Ο Αλέξανδρος Βαλκανάς, Συγγραφέας – Φιλόλογος, τοποθετείται στο polismagazino.gr για το Lockdown, τον πολιτισμό, το φόβο, την απώλεια, την υποχρεωτική μάσκα και το άγνωστο αύριο.
“Εύχομαι σύντομα να επανέλθουμε σε μία συνθήκη, όπου η σκέψη, το σώμα, το συναίσθημα θα αποτινάξουν τα δεσμά τους και θα πάρουν ελεύθερες ανάσες”
Γενικό Lockdown: Αναγκαίο ή όχι; Δεν είμαι ο καθ’ ύλην αρμόδιος να απαντήσω σε αυτό. Ήταν μία πολιτική επιλογή – η αποτελεσματικότητά της θα κριθεί με το πέρας της πανδημίας – σε μία περίοδο ιδιαίτερα κρίσιμη που απειλείται η δημόσια υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο. Η κοινωνία δοκιμάζεται, η οικονομία δοκιμάζεται, οι ψυχικές αντοχές επίσης. Δυσάρεστο λοιπόν, οπωσδήποτε. Αλλά και ανησυχητικό, στο βαθμό που δημοκρατικές αξίες και συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα, όπως η ελευθερία μετακίνησης, η εργασία, η κοινωνική δράση, μπαίνουν στον «γύψο» χάριν του Κοινού Καλού. Ας έχουμε όμως στο πίσω μέρος του μυαλού μας ότι τέτοιες πολιτικές πρακτικές κλείνουν το μάτι σε αυταρχικές τακτικές. Εύχομαι σύντομα να επανέλθουμε σε μία συνθήκη, όπου η σκέψη, το σώμα, το συναίσθημα θα αποτινάξουν τα δεσμά τους και θα πάρουν ελεύθερες ανάσες.
Πολιτισμός: στη χώρα που γεννήθηκε ποιο είναι το μέλλον του; Ο Πολιτισμός δεν απειλείται ούτε ποτέ απειλήθηκε σε καμία φάση της ανθρώπινης ιστορίας. Γιατί είναι χαμαιλέων, παίρνει από την εποχή του, ενσωματώνει τα υλικά του παρόντος και τα μετουσιώνει σε ελεύθερη έκφραση και Τέχνη. Επομένως, δεν ανησυχώ για το μέλλον του Πολιτισμού ούτε στη χώρα μας ούτε κι αλλού. Αυτό που παρατηρείται είναι ότι σε οριακές ιστορικές περιστάσεις, πολέμους, φυσικές καταστροφές και πανδημίες, η Τέχνη συνήθως γίνεται πιο ανθρωποκεντρική, επαναφέρει στο προσκήνιο ζητήματα καίρια που αφορούν τις επιλογές και την πορεία του ανθρώπινου είδους, τη σχέση του με τη φύση, τον εαυτό του και τους άλλους. Αφουγκράζομαι λοιπόν και αδημονώ για τους νέους τρόπους, τις φωνές που τώρα κυοφορούν αυτόν τον πολιτισμό του μέλλοντος. Αν η ερώτηση αφορά στην εξαναγκασμένη πολιτιστική αδράνεια, θα απαντήσω ότι είναι λυπηρό από τη μία αλλά και μία πρώτης τάξεως ευκαιρία ο πολιτισμός και οι φορείς του να επαναπροσδιορίσουν, να κοιτάξουν κατάματα τα ευάλωτα ή δυσλειτουργικά κομμάτια του μηχανισμού του. Ο πολιτισμός δεν πρέπει ποτέ να χάσει τη δύναμη να επινοεί διαρκώς τον εαυτό του, να είναι ουμανιστικά επαναστατικός. Οι οικονομικο-κοινωνικές δομές και τα τεχνικά μέσα αλλάζουν, η ανάγκη για δημιουργία σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, είναι πάντα παρούσα και αδήριτη.
