Πολιτισμός και Μουσική Παιδεία
Η μουσική ενώνει τους λαούς και τους πολιτισμούς;
…από τις απαρχές της ανθρώπινης έκφρασης. Η ανάγκη για δημιουργία και επικοινωνία εκφράζεται διά της μουσικής που προϋπάρχει της γλώσσας.
Μέσω των ηχητικών επινοήσεων το ανθρώπινο είδος εξημερώθηκε, συμμορφώθηκε και κοινωνικοποιήθηκε.
Ανέκαθεν οι μουσικοί οικειοποιούνταν, επεξεργάζονταν και μετασχημάτιζαν στοιχεία άλλων πολιτισμών, δημιουργώντας πληθώρα νέων μουσικών ταυτοτήτων.
Σήμερα, μέσα από τον παγκόσμιο κοινωνικό ιστό, η διακειμενικότητα στα μουσικά έργα γίνεται ολοένα καταφανέστερη. Δημιουργούνται νέα ρεύματα τα οποία καθιστούν τη μουσική πολυτασική.
Καθοριστικός παράγοντας αυτής της πολυσυλλεκτικότητας είναι η καθημερινή εξέλιξη των μουσικών και το ρίσκο που οι ίδιοι παίρνουν για το «επόμενο βήμα».
«Η μουσική είναι μία, οι μουσικοί πολλοί.» Πώς θα περιγράφατε αυτή την πρόταση;
Η μουσική είναι ένας από τους κοινούς πυρήνες έκφρασης καθολικά, για όλους τους ανθρώπους. Οι μουσικοί είναι φορείς εμπειριών και συναισθημάτων σε ένα ευρύτερο φάσμα επικοινωνίας, σε μια διαρκή αναδιαπραγμάτευση με τον ατομικό τους ψυχισμό.
Καθένας αποτυπώνει και διαμοιράζεται ξεχωριστά την τέχνη της μουσικής, άλλοτε διεκπεραιώνοντας μια συγκεκριμένη μουσική κουλτούρα, άλλοτε προσδιορίζοντας τον προσωπικό του μουσικό κόσμο.
Δεν παύει και στις δύο περιπτώσεις να εντοπίζουμε τη διάσταση της αγωνίας του καθενός μέσω της έκθεσης ή χρήσης, του τελικού σταδίου της ποιητικής, που επέρχεται της λήψης και της μίξης.
Γιατί χρειάζεται η μουσική παιδεία; Είναι πολυτέλεια ή ανάγκη;
Ούτε πολυτέλεια, ούτε ανάγκη, δεδομένου του ότι όλοι κατέχουν μουσική παιδεία. Θα ήταν τουλάχιστον απρεπές αν υιοθετούσαμε μια λογική ποσοστιαίας μέτρησης της παιδείας για τον καθένα ξεχωριστά.
Με τη σημερινή διάχυτη πληροφορία η μουσική παιδεία είναι υποχρεωτικό να διευρύνεται, ώστε να μπορεί ο καθένας σε ατομικό επίπεδο να αξιολογήσει κριτικά τον μουσικό κόσμο που πρεσβεύει ως απλώς ακροατής, ακόμη και ως εκτελεστής/δημιουργός.
Ίσως έχει παρερμηνευτεί η μουσική παιδεία με τη μουσική θεωρία και τις γενικότερες «σπουδές» της μουσικής, αλλά η ίδια η παιδεία είναι ένα συνονθύλευμα πολλών παραγόντων.
Αυτοί οι παράγοντες είναι και εξωμουσικοί, γεγονός που αντιτίθεται με την καθιερωμένη λογική της εξειδίκευσης, της μονομερούς αναζήτησης και ενασχόλησης της τέχνης και της εκπαίδευσης.
Πάντως, ως προς τους αμιγώς μουσικούς παράγοντες, η διαρκής ακρόαση είναι ίσως η σημαντικότερη, εφόσον είναι αυτή που, σε συνδυασμό με τη διευρυμένη αναζήτηση, φέρει σταδιακά το αισθητικό κριτήριο, τη μουσική αντίληψη και την καλλιέργεια του πνεύματος συνολικά.
