“…Ο ζωγράφος χρειάζεται να οπλιστεί με σπουδές, συνέπεια, επιμονή, αφοσίωση και θυσίες για να ανέβει το γολγοθά της επιτυχίας”
Πόσο σύνηθες είναι ένας ιστορικός τέχνης να είναι παράλληλα και ζωγράφος; Μάλλον θα έλεγα ότι δεν είναι τόσο σύνηθες, εντούτoις μερικοί από εμάς πειραματίστηκαν και στον τομέα της ζωγραφικής σε πρακτικό επίπεδο. Στη δική μου περίπτωση καθ’ όλη τη διάρκεια των σπουδών στην ιστορία της τέχνης ως συμπληρωματικά μαθήματα παρακολουθούσα ζωγραφική, γλυπτική, φιλοσοφία, και minor στην Αγγλική φιλολογία. Αυτά τα παράπλευρα μαθήματα μου δώσανε πολλά περαιτέρω εφόδια, αφού τα πλείστα αναδύονται στη μνήμη, ακόμα και σήμερα μετά από την τόση εμπειρία στο χώρο, καθώς λειτουργούν ως πολύτιμα εργαλεία στη συγγραφή κειμένων.
Αποφοιτώντας, είχα την πολυτέλεια να έρθω σε επαφή και να συνεργαστώ με ογκόλιθους της νεοελληνικής τέχνης που τώρα δεν βρίκόνται ανάμεσα μας. Η μεγάλη τριβή κοντά τους και μέσα στα ατελιέ τους μου έδωσε ένα πλούτο που πολλοί θα ζήλευαν. Έτσι κι εγώ με την σειρά μου θέλησα, αλλά και ένιωσα την εσωτερική ανάγκη, και αυτό ήρθε αβίαστα, να ζωγραφίσω. Εδώ έμαθα τη θα πει η πραγματική, καθημερινή “κουζίνα της ζωγραφικής”.
Δεν φιλοδοξούσα ποτέ να γίνω ζωγράφος, εγώ είμαι θεωρητικός, μου αρκούσε η περιήγηση στη ζωγραφική και τη ζωή των δημιουργών. Και το γιατί ήθελα να μάθω ζωγραφική, είναι απλό! Εκτός από τη μαγεία που σου προσφέρει ήθελα να νιώσω από πρώτο χέρι τον πόνο τους και την θεική όρμη που τους κυρίευε εν ώρα εργασίας. Και τούτο διόλου τυχαίο, διότι θεμελιώνοντας τα κείμενα και την κριτική μου πάνω σε αυτή την εμπειρία, ολοένα γινόντουσαν εξαιρετικά πιο αληθινά καθώς υπήρχε παραμερισμός της “ξύλινης” γλώσσας που τα διακατείχε· όντας χρίζοντάς τα πιο ανθρώπινα.
Επιβιώνει η τέχνη σήμερα, στην παραπέουσα κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα; Η ιστορία επαναλαμβάνεται, και κύκλους κάνει· ακμή και παράκμη. Η τέχνη έχει μάθει να επιβιώνει και θα επιβιώσει, είναι μια φυσική ανάγκη του ανθρώπου να αποτυπώσει τον χώρο – χρόνο του. Η τέχνη περιγράφει τη ζωή. Είναι ένα φυσικό φαινόμενο, και αναπόσπαστο κομμάτι του ανθρώπου. Και όπως πολύ εύστοχα έλεγε ο Δημήτρης Μυταράς “Η τέχνη δεν μορφώνει αλλά κάνει κάτι περισσότερο, σε συνδέει με το μυστήριο της ύπαρξης”.
Ποιά λέξη σας εκφράζει ως καλλιτέχνη; Διαχρονία: Κάτι που αντέχει στο χρόνο και που δεν χάνει την αξία του.
