Η Αγγελική Πουλημένου, Μουσικός – Καθηγήτρια Κόρνου, Υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου,
Συνεργάτιδα της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ και άλλων ορχηστρών, Καθηγήτρια κόρνου στο Δημοτικό Ωδείο Πατρών και στο Ωδείο της Ι. Μητροπόλεως Πειραιώς, τοποθετείται στο polismagazino.gr για το Lockdown, τον πολιτισμό, το φόβο, την απώλεια, την υποχρεωτική μάσκα και το άγνωστο αύριο.
«Νους υγιής εν σώματι υγιεί», έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για την ορθότητα αυτής της φράσης, αφού έχει πλέον αποδειχθεί επισήμως και από την επιστήμη. Είναι κοινά παραδεκτό ότι ένας υγιής νους μαζί με ένα υγιές σώμα οδηγούν το άτομο στην ευτυχία, την αφθονία και τη δημιουργία. Ξεχωριστά δεν αποδίδουν, παρά μόνο σαν ομάδα. Ας βάλουμε όμως στο παιχνίδι κάποιες λέξεις που θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε πώς λειτουργεί η υγεία. Η παιδεία, ο πολιτισμός κι ο αθλητισμός συμβάλλουν στο να είναι το άτομο εν συνόλω υγιές. Πώς είναι δυνατόν να μιλάμε για το σύστημα της υγείας και για το ποια μέτρα πρέπει να παρθούν όταν αυτοί οι τρεις βασικοί πυλώνες για την εξέλιξη του ανθρώπου βρίσκονται ήδη στην εντατική; Φανταστείτε την υγεία σαν ένα τραπεζάκι που στηρίζεται σε αυτά τα τρία πόδια. Αν σπάσει το ένα πόδι, τι θα γίνει; Θα υπάρχει υγεία; Εμείς μιλάμε για το πώς θα στηρίξουμε το τραπεζάκι ενώ τα πόδια του είναι ραγισμένα και σχεδόν σπασμένα χρόνια τώρα. Θα μου πείτε, μα η κατάσταση αυτή τη στιγμή στη χώρα μας, κι όχι μόνο, είναι επείγουσα και πρέπει να παρθούν άμεσα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Για ποια πόδια μας μιλάς αυτήν την κρίσιμη στιγμή;
Δεν ανήκω στον κλάδο της υγείας, επομένως δεν μπορώ να πάρω θέση για το τι πρέπει να γίνει και τι όχι ώστε να αντιμετωπιστεί η κατάσταση. Η διαχείρισή της βρίσκεται στα χέρια ανθρώπων πιο ειδικών από εμένα. Αυτό που μπορώ όμως να κάνω ως καλλιτέχνιδα – εκπαιδευτικός, είναι να μοιραστώ κάποιες σκέψεις μαζί σας, υπενθυμίζοντάς σας ότι η διαχείριση της δικής σας ζωής βρίσκεται αποκλειστικά στα δικά σας χέρια. Σαφώς και δεν ζω σε έναν άλλο πλανήτη ή σε ένα ροζ συννεφάκι, όμως αν μπορώ να εμπνεύσω έστω κι έναν άνθρωπο, θα είμαι χαρούμενη.
Και εξηγούμαι:
Γενικό Lockdown: Αναγκαίο ή όχι; Lockdown: ένας νέος όρος που μπήκε στη ζωή μας εδώ και κάμποσους μήνες. Με άλλα λόγια, απαγόρευση της κυκλοφορίας, εκτός κι αν έχεις την σχετική άδεια. Μάλιστα. Βάρβαρο, δεν λέω. Όμως, διαπιστώνω συνεχώς ότι ο μέσος άνθρωπος ζει σχεδόν όλη του τη ζωή σε ένα συνεχές εσωτερικό lockdown, σε μια συνεχή απαγόρευση έκφρασης συναισθήματος κι ας είναι φαινομενικά ελεύθερος. Έτσι του έμαθαν. Τούτο δεν είναι μακράν χειρότερο; Αυτός ο χρόνιος εσωτερικός εγκλωβισμός μας έχει απομακρύνει από το πιο σημαντικό πρόσωπο της ζωής μας, τον ίδιο μας τον εαυτό. Ζούμε συνεχώς σε μία τρέλα και δεν προλαβαίνουμε να σκεφτούμε, να νιώσουμε, να απολαύσουμε. Ξαφνικά έρχεται η καθημερινότητα, η οποία πάντα τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα, μαζί με τα ΜΜΕ σαν φίλοι κολλητοί, και μας πιάνουν στον ύπνο. Σίγουρα η παρούσα δύσκολη κατάσταση χρειάζεται να αντιμετωπιστεί με κάποιο τρόπο, όμως μήπως μας δίνεται παράλληλα η δυνατότητα να κοιτάξουμε μέσα μας και να συμφιλιωθούμε με το «είναι» μας, ώστε να απαλλαγούμε μια και καλή από αυτό το συναισθηματικό lockdown; Ας αδράξουμε λοιπόν την ευκαιρία να ανοίξουμε τις καρδιές μας και να φροντίσουμε τις ψυχές μας, ενώ είμαστε ακόμη σωματικά κλεισμένοι.