Αγκαλιάζω: μια λέξη ή κάτι πιο σημαντικό σήμερα; Οι συστάσεις του κράτους για κοινωνική απόσταση, ο περιορισμός των μετακινήσεων, η τηλεργασία μετέφεραν την από κοντά, δια ζώσης, επικοινωνία, σε μία οθόνη. Το «ενάμιση μέτρο» έχει γίνει το μέτρο των διαπροσωπικών μας επαφών, η χειραψία και το απλό ακούμπισμα αντιμετωπίζονται με καχυποψία και φόβο. Πόσο μάλλον η αγκαλιά. Ανήκω ηλικιακά και ως νοοτροπία σε μια γενιά που η αγκαλιά δεν είναι τυπικό μιας σύστασης, αλλά δώρο, κατάφαση ζωής, ανταλλαγή τρυφερότητας και ευγνωμοσύνης. Είναι ο σωματικός τρόπος να δείχνεις στον άλλο ότι νοιάζεσαι. Μου είναι δύσκολο να βλέπω αγαπημένα μου πρόσωπα μέσω μίας οθόνης και να διαισθάνομαι αυτήν την έλλειψη, την ανάγκη τους που είναι και δική μου, και να μην μπορώ να ανταποκριθώ. Οι δίαυλοι της συναισθηματικής μας σύνδεσης είναι κομμένοι. Η νέα γενιά ωστόσο, που έχει συνηθίσει να επικοινωνεί με τα κοινωνικά δίκτυα δε φαίνεται να «υποφέρει» προς το παρόν τόσο από τη στέρησή της. Τι να πω… Ας ελπίσουμε ότι, όταν με το καλό ξανανταμώσουμε, δοκιμάζοντάς την να εκτιμήσουν τη θεραπευτική, ζωτική της επίδραση. Γιατί η αγκαλιά είναι πιο μεταδοτική από οτιδήποτε.
Φόβος – Απώλεια: υπάρχουν ως σκέψεις στην καθημερινότητά σας; Θα έλεγα ψέματα στον εαυτό μου αν δεν το παραδεχόμουν. Η πανδημία ενέσκηψε πάνω μας σαν καθολική απειλή. Το πρώτο Lockdown του Μάρτη οι περισσότεροι το βιώσαμε πιο οδυνηρά, γιατί μας βρήκε ξαφνικά και απροετοίμαστους να παραδώσουμε τις βεβαιότητές μας, τη σιγουριά μιας ζωής που κυλάει ευθύγραμμα και απρόσκοπτα. Στο δρόμο κυκλοφορούσαμε παγωμένοι από τον πανικό. Τώρα συναντώ στο δρόμο ανθρώπους που μοιάζουν να έχουν πάρει το βάπτισμα του πυρός και αισθάνονται κιόλας βετεράνοι. Ο φόβος όμως εξακολουθεί και υπάρχει. Ο φόβος του άγνωστου που προκαλεί τόσο αδιάφορα τη δική μας ύπαρξη. Και των αγαπημένων μας, των δικών μας ανθρώπων. Κι αυτό είναι κάποιες φορές ακόμα πιο βασανιστικό. Η ιδέα ότι μπορεί να τους χάσεις. Και μάλιστα χωρίς να μπορείς να τους προσφέρεις κάποια ουσιαστική βοήθεια λόγω των συνθηκών. Είναι τρομακτικό. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να μιλάμε, να μοιραζόμαστε τα συναισθήματά μας, να αποφορτίζουμε τη ψυχή μας. Και να μην ξεχνάμε με κάθε δυνατό τρόπο να δείχνουμε την αγάπη και την έγνοια μας στους δικούς μας ανθρώπους. Αλλά και στους άλλους. Τούτος ο φόβος μας ενώνει, είναι κοινός. Και ο αλτρουισμός δεν έβλαψε ποτέ.
Μάσκα: ήρθε για να μείνει; Κάτι τέτοιο θα έμοιαζε με δυστοπικό σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Σαν εικόνα όμως δεν είναι καινούργια. Την έχουμε δει σε ασιατικές μεγαλουπόλεις που αντιμετωπίζουν τεράστιο πρόβλημα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Η σημειωτική της μάσκας είναι πολυσήμαντη. Η μάσκα δεν προστατεύει τον άνθρωπο μόνο από ιούς αλλά και από τα ίδια του τα βιομηχανικά προϊόντα που υποτίθεται ότι δημιουργήθηκαν για να βελτιώσουν τους όρους της ζωής του. Είναι εξαπάτηση, υποκρισία αλλά και φίμωση της ελευθερίας της έκφρασης και του λόγου. Ως πολίτες μας μαζοποιεί– παρά τις πολύχρωμες εκδοχές της. Μοιάζει χούφτα που κλείνει ερμητικά το στόμα, στομώνει τον Λόγο που αποτελεί αξιωματική προϋπόθεση της δημοκρατίας. Ελπίζω κι εύχομαι λοιπόν ότι η χρήση της θα περιοριστεί στα επόμενα χρόνια και πάλι στο παιχνίδι της μεταμφίεσης των Αποκριών. Όπου ο καθένας μας μπορεί να είναι όποιος και ό,τι επιθυμεί.