Αρκεί “το ταλέντο” ως εφόδιο για την επιτυχία ενός ζωγράφου; Είπε ο Κικέρων (106-43π.Χ.) για την σπουδαιότητα του ταλέντου “Η φυσική ικανότητα χωρίς παιδεία έχει ανυψώσει προς τη δόξα και την αρετή περισσότερους ανθρώπους, απ’ ό,τι η παιδεία χωρίς φυσική ικανότητα”. Το ταλέντο και ό,τι σημαίνει αυτό είναι αναμφίβολά το διαβατήριο για μία καλή αρχή και ακόμη καλύτερη μετεξέλιξη. Είναι αλήθεια όμως, ότι στις απαιτήσεις της επόχης μας δεν αρκεί ως μονομερές εφόδιο. Ο ζωγράφος χρειάζεται να όπλιστεί με σπουδές, συνέπεια, επιμονή, αφοσίωση και θυσίες για να ανέβει τον γολγοθά της επιτυχίας. Πέραν τούτου, υπάρχει ένα γόνιμο στοιχείο το οποίο θα ήθελα να σας αναφέρω. Ο ζωγράφος θα πρέπει από πολύ νωρίς να βρεί την προσωπική του ταυτότητα, ούτως ώστε να αναγνωρίζεται, είτε αυτό είναι ιδιωματικά είτε θεματικά. Για παράδειγμα, ένα Κυβιστικό του Γιάννη Μόραλη είναι αναγνωρίσιμο, όπως επίσης ο καθάριος και εξαιρετικά εκτελεσμένος έναστρος ουρανός στο έργο του Άγγελου, οι Ναύτες του Γιάννη Τσαρούχη οι οποίοι έχουν αφήσει εποχή, καθώς και το μνημειώδης έργο του Παναγιώτη Τέτση “Η λαική αγορά” και τα βουτηγμένα στο φώς νησιώτικα τοπία. Τέλος, οι εξπρεσιονιστικές και συναρπαστικές γυναίκες του Δημήτρη Μυταρά και η Γεωμετρική ζωγραφική της Όπυς Ζούνη… Ο κατάλογος είναι πολύ μακρής μα θα αρκεστούμε σε αυτά τα ολίγα παραδείγματα. Αυτή η καλλιτεχνική ταυτότητα δεν είναι μόνον εγχώρια αλλά ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Θεωρώ ότι αν αυτο επιτευχθεί είναι ένα καλό βήμα προς τη σφαίρα της επιτυχίας.
Τί σημαίνει για εσάς η λέξη επιτυχία; Η λέξη επιτυχία είναι πολυπαραγωγική και η σημασία της είναι τόσο σχετική· εκ των πραγμάτων από μόνη της προσφέρει πανσπερμία ορισμών. Για εμένα προσωπικά ο ορισμός της επιτυχίας έχει άμεση σχέση με την ευδαιμονία, έννοια η οποία πηγάζει και εκτενώς αναλύεται στην Αριστοτελική διδασκαλία περί Τελολογίας. Πιο συγκεριμένα, ο φιλόσοφος υποστήριξε ότι τίποτε στη φύση και στη ζωή μας δεν είναι τυχαίο, ένω συμπληρώνει ότι όλα έχουν έναν απώτερο σκόπο. Έτσι, όσα ο άνθρωπος επιτελεί, τα τελεί μέσα από μια ιεραρχία σκοπών, προκειμένου να ικανοποιήσει έναν έσχατο στόχο, και αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από την ευδαιμονία· την ευτυχία. Βέβαια, κατά τον Αριστοτέλη, αναγκαία προυπόθεση της ευδαιμονίας είναι η αρετή… και πάει λέγοντας σε βαθύτερες έννοιες. Εγώ θα σταθώ στο γεγονός στο ότι όταν κανείς βρίσκει την ευδαιμονία μέσα από τις πράξεις του αυτομάτως αυτό μεταφράζεται και ως επιτυχία.
Συνδέονται ο πολιτισμός και ο τουρισμός; Απόλυτα!