Πολιτισμός: στη χώρα που γεννήθηκε ποιο είναι το μέλλον του; Ας μιλήσουμε για το ένα από τα τρία ποδαράκια, το οποίο έχω την τιμή να υπηρετώ. Για μένα ο πολιτισμός δεν έχει να κάνει μόνο με τις τέχνες, αλλά με την συνολική ανθρώπινη συμπεριφορά. Το πόσο σημαντικός είναι για την ζωή μας, έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω και είναι γνωστό τοις πάσι. Βλέποντάς το όμως αλλιώς, ένας πολιτισμένος άνθρωπος δεν πετάει το σκουπίδι κάτω, δεν παρκάρει όπου βρει γιατί έτσι τον βολεύει, δεν χειροδικεί, δεν απορρίπτει την διαφορετικότητα και τόσα άλλα. Ο κατάλογος είναι μακρύς κι ατελείωτος. Αν νομίζει κανείς ότι λογίζεται ως πολιτισμένος εκείνος που λαμβάνει μέρος ή παρακολουθεί απλώς μία παράσταση ή συναυλία και κατά τα άλλα συμπεριφέρεται με τρόπο ανάρμοστο, τότε πλανάται πλάνην οικτράν. Ο πολιτισμός γεννάει τον σεβασμό προς όλα γύρω μας, μα πάνω από όλα στον ίδιο μας τον εαυτό. Το ίδιο δεν συμβαίνει εξάλλου και με εκείνους τους σπουδαγμένους που συμπεριφέρονται με τον ίδιο απεχθή τρόπο; Φίλε μου, τα πτυχία κρεμασμένα στον τοίχο δεν σε κάνουν πολιτισμένο, μορφωμένο άνθρωπο. Μπορεί να έχεις γνώση, αλλά πρέπει να ξέρεις και να την χρησιμοποιείς. Οπότε; Φταίει ο κορωνοϊός για όλη αυτή την μιζέρια που ζει ο πολιτισμός στις μέρες μας; Απλώς ήρθε κι αυτός, όπως πιθανόν στο μέλλον να έρθει κάτι άλλο με διαφορετικό όνομα, ώστε να μας αποκαλύψει την εξαθλίωση που υφίσταται η ανθρώπινη συμπεριφορά. Αν θέλουμε λοιπόν να μιλήσουμε για το μέλλον του πολιτισμού, μήπως να στραφούμε μέσα μας και να συνθέσουμε την δική μας θεϊκή μελωδία της ατομικής μας αέρινης χορογραφίας, βάζοντας έτσι την προσωπική μας πολύχρωμη πινελιά στην μοναδική, μαγική θεατρική παράσταση που συνεχώς πρωταγωνιστούμε;
Αγκαλιάζω: μία λέξη ή κάτι πιο σημαντικό σήμερα; Και συνεχίζω στο ίδιο mood. Όταν σπούδαζα στη Σουηδία, λάμβανα καθημερινώς πάρα πολλές αγκαλιές. Και γιατί; Γιατί οι άνθρωποι εκεί έτσι χαιρετιούνται, όπως εμείς εδώ αντίστοιχα δίνουμε χειραψία ή φιλί όταν συναντάμε κάποιον. Όμως δεν ήταν πάντα βαθιές οι αγκαλιές, όπως δεν είναι οι χειραψίες και τα φιλιά που λαμβάνω στη χώρα μου, γενικά μιλώντας πάντα. Οι σχέσεις έχουν παντού τα ίδια χαρακτηριστικά, κι ας αλλάζεις χώρα. Η ουσιαστική αγκαλιά είναι θεραπευτική και μόνο θετικά αποτελέσματα φέρνει στη ζωή μας και στις σχέσεις μας. Εξάλλου, δυναμώνει το ανοσοποιητικό μας σύστημα, μας επιβεβαιώνει η επιστήμη. Να την η υγεία και πάλι. Όταν την βρεις λοιπόν, δεν θες να την αφήσεις. Όμως, ξέρουμε πώς να αγκαλιάζουμε; Έχεις αναρωτηθεί πόσο ουσιαστικές είναι, ή μάλλον ήταν και πριν την πανδημία, οι αγκαλιές που δίναμε; Δεν αναφέρομαι στο «παίρνουμε», γιατί είπαμε ότι όλα ξεκινάνε από μας. Πρώτα πρέπει να δώσεις για να πάρεις, κατά τους νόμους της φύσης. Άραγε, εμείς ξέρουμε να αγκαλιάζουμε; Προσωπικά μπορώ να περιμένω μέχρι να περάσει η περίοδος αυτή ώστε να αγκαλιάσω πρακτικά ξανά τους δικούς μου ανθρώπους. Εν τω μεταξύ, προσπαθώ να το κάνω με τον δικό μου τρόπο και χωρίς την σωματική επαφή. Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι να αγκαλιάσεις τους άλλους. Κι αν δυσκολεύεσαι να με πιστέψεις, ξεκίνα με το να δώσεις μια σφιχτή αγκαλιά στον εαυτό σου και θα ανακαλύψεις σιγά σιγά και τους υπόλοιπους.