Διδάσκεται σήμερα η μουσική παράδοση μέσα από την εκπαίδευση;
Εν μέρει. Έχει εισχωρήσει σε ένα σημαντικό κομμάτι της ακαδημαϊκής ζωής (Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων), ακόμη και στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (όπως προβλέπει το ισχύων αναλυτικό πρόγραμμα τουλάχιστον).
Ωστόσο, η επικρατούσα άποψη περί των λαϊκών μουσικών παραδόσεων και η καλώς παγιωμένη λόγια δυτική ευρωπαϊκή κουλτούρα εμποδίζουν την ελληνική λαϊκή και παραδοσιακή μουσική από το να αποκτήσει το βήμα και τη θέση που της αρμόζει.
Επίσης, είναι κρίμα κατά την καθημερινότητα να συναντάς σε συνανθρώπους -ιδίως όταν οι ίδιοι είναι μουσικοί- συντηρητικές τακτικές που επιβάλλουν στη συνείδηση των άλλων -μουσικών ή μη- ένα μουσικό πολιτισμό ως φύσης ανώτερο ενός άλλου.
Από την άλλη, όμως, μεγάλο μερίδιο ευθύνης αποδίδεται στους ίδιους τους ακαδημαϊκούς μουσικούς με σχετικές σπουδές στην ελληνική λαϊκή και παραδοσιακή μουσική.
Ένα μεγάλο ποσοστό οικειοποιείται την ακαδημαϊκή στέγη για λόγους κοινωνικής προβολής, ενώ πίσω από αυτή, σχεδόν πάντοτε, υποφώσκει ο επαγγελματικός βιοπορισμός εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος. Σε όλο τον υπόλοιπο τρόπο ζωής τους, εξωτερικεύουν και δίνουν βάση στην ταυτότητά τους ως εκτελεστές μουσικοί.
Είναι οξύμωρο, αν σκεφτείς ότι αυτό μπορεί να συμβεί και εκτός πανεπιστημιακής πραγματείας και σίγουρα δε συνάδει με την ακαδημαϊκή φιλοσοφία.
Ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα υπόκειται στην ατομική έλλειψη της επίγνωσης πως ο λαϊκός μουσικός πολιτισμός βρίσκεται ήδη στην ψυχοσύνθεση του καθενός και, στην ατέρμονη προσπάθεια να ξεφύγει κάποιος από τον πολιτισμό του (ενδεχομένως για αισθητικούς λόγους), επιδιώκει να τον εκφράσει μέσω άλλων πολιτισμών και οδών.
Ένα τέτοιο γεγονός ενδέχεται να αποτύχει σε καλλιτεχνικό επίπεδο, διότι όταν δεν εκφράζεις ως επί το πλείστον τον προσωπικό σου εαυτό, τότε μάλλον έχεις προσεγγίσει ψευδώς μια τέχνη.
Φυσικά, οι παραπάνω σκέψεις δεν αφορούν όλα τα παραδείγματα μουσικών και δεν είναι αφοριστικές.
Το μόνο σίγουρο είναι πως τη σημερινή εποχή είναι πιο απαραίτητη από ποτέ η διεπιστημονικότητα, ώστε να αποκτήσουν οι ελληνικές μουσικές παραδόσεις το υπόβαθρο που αρμόζει σε αυτές.
Με το πέρασμα του χρόνου αποδεικνύεται εμπράκτως πως δεν είναι αρκετή μονάχα η τυπική αυτονομία και διαβάθμιση των σπουδών της, ούτε βέβαια και η διαλεύκανση του θεωρητικού της πλαισίου.
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Το ενδιαφέρον της διπλής συγγενικής ιδιότητας, μουσικού και μουσικολόγου, είναι πως βρίσκεσαι διαρκώς σε ένα ενιαίο πλαίσιο πολυδιεργασίας.