Υπάρχει σήμερα αγοραστικό – επενδυτικό ενδιαφέρον στο χώρο της τέχνης; Πάντα υπήρχε και πάντα θα υπάρχει. Άλλες εποχές λιγότερο άλλες περισσότερο… Αναμφίβολα όμως σε παρακμιάκες εποχές βλέπουμε μια δραματική πτώση αλλά αυτό δεν διαρκεί για πάντα. Μια τέτοια κατάσταση βιώνουμε και εμείς εδώ και κάποια χρόνια. Βέβαια ας μην παραβλέπουμε το γεγονός ότι σε μια οικονομική αστάθια και έναν κοινωνικό αναπροσδιορισμό μιας χώρας το αγοραστικό κοινο γενικότερα είναι σε αναστολή. Εντούτοις μέσα σε αυτές τις περιστάσεις είναι σύνηθες να παρατηρείται μια άνθηση των πωλήσεων καθώς προκύπτουν χαμηλότερες τιμές στην αγορά. Σε τέτοιου είδους αναταραχές πολλές φορές τα διαθέσιμα χρήματα για επενδύσεις στην τέχνη αλλάζουν χέρια. Μέσα σε αυτό το κλίμα λοιπόν, εμφανίζονται και νέοι συλλέκτες.
Μπορεί κάποιος ζωγράφος να επιβιώσει απο τις πωλήσεις των έργων του; Μπορεί αλλά μάλλον αυτό έρχεται κάπως αργότερα στη ζωή του. Έχω γνωρίσει σπουδαίους ζωγράφους που στα νιάτα τους καταπιάστηκαν με τόσες άλλες δουλειές πρίν επαρκώς αμειφθούν για το έργο τους.
Οι gallery προωθούν αξιόλογους ή εμπορικούς ζωγράφους; Αυτό έπεται στη φιλοσοφία της εκάστοτε gallery. Υπάρχουν gallery οι οποίες δουλεύουν κατ- εξοχήν εμπορικούς ζωγράφους· αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι είναι κατ’ ανάγκη κακό. Μάλιστα, αντιθέτως όταν ένας ζωγράφος τείνει να είναι εμπορικός σημαίνει ότι είναι και αποδεκτός από το ευρή κοινό· διαθέτει κάποιες χάρες που προσελκύει το αγοραστίκο κοινο να αποκτήσει ένα έργο του και συνάμα να επενδύσει. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν αίθουσες οι οποίες προωθούν ζωγράφους που δεν έχουν καμία αγοραστική δύναμη· βέβαια γεύονται τη μαγεία της έκθεσης. Άλλες πάλι φιλοξενούν και τα δύο είδη.
Υπάρχει “ξέπλυμα” χρήματος στην αγορά της τέχνης; Αυτό θα το αφήσω στην κρίση των αρμοδίων.
Η εμπορική αξία ενός έργου είθισται να αυξάνεται μετά θάνατον του καλλιτέχνη. Μύθος ή πραγματικότητά; Στις περισσότερες περιπτώσεις ναί. Εφόσον έχει παύσει η παραγωγή έργων του αποθανόντα ζωγράφου, φυσικό είναι να υπάρχει έλλειψη, άρα η ζήτηση αυξάνεται, μαζί και η τιμή.
Με ποιό σκεπτικό θα συμβουλεύατε έναν αγοραστή να αποκτήσει ένα πίνακα; Η αγορά ένος έργου τέχνης πρόκειται περι έρωτος! Είναι η πρώτη εντύπωση και τα τυχόν συναισθήματα (κατά τον Πλατωνικό ιατρό Ερυξίμαχο, ζέστη, κρύο, πίκρα και γλύκα) που θα βγάλει ο πίνακας στον αγοραστή και θα υπάρξει αυτή η θεική ένωση. Όπως πολύ βαθυστόχαστα αναφέρει ο Παυσανιάς στο Πλατωνικό διάλογο περί Έρωτος… καθώς υποστηρίζει ότι ο έρωτας έχει δύο φύσεις: ο σαρκικός που είναι και ο πλέον ανθρώπινος και ο θεικός που είναι ο ανώτερος, αυτός που επιφέρει την παντοτίνη ένωση… Πέραν τούτου, υπάρχουν και περαιτέρω κριτήρια. Θα πρέπει ο αγοράστης να έχει ξεκαθαρίσει μέσα του ποια μονοπάτια θα ακολουθήσει ούτως ώστε αν συνεχίσει να συλλέγει έργα τέχνης να δημιούργησει μια αξιόλογη συλλόγη ανάλογα με τις δυνατότητές του. Πάντως ποτέ δεν αγοράζουμε ένα έργο που ο πρωταρχικός ρόλος του είναι να ταιριάζει με τα έπιπλα του σπιτιού μας. Είναι μάλλον περιπαικτικό. Το μόνο που θα μπορούσε να δουλέψει είναι να διαλέξουμε μεταξύ του κλασσικού και του μοντέρνου ανάλογα με το περιβάλλον που θα το στεγάσει. Τέλος, καλό θα ήταν να συμβουλευτούμε έναν ειδικό.