Φόβος – Απώλεια: υπάρχουν ως σκέψεις στην καθημερινότητά σας; Η αντίδραση στο φόβο μας οδηγεί είτε στην πάλη είτε στη φυγή. Κατά κοινή ομολογία, είναι ένας μηχανισμός του οργανισμού που έχει τις ρίζες του χιλιάδες χρόνια πίσω, τότε που ο άνθρωπος δεν ζούσε προστατευμένος σε σπίτι και κινδύνευε από επιθέσεις επικίνδυνων, άγριων ζώων. Τότε είχε δύο επιλογές, είτε να παλέψει, είτε να το βάλει στα πόδια. Στις μέρες μας, ενώ δεν υπάρχουν πλέον εκείνα τα άγρια ζώα, αλλά άλλου είδους με άλλη μορφή, ο φόβος φαίνεται να έχει ριζώσει για τα καλά πια μέσα μας. Ίσως είναι από τα αρχαιότερα συναισθήματα. Κάποιες φορές μας βγαίνει σε καλό, γιατί λειτουργεί σαν κινητήριος δύναμη ώστε να επιβιώσουμε και να γίνουμε πιο δημιουργικοί. Κάποιες άλλες όμως, και δυστυχώς τις περισσότερες εξ αυτών, στέκεται τροχοπέδη στη ζωή μας. Σε αυτήν την πλευρά του φόβου θα αναφερθώ, μιας και βλέπουμε ότι υπάρχει φόβος για όλα. Μα πάνω από όλα στο να γνωρίσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Αν φοβάσαι να αγκαλιάσεις τον εαυτό σου, τότε πως μπορείς να αγκαλιάσεις τον άλλον; Και για να δείτε πώς όλα αυτά συνδέονται μεταξύ τους, ας το δούμε αλλιώς. Στη σύγχρονη ζωή μας υπάρχουν δύο διαφορετικοί δρόμοι, η γνώση και η άγνοια. Αν ακολουθήσει κανείς την γνώση, τότε έχει σιγουριά, πίστη, ευεξία, υγεία και δημιουργία στη ζωή του. Παίρνοντας από την άλλη τον δρόμο της άγνοιας, τότε ακολουθεί η αμφιβολία, ο φόβος, το άγχος, η ασθένεια, η καταστροφή. Όπου δεν υπάρχει γνώση και άρα υγεία, έρχεται ο φόβος κι επομένως η ασθένεια. Αναλύοντας τη λέξη ασθένεια = α + σθένος, φτάνουμε στην έλλειψη σθένους. Η αναφορά μου στη γνώση δεν περιλαμβάνει αποκλειστικά τις σπουδές, αλλά εκείνο το «Γνώθι σαυτόν» που ήταν χαραγμένο στο μαντείο των Δελφών. Αυτογνωσία, το ονομάζουμε στις μέρες μας. Εγώ εκ φύσεως θέλω να έχω το σθένος να αντιμετωπίζω κάθε πρόκληση σαν κι αυτήν που περνάμε τώρα. Αυτός είναι και ο λόγος που δημιουργώ αυτό διάστημα μια νέα εκπαιδευτική προσέγγιση για την διδασκαλία του κόρνου. Την έχω ονομάσει “Bells a.p. – happiness through music”*. Ήδη οι μαθητές μου την ακολουθούν και σας πληροφορώ ότι δεν έχουν κολλήσει κορωνοϊό, αλλά κορνοϊό. Πολύ χαίρομαι γι αυτό και γεμίζει η ψυχή μου όταν βλέπω την ευτυχία στα πρόσωπά τους, αντί για τον φόβο στην ψυχή τους. Ο αγαπητός μας ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης εξάλλου μας το λέει: “Τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.