Καλλιτέχνης: «υπάρχει ελπίς» επιβίωσης για αύριο; Δεν είμαι επαγγελματίας της Τέχνης, θέλω να πω δε βιοπορίζομαι από την ενασχόλησή μου με αυτήν. Συναισθάνομαι ωστόσο τις αγωνίες, την ανασφάλεια και τους φόβους που εκφράζουν φίλοι και συνεργάτες που ζουν από την τέχνη τους. Γιατί τα δύσκολα είναι τώρα, που δεν υπάρχει δουλειά, τα επιδόματα και τα βοηθήματα ήρθαν – όσα ήρθαν – με πολύ αγώνα και το φως στην άκρη του τούνελ διαφαίνεται αμυδρά και μακρινό. Η πανδημία έσυρε την αυλαία κι αποκαλύφθηκαν επί σκηνής χρόνια προβλήματα, εγγενή και επίκτητα, που ταλανίζουν τον καλλιτεχνικό χώρο. Είναι καιρός να συζητήσουμε σοβαρά για το ρόλο της Τέχνης σε μία κοινωνία. Ο καλλιτέχνης δεν είναι ο διασκεδαστής εν καιρώ ευημερίας, ένα είδος πολυτελείας. Η Τέχνη και οι εργάτες της χρειάζονται ακόμα πιο πολύ στα δύσκολα. Όταν η σκληρή πραγματικότητα μας απογυμνώνει από όραμα και ελπίδα. Η παρηγοριά της, η ομορφιά, το γέλιο, η λύτρωση και η αλήθεια της είναι εξίσου αξιόμαχα φάρμακα απέναντι στο φόβο και την υπαρξιακή αγωνία. Απαιτείται συσπείρωση και αλληλεγγύη μεταξύ των ίδιων των καλλιτεχνών, ακούγεται ρομαντικό, όμως πρωτοβουλίες για στήριξη των μελών τους από τα Σωματεία των Ηθοποιών και Σκηνοθετών δείχνουν ότι δρόμοι και λύσεις υπάρχουν. Είναι και ζήτημα νοοτροπίας. Και η Πολιτεία φυσικά που πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της για το σεβασμό και την ισότιμη εργασιακή μεταχείριση των ανθρώπων της Τέχνης.
Μουσεία. Gallery, Θέατρα, Μουσικές Σκηνές: Ανοιχτά, κλειστά με λίγα άτομα ή με κανονική λειτουργία; Τι προτείνετε; Πραγματικά δε γνωρίζω ποια θα μπορούσε να είναι η ενδεδειγμένη λύση. Αν ο βαθμός επικινδυνότητας της διασποράς είναι τόσο υψηλός σε χώρους συναθροίσεων υποθέτω το κλείσιμό τους είναι η αναγκαία επιλογή. Από την άλλη το live streaming αποτελεί ένα λειψό υποκατάστατο. Οτιδήποτε προβάλλεται μέσα από μία οθόνη είναι κατά βάση τηλεοπτικό συμβάν, το ψηφιακό μέσο παρεμβαίνει στον κώδικα και το μήνυμα, την αρχική του πρόθεση και αισθητική. Παρακολουθούμε κάτι σαν θέατρο, κάτι σαν συναυλία… Δεν είναι σε καμία περίπτωση το ίδιο. Σε αυτόν τον εξελιγμένο τεχνολογικά κόσμο όμως μπαίνω στον πειρασμό να προτείνω, αφού μου δίνετε την ευκαιρία, κάτι «προβοκατόρικο». Να μείνουν ανοιχτοί οι πολιτιστικοί χώροι επί εικοσιτετραώρου βάσεως και πατώντας το νούμερο 7, να έχουμε το δυνατότητα να επισκεφτούμε κάποιο Μουσείο ή Gallery, να παρακολουθήσουμε μία ταινία ή κάποια θεατρική παράσταση.
Ποιο είναι το δικό σας αντίδοτο στο άγνωστο αύριο; Η πεποίθησή μου ότι τα πάντα μπορούν να συμβούν, όλα τα σενάρια είναι δυνατά, το παιχνίδι της ζωής είναι εν εξελίξει. Κι όσο κι αν μου προκαλούν ίλιγγο τα ανοιχτά ενδεχόμενα, άλλο τόσο με πηγαίνει πιο πέρα η αναμέτρηση με αυτήν την πρόκληση. Και λίγοι καλοί συνοδοιπόροι, ασφαλώς.
Ένα μήνυμά σας για τους αναγνώστες του polismagazino.gr; Εύχομαι σε όλους καλή δύναμη, ψυχραιμία, καθαρό μυαλό, ευγενική ψυχή και αισιοδοξία. Και για αφιέρωση, κάποιους αγαπημένους στίχους του Θανάση Παπακωνσταντίνου: «Όσες κι αν χτίζουν φυλακές, κι αν ο κλοιός στενεύει, ο νους μας είναι αληταριό, που όλο θα δραπετεύει» [Αερικό]. Να είστε καλά.