Στην ευρύτερη αγορά κυκλοφορούν πολλά πλαστά έργα αναγνωρίσιμων ζωγράφων. Αυτό είναι ένα θλιβερό γεγονός… Και να φανταστείτε ότι κάνοντας μια βόλτα στο Μοναστηράκι μπορεί κανείς να βρεί έργα παλαιοτέρων αναγνωρίσιμων ζωγράφων σε τιμές εξεφτελιστικές με χρώματα ακόμα και νωπά!
Πως μπορεί ο αγοραστής να είναι σίγουρος για την αυθεντικότητα του έργου; Υπάρχουν πολλοί τρόποι. Θα σας αναφέρω τους πιο σύνηθεις. Καταρχήν είναι πολύ σημαντικό το provenance του έργου είτε ζώντων είτε θανόντων. Η υπογραφή επίσης παίζει σημαντικό ρόλο στην αυθεντικότητα… Ένα εμπειρό μάτι αμέσως την καταλαβαίνει. Αν μιλάμε για εν ζωή καλλιτέχνη, ένας τρόπος είναι να πας κατευθείαν στο εργαστήριό του για πιστοποιήση. Αν αυτό δεν είναι εφικτό υπάρχουν ιστορικοί τέχνης που έχουν ασχοληθεί αποκλειστικά με κάποιους δημιουργούς, και αυτοί είναι σε θέση να σας διαφωτίσουν. Άλλος τρόπος είναι να ανατρέξουμε στο αντίστοιχο catalogue raisonne αν υπάρχει. Στην περίπτωση των θανόντων και αν πρόκειται για μεγάλων ζωγράφων ισχύουν όλα τα παραπάνω, συν δύο. Πρώτον, απευθυνόμαστε στην Εθνική Πινακοθήκη για γνωμάτευση και δεύτερον, πάμε σε ειδικά εργαστήρια που γίνεται μια εξωνυχιστική ανάλυση του έργου με διάφορες μεθόδους, παράλληλα με το ράδιο άνθρακα 14.
Δίνεται σήμερα η δυνατότητα σε νέους ζωγράφους να προβληθούν και να αναδείξουν το ταλέντο τους και τη δουλειά τους; Οι ζωγράφοι του σήμερα κάνουν από μόνοι την αυτοπροβολή τους! Στις μέρες μας υπάρχουν τόσες δυνατότητες και μέσα. Είναι οι εποχή των εικόνων… τα πάντα είναι εικόνα! Φυσικά υπάρχει και η επαγγελματική προβολή που συνιστάται. Αυτό σημαίνει (ιδιαίτερα στους νεότερους) η συνεργασία με μια αξιόπιστη αίθουσα τέχνης παράλληλα με την στήριξη ενός ιστορικού τέχνης.
Είστε ικανοποιημένη από την ευρύτερη κρατική προβολή των καλλιτεχνών μέσω των διαφόρων πολιτιστικών δράσεων; Θα μπορούσε και καλύτερα. Υπάρχουν τόσες αξιόλογες προτάσεις από ειδήμονες, που βρίκονται ακόμη στα χρονοντούλαπα… Γενικά, όμως γίνονται κάποιες προσπάθειες αν και ημιτελείς. Ακόμη περιμένουμε την Εθνική Πινακοθήκη μας…. Η Ελλάδα έχει τεράστιο πλούτο ανεκμετάλλευτο. Παρόλα αυτά είμαι αισιόδοξη. Η τηλεόραση είναι ένα άλλο δυνατό εργαλείο για προβολή των τεχνών, που όμως περιόριζεται περισσότερο σε αναλώσιμες εκπομπές. Και επειδή έχω ασχοληθει με την τηλεόραση, έχω παρουσιάσει μια πλειάδα ντοκυμαντέρ για ζωγράφους, γνώρίζω τη δύναμή της. Επίσης έχω κάνει και κινηματογράφο στα ίδια θέματα… Από την άλλη η ΕΡΤ έχει ένα αξιοζήλευτο αρχείο…
Βιογραφικό.