Όσο για την απώλεια, είναι μες την ζωή. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι όπως ερχόμαστε στη γη γυμνοί και μόνοι, έτσι φεύγουμε κιόλας. Είναι σκληρή, κανείς δεν το αμφισβητεί. Παρόλα αυτά, η πιο αβάσταχτη απώλεια είναι να έχεις χάσει τον εαυτό σου. Αν τον έχεις βρει όμως, διαπιστώνεις ότι όλα τα υπόλοιπα είναι μέρος του ταξιδιού. Ας φροντίσουμε σε αυτό το ταξίδι της ζωής να έχουμε όμορφες εμπειρίες και να είμαστε χαρούμενοι με τις επιλογές μας. Ας δώσουμε αγάπη κι ας γεμίσουμε τις καρδιές μας με όσα περισσότερα θετικά συναισθήματα γίνεται. Κι αν προκύψουν αρνητικά συναισθήματα και δυσκολίες, ας είναι ο οδηγός μας για την προσωπική μας βελτίωση. Καλοδεχούμενα είναι κι αυτά.
Μάσκα: ήρθε για να μείνει; Μάσκα; Εννοείτε, το πώς τοποθετεί κανείς το επιστόμιο στο στόμα του; (Γέλια)…πλάκα κάνω φυσικά. Είναι γεγονός ότι αυτός είναι ο πρώτος συνειρμός που αυτομάτως γίνεται στο μυαλό μου, καθότι δασκάλα κόρνου. Εν τούτοις, η άλλη μάσκα που πρωταγωνιστεί στις μέρες μας, είναι μέρος των μέτρων και κανείς δεν γνωρίζει για πόσο θα μείνει στην καθημερινότητά μας. Είναι κάτι το οποίο δεν του δίνω ιδιαίτερη σημασία γιατί δεν με εμποδίζει να επικοινωνήσω ουσιαστικά με τους δικούς μου ανθρώπους και να εκφραστώ ενώ την φορώ. Αν έχεις βρει τον τρόπο να συνδέεσαι βαθιά με τον άλλον, είναι από μόνο του τόσο δυνατό που κανένα πανί ή χαρτί δεν στέκεται εμπόδιο. Αν δεν το χεις βρει, δεν σου φταίει η μάσκα…
Καλλιτέχνης: “υπάρχει ελπίς” επιβίωσης για το αύριο; Σαφώς και υπάρχει ελπίδα, όχι μόνο για τους καλλιτέχνες αλλά για τους ανθρώπους όλων των κλάδων. Στο χέρι μας είναι να διαμορφώσουμε τις συνθήκες εκείνες ώστε να επιβιώσουμε. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι οτιδήποτε έχει καταφέρει ο άνθρωπος μέχρι σήμερα είναι κατά βάσιν αποτέλεσμα της ανάγκης του για επιβίωση. Αντίστοιχα, σπουδαία έργα τέχνης δημιουργήθηκαν σε δύσκολες στιγμές της ανθρωπότητας και μέσα από την ίδια ανάγκη, αλλά και την ανάγκη για έκφραση. Γιατί όχι και τώρα; Είμαστε όλοι εκ φύσεως δημιουργικά πλάσματα. Αυτό δεν είναι προνόμιο μόνο των καλλιτεχνών. Έχουμε ένα τεράστιο δυναμικό μέσα μας και χρησιμοποιούμε μόνο ένα μικρό ποσοστό αυτού. Μήπως τώρα είναι η ευκαιρία μας; «Έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα», έλεγε ο σπουδαίος Νίκος Καζαντζάκης.
