευρωπαική φωτογραφία. Έζησε και δίδαξε για χρόνια σε χώρες όπου το μεσογειακό φως απουσίαζε, κάτι το οποίο υποδηλώνεται και αποτυπώνεται στις εικόνες του. Θαύμασα και υποσυνείδητα επηρεάστηκα από τις εσωτερικές φωνές που αναδύονται στις εικόνες του, που κάποιες φορές μοιάζουν με υπόκωφα ουρλιαχτά.
Αν υπάρχει γυναικεία φωτογραφία; «Of course art has no gender, but artists do» είχε δηλώσει η Lucy Lippard (Aμερικανίδα συγγραφέας, κριτικός τέχνης, curator) και θα συμφωνήσω μαζί της. Έχω παρατηρήσει ότι οι άνθρωποι αγαπούν τις ταμπέλες. Κάθε είδους. Ίσως τους προσφέρουν ένα είδος πλασματικής ασφάλειας. Γυναικεία φωτογραφία, ανδρική οπτική, επαγγελματίας, ερασιτέχνης και πάει λέγοντας. Τώρα τελευταία είναι της μόδας το female gaze και η σύγκριση με το male gaze. Kλείστε τα μάτια για ένα λεπτό και σκεφτείτε ότι στέκεστε σε μια αίθουσα με εξαιρετικές φωτογραφίες χωρίς να αναγράφεται το όνομα του/της δημιουργού. Αυτόματα θα έπαυε να έχει σημασία το φύλο του/της. Θα στεκόσασταν μόνο στην αισθητική απόλαυση. Αν μέρος του κοινού πιστεύει ότι μόνο οι άνδρες φωτογραφίζουν το σεξ, την επιθυμία, τον ερωτισμό και τη λαγνεία, απατάστε. Η φωτογραφία δεν έχει φύλο, οφείλει όμως να έχει ταυτότητα. Είμαι φωτογράφος. Είμαι δημιουργός.
Η φωτογραφία γίνεται τέχνη όταν παύει να αφορά μόνο εσένα. Όταν αποκτά οικουμενικό χαρακτήρα που καταφέρνει να προκαλέσει μια κοινή ανθρώπινη συγκίνηση και εμπειρία τότε μιλάμε για τέχνη. Όταν μια φωτογραφία μετατρέπεται σε φορέα ιδεών και συναισθημάτων ενώ παράλληλα διαπερνά την επιφάνεια και αγγίζει κάποιες εσωτερικές χορδές του θεατή, καταφέρνοντας ακόμη και να τον κάνει να αισθανθεί ενόχληση, δυσαρέσκεια, επιθυμία, ενοχλητικά συναισθήματα, μιλάμε για μια φωτογραφία υψηλής αισθητικής. Αν μη τι άλλο μια καλλιτεχνική φωτογραφία δεν προκαλεί μόνο τέρψη, αλλά και προβληματισμό. Όταν το κάδρο του φωτογράφου αποκτήσει τόση δυναμική ώστε να μεταμορφωθεί σε παράθυρο στην άβυσσο τότε μιλάμε μια φωτογραφία τέχνης.
Βασικός μου στόχος είναι να βελτιωθώ. Να κάνω λάθη. Να μάθω από αυτά. Να συνεχίσω να δημιουργώ ένα σκεπτόμενο έργο, χωρίς να χάσω το παιδικό μου ενθουσιασμό που θα δημιουργεί ερωτήματα και προβληματισμό στο θεατή. Με απασχολεί ιδιαίτερα η επιμέλεια εκθέσεων. Έχει ήδη αναβληθεί δυο φορές η ομαδική έκθεση με τίτλο Υπό Διαπραγμάτευση που επιμελήθηκα μόνο με γυναίκες φωτογράφους και εικαστικούς, λόγων των συνθηκών που έχουν διαμορφωθεί και αναμένω για την υλοποίηση της. Σκέφτομαι ότι ίσως πρέπει να πάρω το ρίσκο και να τολμήσω να φύγω για σπουδές και εργασία στο εξωτερικό πάνω στο κομμάτι της φωτογραφίας. Πάνω από όλα όμως στοχεύω στην ουσιαστική επικοινωνία του έργου μου ομαδικά ή ατομικά σε πραγματικούς εκθεσιακούς χώρους, με ανθρώπινη παρουσία, χαμόγελα και αγκαλιές! Πιστεύω ότι αυτό έχει λείψει σε όλους μας μιας και το ταξίδι της φωτογραφίας ξεκινά πραγματικά όταν τυπώνεται, συστήνεται στους θεατές και επικοινωνείται.