Η Λίμπερτη Πολύζου μεγάλωσε στο Λονδίνο και είναι δίγλωσση. Τελειώνοντας εκεί τις καλόγριες (Hitchin High School for girls) γυρίζει πίσω στην Ελλάδα και κάνει το πρόγραμμα των GCE A-Levels στο Campion School of Greece. Κατόπιν σπουδάζει Business Managment και μετά Ιστορία Τέχνης με εξειδίκευση στην Αναγέννηση.
Από το 1995 δημοσιεύει κείμενα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης σε ελληνόγλωσσα και αγγλόφωνα βιβλία και περιοδικά, στον ημερήσιο τύπο και σε καταλόγους καλλιτεχνών. Ως curator επιμελείται και διοργανώνει ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Επίσης έχει λάβει μέρος ως ομιλητής σε πολλές διαλέξεις στην αγγλική και ελληνική γλώσσα στον εικαστικό τομέα. Ακόμη έχει συνδέσει το όνομά της με τα σπουδαιότερα ονόματα Σύγχρονων Ελλήνων Καλλιτεχνών και αυτή τη στιγμή το βιβλίο της «Ελλήνων Τέχναι» βρίσκετε υπό έκδοση στην Κ. Αδάμ Εκδοτική. Έχει ασχοληθεί σε επαγγελματικό επίπεδο και με την τηλεόραση. Επιμελήθηκε και παρουσίασε μια σειρά από ωριαία ντοκιμαντέρ (35) για την τηλεόραση με τίτλο «Περί Τέχνης» στο κανάλι SEVEN, που βασιζόντουσαν σε πορτραίτα επιφανών καλλιτεχνών, στην Εθνική Πινακοθήκη καθώς και σε άλλα αξιόλογα μουσεία της Αθήνας. Το 2002-2003 συνεργάστηκε με το κανάλι ALPHA ως εικαστικός σύμβουλος στο πολιτιστικό γραφείο και παρουσίασε μίνι αφιερώματα ζωγράφων και σπουδαίων προσωπικοτήτων στην εκπομπή «Πανόραμα». Από το 2003 είναι εικαστική σύμβουλος στο μουσείο Βορρέ και πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου των «Φίλων Βορρέ». Έκτοτε είναι και στο Δ.Σ. του μουσείου. Έχει ασχοληθεί εκτενέστερα και με τη φωτογραφία, και έχει λάβει μέρος με δικές της δημιουργίες (Πορτραίτα) στον 14 Διεθνή Μήνα Φωτογραφίας το 2007. Το τελευταίο της project είναι μεγάλου μήκους ταινίες κινηματογράφου. Το 2007 βγήκε στους κινηματογάφους το δραματοποιημένο βιογραφικό ντοκιμαντέρ για τη ζωή και το έργο του ζωγράφου, δάσκαλου και ακαδημαικού Δημήτρη Μυταρά “Είδωλα Στον Καθρέφτη”, στο οποίο κράτησε το πρώτο γυναικείο ρόλο, την επιστημονική επιμέλεια, καθώς και την συν συγγραφή του σεναρίου. Η ταινία απεσπασε Κρατικό Βραβείο Ποιότητας 2008. Το 2014 η ταινία με τίτλο “Παίζοντας με τα Χρώματα”, βιογραφικό ντοκυμαντέρ για την ζωή και το έργο του δασκάλου και ακαδημαικού Παναγιώτη Τέτση απέσπασε Βραβείο Καλύτερου Ντοκυμαντέρ στο 7ο Φεστιβάλ Ελληνικών Ταινιών, Λονδίνο, (London Greek Film Festival). Η Λίμπερτη Πολύζου κράτησε το πρώτο γυναικείο ρόλο, την επιστημονική επιμέλεια, καθώς και την συν συγγραφή του σεναρίου. Έχει ασχοληθεί με την σκηνογραφία και την σκηνοθεσία για το παιδικό θέατρο, επι πολλά χρόνια. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα ως ελεύθερος επαγγελματίας.