Μουσεία, Gallery, Θέατρα, Μουσικές Σκηνές: Ανοιχτά, κλειστά, με λίγα άτομα ή με κανονική λειτουργία; Τι προτείνετε; Θεωρώ πως η λειτουργία τους είναι απαραίτητη, με την εφαρμογή πάντα των κατάλληλων μέτρων. Όλοι οι χώροι του πολιτισμού τηρούσαν πολύ σωστά τα μέτρα ακριβώς πριν κλείσουμε και δεν πιστεύω πως βοήθησαν στην εξάπλωση του ιού τόσο όσο ο συνωστισμός που παρατηρήθηκε στα ΜΜΜ λόγου χάριν. Είχα την χαρά να συμμετέχω στις τελευταίες παραστάσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μέχρι και το δεύτερο lockdown. Η τήρηση των μέτρων από το θέατρο ήταν υποδειγματική. Σε μία από τις παραστάσεις μάλιστα, παρευρέθηκε η Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας και η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, οι οποίες διαπίστωσαν ιδίοις όμμασι πόσο ασφαλής ήταν η διεξαγωγή της παράστασης. Θέλω να πιστεύω πάντως ότι θα τελειώσει σύντομα όλη αυτή η παράνοια. Μέχρι τότε, το διαδίκτυο μπορεί να βοηθήσει έως ένα βαθμό. Η φυσική παρουσία βέβαια θα είναι πάντα αναντικατάστατη.
Ποιο είναι το δικό σας αντίδοτο στο άγνωστο αύριο; Η αισιοδοξία. Αυτή τη στιγμή δεν σας κρύβω ότι νιώθω πως κολυμπάμε όλοι σε βαθιά κι επικίνδυνα νερά, όπου οι περισσότεροι γύρω μου φοβούνται ότι θα πνιγούν, ενώ γνωρίζουν κολύμπι! Ωστόσο, αντί να πνιγώ κι εγώ μαζί τους, προσπαθώ είτε να τους υπενθυμίσω ότι πρέπει να κολυμπήσουν γιατί μπορούν, είτε να τους βοηθήσω δείχνοντάς τους πως. Έτσι ήμουν πάντα, από μικρή. Το ποτήρι για μένα ήταν ανέκαθεν μισογεμάτο σε όλες τις δυσκολίες της ζωής μου μέχρι σήμερα. Κανείς δεν ξέρει τι μέλλει γενέσθαι και δεν μπορώ να αγχώνομαι για κάτι το οποίο δεν μπορώ να ελέγξω στο μέλλον. Αντ’ αυτού, μπορώ απλώς να ζω στο παρόν και να προσφέρω αυτό που έχω σε όποιον το έχει ανάγκη. Κι ας είναι μία απλή κουβέντα του τύπου: όλα καλά θα πάνε.
Ένα μήνυμά σας για τους αναγνώστες του polismagazino.gr; Ο Πυθαγόρας έλεγε: Μην ψάχνεις την ευτυχία, είναι πάντα μέσα σου. Αυτό είναι και το μήνυμά μου προς τους αγαπημένους αναγνώστες του Polis Magazino. Το παιχνίδι παίζεται ομαδικά. Δεν είμαστε μόνοι μας σε αυτή τη ζωή και για να βγούμε αλώβητοι από τις συμπληγάδες που καλούμαστε να περάσουμε τώρα, αλλά κι όλες εκείνες τις δοκιμασίες που θα συναντήσουμε στο δρόμο μας για την Ιθάκη, καλό θα ήταν να συνεργαστούμε. Για να μάθεις όμως να παίζεις ομαδικά, πρέπει να δουλέψεις ατομικά. Τότε θα αρχίζεις να χτίζεις ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά και τα εγγόνια σου. Και θα κλείσω με την ελπίδα ότι ίσως κάποτε αποκτήσουν μια πιο θετική χροιά οι στίχοι του υπέροχου Νίκου Γκάτσου, κάτι σαν: Καλημέρα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος έχει αρχίσει πια να αλλάζει…
- Το “Bells a.p. – happiness through music” γεννήθηκε στα χρόνια του κορωνοϊού και σιγά σιγά παίρνει σχήμα. Ναι, το a.p. είναι τα αρχικά μου. Ο όρος όμως «bells up» ανήκει στο όργανο που παίζω και τον χρησιμοποιεί ο συνθέτης όταν θέλει να ακούσει από το κόρνο κάτι πιο θριαμβευτικό, ηρωικό ας πούμε. Για μένα είναι μία στιγμή απελευθέρωσης όταν «σηκώνω την καμπάνα μου ψηλά», η καρδιά μου ανοίγει. Αυτή είναι και η βασική ιδέα αυτής της εκπαιδευτικής προσέγγισης. Αν θες να μάθεις περισσότερες λεπτομέρειες, έλα σε επαφή μαζί μου στο: [email protected]