Το ένα συμπληρώνει το άλλο και συνυπάρχει ταυτόχρονα. Έτσι, θα με συναντήσετε στο 7ο Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα «Αστικές λαϊκές μουσικές» στις 18-20 Οκτωβρίου στην Καρδίτσα, όπου θα ανακοινώσω μια σημαντική θεματική της διδακτορικής μου διατριβής που έχω την τιμή να ξεκινώ με την πνοή του νέου ακαδημαϊκού έτους στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Αυτή η θεματική δεν είναι άλλη από τη μουσικολογική ανάλυση και ερμηνεία της εργογραφίας του Κώστα Σκαρβέλη, συνθέτη και κιθαρίστα στην ελληνική αστική λαϊκή μουσική των 78 στροφών.
Σε παράλληλα σχέδια, αν και έχω διατηρήσει επαφές με την προαναφερθείσα μουσική ως εκτελεστής μουσικός, έχω κυρίως στραφεί σε ένα κύκλο προσωπικών συνθέσεων που επιχειρούν να συγκροτήσουν τη δική μου μουσική ταυτότητα, ασχολούμενος με σύγχρονες αναγνώσεις και εκφάνσεις της μουσικής, υπό το πρίσμα στοιχείων των ελληνικών μουσικών παραδόσεων.
Σύντομο βιογραφικό σημείωμα.
Ο Γιάννης Αθανασίου γεννήθηκε στη Ναύπακτο το 1993.
Είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας με γνωστικό πεδίο την οργανική μουσική εκτέλεση και ερευνητικό αντικείμενο τη λαϊκή κιθάρα.
Είναι απόφοιτος του ίδιου Τμήματος, έχοντας ολοκληρώσει το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Μουσικές Τέχνες», στην Κατεύθυνση «Ελληνικές Μουσικές Παραδόσεις, Ερμηνεία και Εκτέλεση, με κύριο αντικείμενο σπουδών τη λαϊκή κιθάρα, ενώ διευρύνει τις σπουδές του στο Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος στην Κατεύθυνση Ελληνική Παραδοσιακή (Δημοτική) Μουσική με ειδίκευση στην Ποιητική (Τέχνη της Σύνθεσης – Μελοποιία – Ποίηση στην Παραδοσιακή Μουσική).Σπούδασε στο Τμήμα Λαϊκής και Παραδοσιακής Μουσικής του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Ηπείρου (Νυν Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων).
Παράλληλα, στη Μουσική Σχολή «Εμμέλεια», κλασική κιθάρα και ανώτερα θεωρητικά (αρμονία, αντίστιξη και φούγκα).
Συνθέτει μουσική, με δισκογραφικά και συναυλιακά εγχειρήματα του ιδίου να πραγματοποιούνται ανά περιόδους.
Δραστηριοποιείται στον ευρύτερο μουσικό χώρο ως εκτελεστής μουσικός (λαϊκή, ακουστική, κλασική και ηλεκτρική κιθάρα, ηλεκτρικό μπάσο, sampling, φωνητικά) και ενορχηστρωτής με καλλιτέχνες του χώρου πραγματοποιώντας ηχογραφήσεις και συναυλίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Παράλληλα, τον απασχολεί το ερευνητικό αντικείμενο της ελληνικής αστικής λαϊκής μουσικής, με έμφαση στη μουσικολογική ανάλυση και την οργανική μουσική εκτέλεση.
Η πτυχιακή εργασία του πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια των προπτυχιακών σπουδών του, με τίτλο: «Η λαϊκή κιθάρα και η αρμονία στην ελληνική αστική λαϊκή μουσική των 78 στροφών μέσα από το δισκογραφικό έργο του Κώστα Σκαρβέλη (1927-1941)».
Το μεταπτυχιακό του ρεσιτάλ ερμηνείας πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια των μεταπτυχιακών σπουδών του, με τίτλο: «Τροπικότητα και εναρμόνιση: για μια ποιητική της λαϊκής κιθάρας», παρουσιάζοντας ένα νέο κύκλο προσωπικών συνθέσεων, συνυφασμένων με τις τεχνικές και υφολογικές ιδιαιτερότητες της λαϊκής κιθάρας και με πλήθος ρυθμικών και αρμονικών αναφορών στις ελληνικές μουσικές παραδόσεις.
Συμμετέχει τακτικά σε μουσικολογικά συνέδρια και ημερίδες.
Από το 2012 διδάσκει σε μουσικές σχολές και ωδεία της Ελλάδας.
